Προσφάτως ἐπεσημάνθη ὅτι διὰ τὴν κυριακὴν τῆς ἀπόκρεω τὸ Η.Ο.Π. 2009(= ἡμερολόγιον τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου τοῦ ἔτους 2009)εἰς τὰ μεσῴδια καθίσματα ὁρίζει· «καθίσματα 1. τοῦ Τριῳδίου· «Ἐννοῶ τὴν ἡμέραν», 2. Δόξα, «Εἰς τὴν κοιλάδα τοῦ κλαυθμῶνος», καί 3. Καί νῦν, τό θεοτοκίον αὐτῶν· «Ἐλπίς τοῦ κόσμου ἀγαθή».[/FONT], ἐνῷ εἰς τὸ Τριῴδιον ὑπάρχει ἀκόμα ἕνα μεσῴδιο κάθισμα «Τὸ βῆμά σου φρικτὸν» μὲ τὸ θεοτοκίον του «Τὸν πάντων ποιητήν». παρετηρήθη ἐν συνεχείᾳ ὅτι τὰ Δίπτυχα 2009 καθώς καὶ τὸ τυπικὸν τοῦ Γεωργίου ῾Ρήγα (Τ.Γ.Ρ.) προβλέπουν νὰ ψαλῇ καὶ τὸ «Τὸ βῆμά σου φρικτόν», ἀλλὰ χωρὶς τὸ θεοτοκίον του. ἄλλα τυπικὰ βοηθήματα δὲν διευκρινίζουν ἀλλὰ σημειώνουν γενικῶς νὰ ψαλοῦν τὰ καθίσματα τοῦ τριῳδίου μετὰ τοῦ θεοτοκίου.
᾿Επειδὴ τὸ κείμενο μοῦ ἔδημιούργησε τὴν ἐντύπωσι ὅτι εἶναι δυνατὸν νὰ παρερμηνευθῇ ἀπὸ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει ὡλοκληρωμένη εἰκόνα τῶν πηγῶν καὶ νὰ δημιουργηθοῦν ὄχι ὀρθαὶ ἐντυπώσεις διὰ τὰ Δίπτυχα τῆς ἐκκλησίας ῾Ελλάδος. ἂν τὸ θέμα ἦτο προσωπικῶς δι᾿ ἐμέ, πιθανώτατα δὲν θὰ ἐπενέβαινα· ἐπειδὴ ὅμως τὰ Δίπτυχα δὲν εἶναι προσωπική μου ὑπόθεσις, ἀλλὰ ἀφοροῦν γενικώτερα τὸ ἔργον ποὺ ἐπιτελεῖται εἰς τὴν ἱερὰν σύνοδον τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, καὶ ἐπειδὴ καλῶς ἢ κακῶς ἐγὼ εἶμαι ὁ ὑπεύθυνος διὰ τὴν σύνταξιν τοῦ τυπικοῦ των ἀπὸ τοῦ 2007 μέχρι σήμερα, θεωρῶ ὑποχρέωσί μου νὰ ἐπεμβῶ, διὰ νὰ διασαφήσω καλλίτερα τὰ πράγματα. περὶ τῶν μεσῳδίων καθισμάτων λοιπὸν παραθέτω τί γράφουν τὰ σχετικὰ βιβλία καὶ σχολιάζω ὅπου εἶναι ἀναγκαῖο, γιὰ νὰ καταλάβουν ὅλοι τί συμβαίνει.
1. Τὸ Τ.Μ.Ε. γράφει (κυριακὴ τῆς ἀπόκρεω §11)· «ἀπὸ γ΄ ᾠδῆς τὸ ἀναστάσιμον κοντάκιον μετὰ τοῦ οἴκου καὶ τὸ κάθισμα τοῦ Τριῳδίου μετὰ τοῦ θεοτοκίου».
