Λεωνίδας έγραψε:Δέν γνωρίζω λεπτομέρειες, Διονύσιε, άλλωστε δεν πηγαίνω σε τέτοιες καινοφανείς ακολουθίες. Πάντως, τελείται με εσπερινό-όρθρο-θεία λειτουργία. δεν ψάλλονται απολυτίκια στον εσπερινό, αλλά αρχίζει κατευθείαν ο εξάψαλμος, όπως κάνουμε στις παρακλήσεις.
Νομίζω πάντως ότι δεν υφίσταται ποιμαντικός λόγος για τέτοιες πρακτικές.
Λεωνίδα, μᾶλλον ἐνισχύεται ἡ παρατήρησί μου ὅτι πρόκειται γιὰ βραδινὴ καὶ ὄχι ἀπογευματινή λειτουργία. δὲν θὰ κρίνω τὴν περίπτωσι, διότι θὰ ἔπρεπε νὰ εἴχαμε ὑπόψει μας καὶ ἄλλες λεπτομέρειες. οὔτε γιὰ τὸν ἂν ὑφίσταται ποιμαντικὸς λόγος θὰ ἐκφέρω γνώμη, ἀφοῦ δὲν εἶμαι ποιμένας οὔτε ξέρω τὶς συνθῆκες τῆς συγκεκριμένης ἐνορίας. ἀπὸ πλευρᾶς τυπικοῦ βέβαια δὲν θὰ περιμένω νὰ μὴν ἔγιναν λάθη ἢ παρατυπίες, ἀφοῦ αὐτὰ γίνονται κατὰ κόρον σὲ ὅλους σχεδὸν τοὺς ναοὺς ποὺ ἀκολουθοῦν τὸ συνηθισμένο λειτουργικὸ πρόγραμμα, πόσο μᾶλλον ἐδῶ ποὺ ἐπιχειρήθηκε κάτι ἀντιλεγόμενο καὶ ἐν πολλοῖς ἀσυνήθιστο.
᾿Επειδὴ ὅμως ἀντιλαμβάνομαι κάποια ἀρνητικὴ προδιάθεσί σου, θέλω νὰ σχολιάσω τὰ ἀκόλουθα.
Χαρακτήρισες τέτοιες περιπτώσεις ὡς καινοφανεῖς ἀκολουθίες. γιατί; ὁ ἑσπερινὸς ἢ ὁ ὄρθρος ἢ ἡ λειτουργία εἶναι ἡ καινοφανὴς ἀκολουθία;
Μήπως θεωρεῖς ὡς καινοφανὲς ἢ ὡς καινοτομία τὴν τέλεσι ὄρθρου ἀφ᾿ ἑσπέρας; τότε ἂς ἀναλογιστοῦμε ὅτι κατὰ τὴν περίοδο τῆς τεσσαρακοστῆς τελοῦμε τὸν ἑσπερινὸ τὸ πρωί (καθιερωμένη παρατυπία ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς τουρκοκρατίας), ὅτι κατὰ τὴν μεγάλη ἑβδομάδα τελοῦμε τοὺς ὄρθρους ἀπὸ νωρὶς τὸ ἀπόγευμα καὶ ὅτι στὶς σλαυικὲς ἐκκλησίες εἶναι καθιερωμένο ἀπὸ αἰώνων ὁ ὄρθρος νὰ τελῆται συνημμένως μὲ τὸν ἑσπερινὸ ἀφ᾿ ἑσπέρας ὡς μικρὰ ἀγρυπνία. ἄρα καμμία καινοτομία καὶ ἐδῶ. ἄλλωστε οἱ "ἐνοριακὲς ἀγρυπνίες" (ποὺ τελοῦνται καὶ ἀπὸ πολλὰ μοναστήρια πλησίον ἀστικῶν κέντρων), οἱ ὁποῖες συχνὰ ἀρχίζουν στὶς 8 ἢ στὶς 9 τὸ βράδυ, τί εἶναι; καὶ μὴ μοῦ πῇς ὅτι δὲν πηγαίνεις οὔτε σὲ τέτοιες ἀγρυπνίες. ἢ μήπως ἡ 1 ἢ οἱ 2 ὧρες διαφορὰ στὴν ἔναρξι τῆς ἀκολουθίας ὁριοθετοῦν τὸ καινοφανὲς ἢ τὸ μὴ καινοφανές; δὲν νομίζω. γιὰ νὰ μὴν πῶ ὅτι σχετικὰ μὲ τὸ πόσο νωρὶς μπορεῖ νὰ τελεσθῇ ἀποβραδὶς ἕνας ὄρθρος ὑπάρχουν καὶ διατάξεις στὸ τυπικό! ἀλλὰ δὲν θὰ ἐπεκταθῶ σὲ αὐτό, ἀφοῦ ἐπίκειται —ἐλπίζω— στὶς ἑπόμενες ἑβδομάδες ἡ ἔκδοσι ἑνὸς νέου βιβλίου μου, ὅπου συμπτωματικὰ ἔχω κάποιες ἀναφορὲς σὲ αὐτὸ τὸ θέμα.
