Απολυτίκια στην περίοδο Πεντηκοσταρίου

[Dionysios]

῾Η σειρὰ τῶν ἀπολυτικίων τῆς κυριακῆς τῶν μυροφόρων (ἀπὸ τὴν συμμετοχή μου σὲ ἄλλες ἱστοσελίδες).

13-05-08

Δὲν πρόκειται ἀκριβῶς γιὰ κάποιο ἀστεῖο λάθος ἢ γιὰ γκάφα ἐν ὥρᾳ ἀκολουθίας. νομίζω ὅμως ὅτι ὁ παρακάτω «πρακτικὸς κανόνας» δημιουργεῖ εὐθυμία («ἔχει πλάκα» κατὰ τὸ κοινῶς λεγόμενον), ὁπότε σκέφτηκα ὅτι ταιριάζει ἐδῶ. τὸ περιστατικὸ τὸ θυμήθηκα προχθὲς κυριακὴ τῶν μυροφόρων.

῞Οπως εἶναι γνωστό, ἡ κυριακὴ τῶν μυροφόρων ἔχει 3 ἀπολυτίκια· «῞Οτε κατῆλθες», «῾Ο εὐσχήμων», «Ταῖς μυροφόροις γυναιξί». τὴν κυριακὴ λέγονται μὲ αὐτὴν τὴν σειρὰ ποὺ τὰ ἔγραψα, τὶς ὑπόλοιπες ἡμέρες ὅμως τῆς ἑβδομάδος τῶν μυροφόρων λέγονται μὲ ἄλλη σειρά. αὐτὴ ἡ ἀλλαγὴ στὴν σειρὰ τῶν ἀπολυτικίων μπερδεύει πολλοὺς ψάλτες, ἀκόμη κι ἐμένα ἐπὶ τοῦ ἀναλογίου. κάποτε λοιπὸν ἕνας ψάλτης δὲν θυμόταν καθόλου τὴν σειρὰ καὶ συνεχῶς κοίταζε στὸ τυπικό, γιὰ νὰ μὴν κάνῃ λάθος. τὸν ῥωτάω·

–Τί κοιτᾷς ὅλη τὴν ὥρα;

–Τὴν σειρὰ τῶν ἀπολυτικίων, γιὰ νὰ μὴν τὰ μπερδέψω, μοῦ ἀπαντάει.

– Θὰ σοῦ πῶ ἕναν πρακτικὸ κανόνα, τοῦ λέω, γιὰ νὰ τὸ θυμᾶσαι γιὰ πάντα καὶ νὰ μὴν κάνῃς ποτέ λάθος. ὅταν εἶναι κυριακὴ τῶν μυροφόρων, τὰ ἀπολυτίκια λέγονται μὲ τὴν ἑξῆς σειρά. ἀφοῦ εἶναι κυριακή, πάντοτε πρῶτο λέμε τὸ ἀναστάσιμο «῞Οτε κατῆλθες». τώρα γιὰ τὰ ἄλλα δύο νὰ ἔχῃς ὑπόψει σου τὴν τάξι «πρῶτα οἱ ἄντρες, μετὰ οἱ γυναῖκες», δηλαδὴ πρῶτα «῾Ο εὐσχήμων ᾿Ιωσήφ», μετὰ «Ταῖς μυροφόροις γυναιξί»!

Σχόλιον. ἐκείνη τὴν ἡμέρα (καὶ μόνο γιὰ τὴν κυριακὴ) ὡρισμένοι ψάλλουν καὶ τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ κρυφοῦ μαθητοῦ Νικοδήμου, ἀλλὰ δὲν ξέρουν ποιὰ εἶναι ἡ θέσις του, καὶ τὸ ψάλλουν ὅπου θυμηθοῦν. μὲ βάσι τὸν παραπάνω πρακτικὸ κανόνα τὸ ἀπολυτίκιο βρίσκει ἐπιτέλους τὴν θέσι του! πρέπει νὰ ψαλῇ ὁπωσδήποτε πρὶν ἀπὸ τὸ ἀπολυτίκιον τῶν μυροφόρων· καλλίτερα μάλιστα νὰ ψαλῇ καὶ πρὶν ἀπὸ τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ εὐσχήμονος ᾿Ιωσήφ.

