Χορικό μέλος και Θεία Λειτουργία

[dkalpakidis]

Με προβληματίζει ιδιαίτερα η δυνατότητα χορικής ή χορωδιακής απόδοσης των Ύμνων της Θείας Λειτουργίας.
Στην προσπάθεια αυτή έγω καταγράψει κάποια σύντομα "Κύριε ελέησον" πλ δ΄ της Μεγάλης Συναπτής (για "ποικιλία", αν και δεν είναι αναγκαία η μελοποίηση), τα Αντίφωνα, χρησιμοποιώ τα Τυπικά του Πέτρου Λαμπαδαρίου, τους Μακαρισμούς εκ του Αναστασιματαρίου του 1820, Απολυτίκια, το κλασσικό μέλος του Τρισαγίου Ύμνου, Προκείμενα και Αλληλουϊάρια του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, Χερουβικά κλασσικά σύντομα (αυτά σπάνια χορικά), "Άξιον εστίν" Γρηγορίου- Χουρμουζίου, Κοινωνικά αργά (Πατριαρχικής παραδόσεως αλλά και εξωτερικών ή παλαιοτέρων δασκάλων π.χ. Μπερεκέτη) αλλά και σύντομα (π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη με τριπλό Αλληλούια), Ύμνους απολύσεως σε β΄ ήχο.
Εκεί που δυσκολεύομαι στην πράξη (για την χορική απόδοση) είναι στα εκφωνητικά λειτουργικά (τα οποία δεν λέω πάντα σε κλιτόν αλλά και σε άλλους ήχους κάπως απαγγελτά).
Παρά την "καταγραφή" των εκφωνήσεων η εμμελής αυτή απαγγελία θέλει πολύ καλό συντονισμό, ενώ τα πράγματα είναι πιο εύκολα όταν χρησιμοποιώ κάποιες μελωδίες "σύντομες" (ρυθμικές- σαν ειρμολογικές).

[Dionysios]

Δημήτριε, διαβάζοντας τὰ ὅσα γράφεις παραπάνω θυμήθηκα κανὰ δυὸ πράγματα, ποὺ μοῦ φαίνονται σχετικά. δὲν ξέρω ἂν θὰ βοηθήσουν στὸν προβληματισμό σου, πάντως τὰ ἀναφέρω.

1. Στὸ ῞Αγιον Ὄρος στὴν ἐπίσημη λειτουργία τους, δηλαδὴ τὴν κυριακάτικη καὶ τὴν γιορτινή, ὄχι τὴν καθημερινή, ἐκεῖ ὅπου συγκεντρώνονται οἱ «ψάλτες» μοναχοὶ τῆς ἀδελφότητος καὶ σχηματίζουν δύο χορούς, ποὺ ἀποδίδουν μὲ ἐπίσημο τόνο καὶ λαμπρότητα τὰ ἀναστάσιμα καὶ ἑόρτια μέλη, δὲν τὰ λένε ὅλα χορῳδιακά, ἀλλὰ ὑπάρχουν στιγμὲς ποὺ ὁ χορὸς «ἡσυχάζει», ὁπότε ψάλλει, ἢ μᾶλλον ἀπαγγέλλει, ἕνας μοναχός, ὁ διαβαστής. αὐτὸ ἐπὶ παραδείγματι γίνεται σὲ κάποια «Κύριε, ἐλέησον» καὶ «Παράσχου, Κύριε», στὰ δεύτερα πληρωτικὰ τῆς λειτουργίας, λιγώτερο στὰ λειτουργικὰ (ἴσως στὸ «Σὲ ὑμνοῦμεν») καὶ ἀλλοῦ. ἔτσι δὲν ὑπάρχει μόνον ἐναλλαγὴ μεταξὺ λειτουργοῦ καὶ χοροῦ, μεταξὺ ἀναγνώσεως καὶ μέλους, μεταξὺ ἀπαγγελίας καὶ ψαλμῳδίας, ἀλλὰ καὶ μεταξὺ χορῳδιακῆς καὶ μονῳδιακῆς ἐκτελέσεως (ὅπου μονῳδιακὴ ἐδῶ δὲν ἐννοῶ τὸν «πρωτοψάλτη» ἢ τὸν μονοφωνάρη ποὺ θὰ πῇ παραδείγματος χάριν τὸ «Τριάδι» ἢ κάποια ἄλλη φράσι τοῦ μέλους, τοῦ ὑπολοίπου χοροῦ σιγῶντος προσωρινῶς). αὐτὲς οἱ ἐναλλαγὲς προσδίδουν ποικιλία καὶ φυσικότητα στὴν ἀκολουθία.