2. Ἂν ἀνοίξωμεν ὅμως τὸ Τριῴδιον εἰς τὴν κυριακὴν τῆς ἀπόκρεω, θὰ δοῦμε ὅτι δὲν ἔχει μόνον ἕνα κάθισμα καὶ ἕνα θεοτοκίον, ὅπως ἐνδεχομένως ὑπονοεῖ τὸ Τ.Μ.Ε., ἀλλὰ παραθέτει τρία καθίσματα καὶ δύο θεοτοκία. τὰ δύο θεοτοκία εἶναι α) «Τὸν πάντων ποιητὴν» καὶ β) «᾿Ελπὶς τοῦ κόσμου, ἀγαθή». γιὰ τὰ καθίσματα θὰ ὁμιλήσω παρακάτω. γιὰ τὰ θεοτοκία κάνω μίαν ἁπλῆν ἐρώτησιν· ψάλλονται ποτὲ δύο θεοτοκία στὰ μεσῴδια καθίσματα; καὶ ὄχι μόνον στὰ μεσῴδια ἀλλὰ καὶ σὲ ὁποιαδήποτε καθίσματα τοῦ ὄρθρου (1ης ἢ 2ας ἢ 3ης στιχολογίας), ἀλλὰ καὶ σὲ ὁποιαδήποτε ἀκολουθία γενικῶς (ἑσπερινοῦ, ἀποστίχων, αἴνων), μετὰ τὰ προσόμοια ἢ ἰδιόμελα (καθίσματα ἢ στιχηρὰ ἢ ἀπολυτίκια κ.λπ.), ψάλλονται ποτὲ ἐν τέλει 2 θεοτοκία; δὲν εἶναι πασίγνωστον ὅτι ἐν τέλει λέγεται ἓν θεοτοκίον; εἰς τὰ ἀπολυτίκια (τὰ ὁποῖα μάλιστα εἶναι εἶδος καθίσματος), ὅταν πρέπει νὰ ποῦμε π.χ. τὸ ἀναστάσιμον ἀπολυτίκιον τοῦ α΄ ἤχου καὶ μετὰ τὸ ἀπολυτίκιον ἑνὸς ἁγίου σὲ δ΄ ἦχον, τί κάνουμε; μήπως λέμε τὸ ἀπολυτίκιον τὰ ἀναστάσιμον, μετὰ τὸ θεοτοκίον αὐτοῦ, ὕστερα τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ ἁγίου καὶ μετὰ τὸ θεοτοκίον αὐτοῦ; ὄχι βέβαια! ἀλλὰ ἀναστάσιμον ἀπολυτίκιον, Δόξα, τοῦ ἁγίου, Καὶ νῦν, τὸ θεοτοκίον τοῦ τελευταίου ἀπολυτικίου.
3) Η.Ο.Π. 2009· «Μεσῴδια καθίσματα: 1. τοῦ Τριῳδίου· Ἐννοῶ τὴν ἡμέραν... 2. Δόξα· Εἰς τὴν κοιλάδα τοῦ κλαυθμῶνος..., καὶ 3.– Καὶ νῦν, τὸ θεοτοκίον αὐτῶν· Ἐλπὶς τοῦ κόσμου ἀγαθή». βλέπετε τί κάνει ἐδῶ τὸ Η.Ο.Π.; δὲν λέει ἕνα κάθισμα τοῦ Τριῳδίου, ἀλλὰ περισσότερα· στὸ θεοτοκίον ὅμως ὁρίζει μόνον ἕνα, τὸ δεύτερο ἀπὸ τὰ δύο, αὐτὸ ποὺ ἔχει τὸ Τριῴδιον στὸ τέλος τῶν καθισμάτων.
4) Δίπτυχα 2009, σ. 47· «ἀπὸ γ΄ ᾠδῆς τὸ ἀναστάσιμον κοντάκιον μετὰ τοῦ οἴκου καὶ τὰ μεσῴδια τοῦ Τριῳδίου καθίσματα (παραλειπομένου τοῦ θεοτοκίου Τὸν πάντων ποιητήν)». βλέπετε τί γράφουν ἐδῶ τὰ Δίπτυχα; ὄχι ἕνα κάθισμα τοῦ Τριῳδίου, ἀλλὰ περισσότερα, εἰς τὸ θεοτοκίον ὅμως μόνον ἕνα. καὶ ὁρίζουν ἀκριβῶς· «παραλειπομένου τοῦ θεοτοκίου Τὸν πάντων ποιητήν», δηλαδὴ παραλείπεται τὸ πρῶτον ἐκ τῶν δύο θεοτοκίων, ἄρα ποιό θὰ ψαλῇ; τὸ δεύτερον, ἤ τοι τὸ «Ἐλπὶς τοῦ κόσμου ἀγαθή», ὅπως ἀκριβῶς ὁρίζει καὶ τὸ Η.Ο.Π..
Μὲ τὰ παραπάνω νομίζω ὅτι διευκρινίστηκε ὅτι τὰ Δίπτυχα ζητοῦν νὰ παραλειφθῇ τὸ ἴδιο θεοτοκίον ποὺ παραλείπει καὶ τὸ Η.Ο.Π.. ἐπίσης ὅτι ἀσφαλῶς καὶ ζητοῦν τὰ Δίπτυχα νὰ ψαλῇ θεοτοκίον, τὸ ἕτερον, ἐκεῖνο ποὺ ὁρίζει καὶ τὸ Η.Ο.Π.· διότι μὲ μία πρόχειρη ἀνάγνωσι μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσῃ ὅτι τὰ Δίπτυχα παραλείπουν τελείως τὸ ὁποιοδήποτε θεοτοκίον, ἂν δὲν γνωρίζῃ ὅτι ἐκεῖ τὸ Τριῴδιον ἔχει κάποιο «λάθος», ἔχει δύο θεοτοκία, ἐνῷ χρειάζεται ἕνα.