Σημείωσις. στὶς ἄλλες ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος τῶν μυροφόρων ἡ σειρὰ τῶν ἀπολυτικίων ἀκολουθεῖ τὴν χρονικὴ ἀλληλουχία τῶν γεγονότων· δηλαδὴ πρῶτα ἔγινε ἡ ἀποκαθήλωσις («῾Ο εὐσχήμων ᾿Ιωσήφ»), ὕστερα ἡ εἰς ᾅδην κάθοδος καὶ ἡ ἀνάστασις («῞Οτε κατῆλθες») καὶ μετὰ τὸ ἔμαθαν οἱ μυροφόρες («Ταῖς μυροφόροις γυναιξί»).

copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Ιωαννίδης Δημήτριος]

Όταν συμπίπτει μνήμη Αγίου που έχει Απολυτίκιο στα μεθέορτα του Θωμά ή της Μεσοπεντηκοστής, όλα τα Τυπικά αναφέρουν, ότι ψάλλεται το Απολυτίκιο του Αγίου και μετά το Απολυτίκιο της Εορτής για επισφράγιση. Στις μεθέορτες όμως ημέρες του Παραλύτου, της Σαμαρείτιδος και του Τυφλού, οι Διατάξεις του Τυ-πικού της Μ. Εκκλησίας, είναι και λάθος, αλλά και αλληλοσυγκρούονται.
Έτσι, όταν συμπέσει η μνήμη του Αγ. Γεωργίου στα μεθέορτα του Παραλύτου, ορίζεται Απολυτίκιο του Αγίου, και Δόξα Και νύν, το Ευφραινέσθω τα ουράνια
( Τυπικό Βιολάκη, Απρίλιος κγ΄. περίπτωση Ι΄. ).
Όταν όμως συμπέσει στα μεθέορτα της Σαμαρείτιδος, διατάσσεται Απολυτίκιο του Αγίου και "Το απ’ αιώνος απόκρυφον". Δηλαδή, ενώ στην Α΄. περίπτωση το Αναστάσιμο Απολυτίκιο, θεωρείται σαν Απολυτίκιο Δεσποτικής Εορτής και μπαίνει τελευταίο για να επισφραγίσει, στη Β΄. περίπτωση, το Αναστάσιμο Απολυτίκιο, παραλείπεται αδικαιολόγητα και το Απολυτίκιο του Αγίου, επισφραγίζεται με το Θεοτοκίο.
Όπως προείπα, και οι δύο περιπτώσεις, είναι κατά τη γνώμη μου λάθος. Και τούτο, διότι στις Ακολουθίες όλου του χρόνου, καμία Διάταξη σε οποιοδήποτε Τυπικό, δεν καθορίζει, να χρησιμοποιείται το Αναστάσιμο Απολυτίκιο, σαν επισφραγιστικό. Αντίθετα, επιβάλλεται απ’ όλες τις Διατάξεις, τα Αναστάσιμα Απολυτίκια, να επισφραγίζονται με Θεοτοκία, ή άλλα Δεσποτικών ή Θεομητορικών Εορτών.
Όσες φορές, μετά το Αναστάσιμο Απολυτίκιο, πρέπει να ψαλλεί και Απολυτίκιο του Αγίου, τότε προηγείται το Αναστάσιμο, έπεται το του Αγίου και επισφραγίζεται με Θεοτοκίο, σύμφωνα με τον Ήχο του Απολυτικίου του Αγίου ή με Απολυτίκιο Εορτής ή προεόρτιο, εφ’ όσον τύχει να συμπέσουν μαζί με την μνήμη του Αγίου μεθέορτα ή προεόρτια ( Τυπικό Βιολάκη, σε μνήμες Αγίων που συμπίπτουν Κυριακή, αλλά και σ’ αυτή τη μνήμη του Αγ. Γεωργίου, περίπτωση Θ΄. Τυπικό της Μονής Αγ. Σάββα, Κεφ. Β΄. και Απορούμενα, Κεφ. Μη΄. , Νη΄. , Ξε΄. , Οη΄. , Π΄. ). Αυτό άλλωστε, μας το αποδεικνύει το Πεντηκοστάριο, όπου δεν επιτρέπεται να ψαλλεί το Αναστάσιμο Απολυτίκιο τελευταίο, σαν επισφραγιστικό, και γι’ αυτό στα μεθέορτα του Παραλύτου ορίζει να ψάλλεται μετά το "Ευφραινέσθω τα ουράνια", το Θεοτοκίο "Σε την μεσιτεύσασαν", στα μεθέορτα της Σαμαρείτιδος το Αναστάσιμο "Το φαιδρόν της Αναστάσεως", επισφραγίζεται με το Θεοτοκίο "Το απ’ αιώνος απόκρυφον", και στα μεθέορτα του Τυφλού, μετά το Αναστάσιμο "Τον συνάναρχον Λόγον", έπεται το Θεοτοκίο "Χαίρε πύλη Κυρίου", σαν επισφράγισμα.
Ούτε όμως μπορεί να θεωρηθεί σωστή, η Διάταξη του Τυπικού, κατά την οποία παραλείπεται εντελώς το Αναστάσιμο Απολυτίκιο και ψάλλεται μόνο του Αγίου, επισφραγιζομένου διά Θεοτοκίου. Όλες οι μέρες μέχρι την Απόδοση του Πάσχα, είναι όχι μόνο μεθέορτα της προηγούμενης εορταζόμενης Κυριακής, αλλά και της όλης Εορτής του Πάσχα, γι’ αυτό και ψάλλονται τροπάρια όχι μόνο της προηγούμενης Εορτής, αλλά και Αναστάσιμα και στα Απόστιχα κάθε Εσπερινού, στα Καθίσματα και στους Αίνους. Είναι λοιπόν, αδικαιολόγητη η παράλειψη του Αναστάσιμου Απολυτικίου.