2. Καθόσον γνωρίζουμε ἀπὸ τὴν παράδοσι τοῦ πατριαρχείου εἴτε ἀπὸ παλαιότερες μαρτυρίες ἢ καὶ ἀπὸ νεώτερες καὶ πιὸ σύγχρονες ὀπτικοακουστικὲς ἀποτυπώσεις καὶ καταγραφές, σπανίως νὰ συμψάλλουν ὅλα τὰ μέλη τῶν πατριαρχικῶν χορῶν, ἀκόμη καὶ ὅταν βρίσκωνται σὲ πλήρη σύνθεσι καὶ ἀνάπτυξι. μὲ τὸν πρωτοψάλτη ἢ τὸν λαμπαδάριο συμψάλλει μόνον ὁ δομέστικος, ἐνῷ πολλὰ σημεῖα τὰ λέει μόνος του ὁ δομέστικος, τῶν λοιπῶν μελῶν ἰσοκρατούντων ἢ ἁπλῶς ἀκολουθούντων καὶ ὑποβοηθούντων καὶ μόνον στὶς καταλήξεις συμψαλλόντων.

Ἴσως αὐτὰ τὰ παραδείγματα νὰ μᾶς δείχνουν κάτι· ὅτι ἴσως εἶναι κάπως ὑπερβολικὸ στὴν ἀκολουθία (καὶ εἰδικώτερα στὴν λειτουργία) νὰ ἐπιδιώκωμε ἀκόμη καὶ τὸ κάθε «᾿Αμήν», ἀκόμη καὶ ἕνα συντομώτατο «Κύριε, ἐλέησον» νὰ τὸ ποῦμε χορῳδιακῶς. ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι τὰ πολὺ σύντομα μέλη καὶ τὰ τοῦ ἀπαγγελτικοῦ ὕφους δὲν εἶναι γιὰ χορῳδιακὴ ἐκτέλεσι. ἕνας ἢ δύο ἐκ τῶν ψαλλόντων εἶναι μᾶλλον ἀρκετοὶ γι᾿ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις. ὅλα τὰ μαθήματα δὲν εἶναι χορῳδιακὰ σὰν τὰ ἰδιόμελα, τὰ στιχηρά, τοὺς πολυελέους, τὰ δοξαστικά, τὰ χερουβικὰ καὶ τὰ κοινωνικά. μπορεῖ βέβαια σὲ διάφορα λειτουργικὰ βιβλία ἢ ἀκόμη καὶ σὲ τυπικὲς διατάξεις νὰ ἀναφέρεται ὅτι τὸ «Κύριε, ἐλέησον» ἢ τὸ «ἀμὴν» τὸ λέγει ὁ α΄ ἢ ὁ β΄ χορός, ἀλλὰ αὐτὲς οἱ ἀναφορὲς νομίζω ὅτι δὲν ἔχουν τὴν ἔννοια τῆς ὑποχρεωτικῆς συμμετοχῆς πάντων τῶν μελῶν τοῦ χοροῦ. τὸ νὰ ἀναλάβῃ αὐτὸ τὸ καθῆκον ἕνας ἐκ τοῦ χοροῦ τώρα, ἕτερος πιὸ μετὰ καὶ κάποιος τρίτος χορῳδός ἀργότερα, τῶν ὑπολοίπων ἁπλῶς ἰσοκρατούντων, δὲν ἀντίκειται στὴν ἔννοια τῆς χορικῆς συμμετοχῆς.