᾿Επίσης δὲν εἶναι ἀπολύτως ἀκριβὲς ὅτι τὰ Δίπτυχα ὁρίζουν 3 καθίσματα τοῦ Τριῳδίου (χωρὶς νὰ ὑπολογίζωμε τὸ θεοτοκίον), ἐνῷ τὸ Η.Ο.Π. 2, διότι δὲν γράφουν πουθενὰ τὰ Δίπτυχα ὅτι ὑποχρεωτικῶς πρέπει νὰ ψαλῇ καὶ τὸ κάθισμα «Τὸ βῆμά σου φρικτόν». ὑπονοεῖται μὲν αὐτό, ἀλλὰ ἐν τέλει τὸ ἀφήνουν εἰς τὴν διακριτικὴν εὐχέρειαν τῶν ψαλτῶν, ἀναλόγως πῶς τοὺς βολεύει. θὰ μποροῦσαν ἐπὶ παραδείγματι νὰ ποῦν 1) τὸ κάθισμα τοῦ α΄ ἤχου «Τὸ βῆμά σου φρικτόν», 2) Δόξα, «᾿Εννοῶ τὴν ἡμέραν» τοῦ πλ. β΄, 3) Καὶ νῦν, εὐθὺς τὸ θεοτοκίον «᾿Ελπὶς τοῦ κόσμου ἀγαθή». σημασίαν ἔχει ὅτι καὶ ἐδῶ Η.Ο.Π. καὶ Δίπτυχα συμφωνοῦν ὅτι δὲν ἀρκεῖ 1 μόνον κάθισμα τοῦ Τριῳδίου. τὸ ἂν θὰ ψαλῇ ἕνα παραπάνω ἢ ἕνα λιγώτερο εἶναι σχολαία παρατήρησις.
Συμπέρασμα· Η.Ο.Π. καὶ Δίπτυχα λένε κατ᾿ οὐσίαν τὸ ἴδιο πρᾶγμα, μόνον ἡ διατύπωσις ἀλλάζει.
᾿Εδῶ θέλω νὰ εὐχαριστήσω τὸν π. Μάξιμον, ἀλλὰ καὶ τὸν Δημήτριον Καλπακίδην, τὸν Παναγιώτην Σόμαλην, ἴσως δὲ καὶ κάποιους ἄλλους, οἱ ὁποῖοι σὲ κάποιες περιπτώσεις ἔσπευσαν οἰκειοθελῶς νὰ ἐξηγήσουν ἀπορίες γιὰ τὰ Δίπτυχα καὶ ἀνέλαβαν τὸν ἄχαρι ῥόλο νὰ ἐξηγοῦν τὰ εὐκόλως ἐννοούμενα καὶ νὰ ἑρμηνεύουν τὰ εὐκόλως ἑρμηνευόμενα. πολὺ καλῶς πράττουν καὶ τοὺς εἶμαι εὐγνώμων, καὶ ἂν μποροῦν ἂς συνεχίσουν νὰ τὸ πράττουν, διότι μὲ βοηθοῦν πολύ,παρ῾ ὅτι αὐτὸ τὸ ἔργο δὲν εἶναι ὑποχρέωσις οὔτε τῶν πραναφερομένων οὔτε ἄλλου τινός, ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ ἐγὼ ἔχω τὴν εὐθύνην συντάξεως τοῦ τυπικοῦ τῶν Διπτύχων· ὅμως ἐγὼ δὲν συμμετέχω πλέον στὶς συζητήσεις τοῦ ψαλτολογίου. ἀλλὰ ὑπάρχει καὶ ἄλλη λύσις, γιὰ ὅποιον τυχὸν ἐνδιαφέρεται. ὅσοι λοιπὸν θέλουν μποροῦν νὰ ἔρθουν ἐδῶ, στοὺς διαλόγους τῆς Συμβολῆς, καὶ νὰ ὑποβάλουν τὶς ἐρωτήσεις των περὶ τῶν Διπτύχων (καὶ περὶ τυπικοῦ καὶ ἄλλων θεμάτων), γιὰ νὰ τὶς συζητήσωμε.
copyright 2009 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης