συμβολή

Ἡ κατάργησι τῆς δουλείας

15 Φεβρουαρίου, Ὀνησίμου (Φλμ. στίχ. 8-25)

Ὅλη ἡ μικρὴ πρὸς Φιλήμονα Ἐπιστολή, συνολικὰ 25 στίχοι, εἶναι μιὰ ἰδιωτικὴ ἐπιστολή, ἡ μόνη ἰδιωτικὴ¹ τοῦ ἀποστόλου Παύλου. Ὁ Φιλήμων, πλούσιος κάτοικος τῶν Κολοσσῶν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, γνώρισε τὸ Χριστὸ ἀπὸ τὸν Παῦλο καὶ διατηροῦσε πρὸς αὐτὸν τιμὴ καὶ εὐγνωμοσύνη. Σύζυ­γος τοῦ Φιλήμονος εἶναι ἡ Ἀπφία, Χριστιανὴ καὶ αὐτὴ καὶ συμπαραλή­πτρια τῆς Ἐπιστολῆς.

Τὸ εὐρύχωρο σπίτι του ὁ Φιλήμων τὸ διέθετε εὐχαρίστως γιὰ τὶς συνά­ξεις τῶν Χριστιανῶν τῆς πόλεως, στὶς ὁποῖες προεξῆρχε ὁ ἐπίσκοπος τῶν Κολοσσῶν Ἄρχιππος, γιὸς τοῦ Φιλήμονος. Πρῶτος στὶς Κολοσσὲς κήρυξε τὸ εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ ὁ Κολοσσαεὺς Ἐπαφρᾶς, μαθητὴς τοῦ Παύλου, ποὺ αὐτὸν τὸν καιρὸ ἦταν στὴ ῾Ρώμη κοντά του. Ἀπὸ τὸ κήρυγμα τοῦ Ἐπαφρᾶ σχηματίστηκε ἡ πρώτη ἐκεῖ ἐκκλησία, πρὸς τὴν ὁποία ἀργότερα ὁ Παῦλος ἔστειλε τὴν πρὸς Κολοσσαεῖς Ἐπιστολή του.

Ὁ Ὀνήσιμος (= ὠφέλιμος, ἀπὸ τὸ ῥῆμα ὀνίνημι) ἦταν δοῦλος τοῦ Φιλήμονος στὶς Κολοσσὲς καὶ κάποια μέρα ἀπέδρασε καὶ ἐγκαταστάθηκε στὴ ῾Ρώμη, ἀφοῦ ἔκλεψε χρήματα καὶ πράγματα, ποὺ τοῦ ἦταν χρήσιμα. Στὴ Ῥώμη δὲν τὸν καταδίωξε βέβαια ἡ ἀστυνομία, διότι δὲν εἶχε κάποια καταγγελία, ἀλλὰ τὸν «καταδίωξε» ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸς γνωρίζει πῶς ὁ κλέφτης καὶ πιθανῶς ἄσωτος Ὀνήσιμος συναντήθηκε μὲ τὸν ἐκεῖ φυλακισμένο γιὰ τὸ εὐαγγέλιο Παῦλο. Ἂς σημειωθῇ ὅτι ὁ Παῦλος ἦταν φυλακισμένος στὴ ῾Ρώμη, καὶ στὸ σπίτι ποὺ νοίκιαζε τοῦ παραχωρήθηκε τὸ δικαίωμα νὰ κηρύττῃ στοὺς ἐπισκέπτες του. Ὁ Ὀνήσιμος γνωρίζοντας τὸν Παῦλο, ὄχι μόνο μετανόησε καὶ πίστεψε, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἀπέβη χρήσιμος. Σύμφωνα μὲ τὸ λογοπαίγνιο τοῦ Παύλου, ὁ πρώην ἄχρηστος ἔγινε τώρα χρήσιμος, ἀληθινὸς ὀνήσιμος.

Ἡ μετάνοια τοῦ Ὀνησίμου ὑπῆρξε ἀληθινή, διότι εὐχαρίστως δέχτηκε νὰ γυρίσῃ πίσω στὸ ἀφεντικό του, νὰ τοῦ ἐπιδώσῃ τὴν ἐπιστολὴ τοῦ Παύ­λου, νὰ ζητήσῃ συγγνώμη, καὶ νὰ ἐνταχθῇ πάλι στὸ σῶμα τῶν δούλων. Δὲν εἶναι γνωστὸ βέβαια ἂν τελικὰ ὁ Ὀνήσιμος παρέμεινε δοῦλος στὸ Φιλήμο­να ἢ ἂν ὁ Φιλήμονας, ἀνταποκρινόμενος στὸ διακριτικὸ αἴτημα τοῦ ἀπο­στόλου, τὸν ἔστειλε πάλι πίσω στὴ ῾Ρώμη, γιὰ νὰ τὸν ὑπηρετῇ στὴ φυλακή. Εἶναι σίγουρο ὅμως ὅτι τόσο ὁ Παῦλος ὅσο καὶ ὁ Φιλήμων δὲν τὸν ἔβλεπαν πιὰ σὰν δοῦλο ἀλλὰ σὰν ἐν Χριστῷ ἀδερφό. Ἀλλὰ καὶ ὁ Ὀνήσιμος τώρα αἰσθανόταν τὴν πίστι σὰν πνευματικὸ ἐφόδιο ἀνεκτίμητης ἀξίας, μπροστὰ στὴν ὁποία ἡ δουλεία δὲν τὸν μείωνε καθόλου. Ὅπως δὲν θὰ κόστιζε σὲ κάποιον, ἂν κερδίζοντας ἕνα πολυτελὲς ἀνάκτορο, ὤφειλε, πρὶν ἐγκατα­σταθῇ σ᾿ αὐτό, νὰ μείνῃ μόνο γιὰ δύο ὧρες σὲ μιὰ καλύβα, ἔτσι δὲν κόστι­ζε πιὰ στὸν Ὀνήσιμο νὰ γυρίσῃ στὴ δουλεία, τώρα ποὺ κέρδισε τὸ παλάτι τῆς πίστεως.

Στὴν ἐπιστολὴ πρὸς τὸν Φιλήμονα ὁ Παῦλος γράφει μὲ πνεῦμα Θεοῦ καὶ χάρι. Χρησιμοποιεῖ λογοπαίγνια καὶ φιλικὲς ἐκφράσεις, ἐνῷ παράλλη­λα ἐκδηλώνει τρυφερότητα καὶ πατρικὴ στοργή. Εἶναι πνευματικὴ ἀπόλαυ­σι. Γράφει·

Ἀγαπητὲ Φιλήμονα, μὲ πολὺ θάρρος ποὺ ἀντλῶ ἀπὸ τὴν κοινή μας πί­στι στὸ Χριστό, σὲ διατάσσω αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ κάνῃς σὰν Χριστια­νός (8). Μᾶλλον, ἐπειδὴ σὲ ἀγαπῶ πολύ, δὲν σὲ διατάσσω, ἀλλὰ σὲ παρακαλῶ, σὰν τέτοιος ποὺ εἶμαι, δηλαδὴ σὰν Παῦλος, ἡλικιωμένος, καὶ τώρα φυλακι­σμένος γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (9). Σὲ παρακαλῶ γιὰ τὸ παιδί μου τὸ πνευ­ματικό, ποὺ τὸ γέννησα πνευματικῶς στὸ διάστημα ποὺ κηρύττω μέσα στὴ φυλακή, τὸν Ὀνήσιμο (10), αὐτὸν ποὺ κάποτε, ἐνῷ τὸ ὄνομά του σημαίνει χρήσιμος, σοῦ ἦταν ἄχρηστος, τώρα ὅμως, ὕστερα ἀπὸ τὴ μετάνοιά του, καὶ σὲ σένα καὶ σὲ μένα εἶναι εὔχρηστος, τὸν ὁποῖο σοῦ ἔστειλα πίσω (11). Σὺ λοιπὸν αὐτόν, δηλαδὴ τὰ σπλάχνα μου, δέξου τον (12).

Θὰ ἤθελα νὰ τὸν κρατήσω κοντά μου, γιὰ νὰ μὲ διακονῇ γιὰ λογα­ριασμό σου, ὅπως δηλαδὴ θὰ μὲ διακονοῦσες ἐσὺ ἂν ἤσουν κοντά μου, στὴ φυλάκισι ποὺ ὑπομένω γιὰ τὸ εὐαγγέλιο (13), ἀλλὰ χωρὶς τὴ γνώμη σου δὲν θέλησα νὰ κάνω τίποτε, γιὰ νὰ μὴν εἶναι ἡ καλωσύνη σου ἀναγ­καστική, ἀλλὰ ἑκούσια ἀπὸ δική σου χριστιανικὴ προαίρεσι (14). Ἴσως λοιπὸν γι᾿ αὐτὸ νὰ χωρίστηκε προσωρινὰ ἀπὸ σένα, γιὰ νὰ τὸν ἔχῃς αἰωνίως (15), ὄχι σὰ δοῦλο, ἀλλὰ παραπάνω ἀπὸ δοῦλο, σὰν ἀδελ­φὸ ἀγαπητό, ἰδιαίτερα ἀγαπητὸ σ᾿ ἐμένα, ἀλλὰ πολὺ περισσότερο σ᾿ ἐσένα, ἀφοῦ θὰ εἶναι πιὰ κοντά σου καὶ σωματικά, δηλαδὴ θὰ σοῦ προσφέρῃ ὑπηρεσίες στὸ σπίτι σὰ δοῦλος, καὶ πνευματικὰ σὰν ἐν Χρι­στῷ ἀδερφός (16).

Ἂν λοιπὸν μὲ θεωρῇς κοινωνὸ στὰ πνευματικά, δέξου τον, ὅπως θὰ δεχόσουν ἐμένα (17). Κι ἂν σὲ ἀδίκησε σὲ κάτι ἢ ὀφείλῃ, λογάριασέ το σ᾿ ἐμένα (18). Ἐγὼ ὁ Παῦλος ὑπογράφω μὲ τὸ χέρι μου αὐτὸ τὸ γραμμά­τιο, ἐγὼ θὰ τὸ ξοφλήσω. Γιὰ νὰ μὴ σοῦ λέω ὅτι ἐσὺ εἶσαι χρεώστης σ᾿ ἐμένα, ἀφοῦ μοῦ χρωστᾷς τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό σου, ἐπειδὴ σὲ γνώρισα μὲ τὸ Χρι­στό (19). Ναί, ἀδερφέ, ἔτσι νὰ σὲ χαρῶ ἐν Κυρίῳ. Ἀνάπαυσέ μου τὰ σπλά­χνα. Κάνε μου τὴ χάρι αὐτὴ γιὰ τὸν Κύριο (20).

Σοῦ ἔγραψα αὐτὴ τὴν ἐπιστολὴ ὄντας σίγουρος γιὰ τὴν ὑπακοή σου καὶ γνωρίζοντας ὅτι θὰ κάνῃς παραπάνω ἀπὸ αὐτὸ ποὺ σοῦ λέω (21). Συγ­χρόνως ἑτοίμαζέ μου καὶ φιλοξενία, διότι ἐλπίζω ὅτι μὲ τὶς προσευ­χές σας θ᾿ ἀποφυλακισθῶ καὶ θὰ ἔρθω κοντά σας σὰ δῶρο (22).

Σὲ χαιρετᾷ ὁ Ἐπαφρᾶς ποὺ εἶναι κοντά μου ἐδῶ στὴ φυλακὴ σὰ φυλακισμένος κι αὐτὸς γιὰ τὸ Χριστό. Σὲ χαιρετοῦν ἐπίσης οἱ συνεργά­τες μου Μᾶρκος, Ἀρίσταρχος, Δημᾶς, καὶ Λουκᾶς (24). Ἡ χάρι τοῦ Κυ­ρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ νὰ εἶναι μαζὶ μὲ τὸ πνεῦμα σας. Ἀμήν. (25).

Δικαίως ἡ ἐπιστολὴ αὐτὴ ὠνομάστηκε διαμάντι. Ἀστράφτουν τ᾿ ἀτίμητα μηνύματά της.

1. Μπροστὰ στὴ χριστιανικὴ ἀγάπη ἡ δουλεία καταργεῖται, ἐξαφανί­ζεται· μᾶλλον μετατρέπεται σὲ ἀδελφοσύνη. Καὶ αὐτὸ σὲ μιὰ ἐποχὴ ποὺ ἡ δουλεία ἦταν σὲ μεγάλη ἔξαρσι καὶ ἡ ζωὴ τοῦ δούλου κατώτερη ἀπὸ ἐκεί­νη τοῦ ζῴου.

2. Παρηγορεῖ διαχρονικῶς μέχρι καὶ σήμερα τὴν πολυπληθῆ καὶ ταλαί­πωρη τάξι τῶν δούλων, ἐμπνέοντάς τους αὐτοπεποίθησι καὶ δύναμι. Δια­κηρύττει ὅτι δὲν ὑπάρχει δοῦλος καὶ ἐλεύθερος γιὰ τὸ Θεό. Ὅλοι εἴμαστε τὸ ἴδιο, εἰκόνες τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἔχουν δικαιώματα στὰ αἰώνια καὶ ἄφθαρτα ἀγαθὰ ποὺ ἑτοίμασε γιὰ τοὺς ἀνθρώπους ὁ Γιός του.

3. Λάμπει ἡ διακριτικότητα τοῦ Παύλου, γράφοντας παρακλητικὰ καὶ ὄχι ἐξουσιαστικά.

1. Οἱ δύο Πρὸς Τιμόθεον καὶ ἡ πρὸς Τίτον στέλνονται σὲ πρόσωπα, ἀλλὰ δὲν εἶναι ἀκρι­βῶς ἰδιωτικές· τὸ περιεχόμενό τους, μολονότι περιέχει κάποια λίγα προσωπικὰ στοι­χεῖα, στὴν πλειονότητά του εἶναι ὁδηγίες ποιμαντικῆς φύσεως.

(δημοσίευσις· φεβρουάριος 2014)