᾿Απὸ λειτουργικῆς ἐπίσης ἀπόψεως οἱ βραδινὲς ἀκολουθίες-λειτουργίες εἶναι σαφέστατα μαρτυρημένες ἀπὸ τὴν βαθιὰ ἀρχαιότητα τῆς ἐκκλησίας. γνωρίζω τὶς περὶ τοῦ ἀντιθέτου ἐπικρατοῦσες σήμερα ἀντιλήψεις καθὼς καὶ ὅτι ὑπάρχουν καὶ ἐκκλησιαστικὲς ἐγκύκλιοι ἀπαγορευτικές. ἀλλὰ ἡ λειτουργική μας παράδοσι λέει ἄλλα. ἴσως ἡ ἀρνητικὴ σήμερα στάσι νὰ προῆλθε ἀπὸ τὴν ἀνάγκη περιφρουρήσεως τῆς λατρείας ἀπὸ τυχὸν ὑπερβολὲς καὶ ἔκτροπα. ὅπως καὶ ἂν ἔχῃ τὸ θέμα, ἡ ὀρθόδοξη λατρεία οὐδέποτε ὑπῆρξε μία στατικὴ καὶ μονολιθικὴ κατάστασι, ἀλλὰ πάντοτε διακρινόταν ἀπὸ μία καλῶς ἐννοούμενη εὐελιξία καὶ ποικιλία, μὲ μέτρο καὶ σεβασμὸ στὴν παράδοσι.
Μήπως μὲ ὅλα τὰ παραπάνω δικαιολογοῦνται οἱ ναοὶ ποὺ ἀνέφερες στὴν ἀρχικὴ ἐρώτησί σου ὅτι τελοῦν ἀπογευματινὲς ἢ μᾶλλον βραδινὲς λειτουργίες; ἐπαναλαμβάνω ὅτι σὲ καμμία περίπτωσι δὲν ἔχω τέτοια πρόθεσι. οὔτε ὅμως θὰ τὸ καταδικάσω, μόνον καὶ μόνον ἐπειδὴ ἐγὼ ἔχω γαλουγηθῆ μὲ μία συγκεκριμένη λειτουργικὴ ἀντίληψι ποὺ ἐπικρατεῖ σὲ μία περιωρισμένη γεωγραφικὴ περιοχὴ καὶ ἔχω τὴν ψευδαίσθησι ὅτι ἡ λειτουργικὴ πρακτικὴ τοῦ χωριοῦ μου κατὰ τὸν 21ο αἰῶνα εἶναι αὐτούσια ἡ λειτουργικὴ ζωὴ τῆς ἀρχαίας ἐκκλησίας, ὁπότε κάθε τὶ ἄλλο, ποὺ δὲν γνωρίζει ὁ πεπερασμένος ἑαυτός μου, εἶναι ἐκ τῶν προτέρων κατακριτέο καὶ ἀπόβλητο! (τὸ φέρνω αὐτὸ ὡς γενικὸ παράδειγμα, καὶ πρὸς θεοῦ! δὲν τὸ ἐννοῶ γιὰ σένα προσωπικά). ἁπλῶς ἀναφέρω κάποια γενικὰ στοιχεῖα ποὺ μᾶς προσφέρει ἡ λειτουργική μας παράδοσι γιὰ τὸ θέμα.
Γιὰ τὴν συγκεκριμένη περίπτωσι τοῦ ναοῦ ἢ τῶν ναῶν ποὺ ἀνέφερες εἶμαι τοὐλάχιστον ἐπιφυλακτικός. ἄλλο πρᾶγμα οἱ γενικὲς ἀρχὲς καὶ πληροφορίες βάσει τῶν λειτουργικῶν ἐρευνῶν καὶ ἄλλο οἱ μεμονωμένες περιπτώσεις ἐφαρμογῆς στὴν πρᾶξι, ὅπου ἐκεῖ πρέπει νὰ ἐξετάσουμε καὶ ἄλλες παραμέτρους. ἁπλῶς νὰ μὴν εἴμαστε ἀπὸ πρὶν προκατειλημμένοι, χωρὶς μάλιστα νὰ ξέρουμε ποιά εἶναι ἡ πραγματικὴ ὀρθόδοξη παράδοσι. τὸ λέω αὐτὸ ἐπηρεασμένος καὶ ἀπὸ ἕνα ἱστορικὸ γεγονὸς τοῦ 12ου αἰῶνος, ὅπου σὲ μία περιοχὴ τῆς ῾Ρωμανίας/Βυζαντίου ἡ πλειονότης τῶν ὀρθοδόξων ὑπαρασπιζόταν μὲ φανατισμὸ (μέχρι σφαγῶν!) μία κακόδοξη ἄποψι ἐπὶ δογματικοῦ ζητήματος καὶ κατεδίωκε ἀπηνῶς τὴν ὀλιγομελῆ ὁμάδα τῶν πρεσβευόντων μία ὀρθόδοξη ἄποψι. ὡραῖοι ὑπερασπιστὲς τῆς ὀρθοδοξίας! ἡ ἱστορία μᾶς ἐντυπωσιάζει ἀλλὰ φαίνεται ὅτι δὲν μᾶς διδάσκει.