[dkalpakidis]

...
Ούτε όμως μπορεί να θεωρηθεί σωστή, η Διάταξη του Τυπικού, κατά την οποία παραλείπεται εντελώς το Αναστάσιμο Απολυτίκιο και ψάλλεται μόνο του Αγίου, επισφραγιζομένου διά Θεοτοκίου. Όλες οι μέρες μέχρι την Απόδοση του Πάσχα, είναι όχι μόνο μεθέορτα της προηγούμενης εορταζόμενης Κυριακής, αλλά και της όλης Εορτής του Πάσχα, γι’ αυτό και ψάλλονται τροπάρια όχι μόνο της προηγούμενης Εορτής, αλλά και Αναστάσιμα και στα Απόστιχα κάθε Εσπερινού, στα Καθίσματα και στους Αίνους. Είναι λοιπόν, αδικαιολόγητη η παράλειψη του Αναστάσιμου Απολυτικίου....

Πάντα με προβλημάτιζε η διάταξις των Απολυτικίων των μεθόρτων ημερών Θωμά (κυρίως) και Μεσοπεντηκοστής.
Το απολυτίκον του Θωμά είναι Αναστάσιμο Κάθισμα του Βαρέως ήχου. Είναι τελικά αρμόδιο να επισφραγήσει τροπάριο εορταζομένου Αγίου;

[dkalpakidis]

Με προβληματίζει η παράλειψη του Αναστασίμου Απολυτικίου την Μεθέορτο Περίοδο της Μεσοπεντηκοστής.
Ενώ ψάλλονται τα Καθίσματα, Αίνοι κλπ της Οκτωήχου παραλείπεται το Αναστάσιμον Απολυτίκιον.

[Dionysios]

Πάντα με προβλημάτιζε η διάταξις των Απολυτικίων των μεθόρτων ημερών Θωμά (κυρίως) και Μεσοπεντηκοστής.
Το απολυτίκον του Θωμά είναι Αναστάσιμο Κάθισμα του Βαρέως ήχου. Είναι τελικά αρμόδιο να επισφραγήσει τροπάριο εορταζομένου Αγίου;

1. Τὸ ἀναστάσιμον τροπάριον «᾿Εσφραγισμένου τοῦ μνήματος» δὲν εἶναι ἀπολυτίκιον τοῦ Θωμᾶ ἀλλὰ τῆς ἑορτῆς τῆς κυριακῆς, ἤ τοι τῶν ἐγκαινίων τῆς Χριστοῦ ἀναστάσεως.

2. Τὸ κάθε ἀπολυτίκιον εἶναι κάθισμα. ἡ ἀρχαία φράσις (σῴζεται σὲ ἀρχαῖον τυπικὸν) εἶναι «ἀπολυτίκιον κάθισμα». σχετικῶς μὲ τὴν σχέσιν ἀπολυτικίων καὶ καθισμάτων εἶχα γραψει μίαν μικρὰν ἀλλὰ χρήσιμον παρατήρησιν εἰς τὴν ὑποσημείωσιν 89 τοῦ ἔτους 2008.

3. Παρατηρῆστε ὅτι τῇ τετάρτῃ πρωὶ τῆς β΄ ἑβδομάδος (μετὰ τὴν κυριακὴν τοῦ Θωμᾶ) εἰς τὰ καθίσματα τῆς α΄ στιχολογίας ὑπάρχει ὡς μαρτυρικὸν κάθισμα τὸ ἀπολυτίκιον τῶν ἁγίων τεσσαράκοντα (9 μαρτίου). τὸ αὐτὸ εἰς τὴν παρακλητικὴν τῇ τετάρτῃ πρωὶ τοῦ α΄ ἤχου. καὶ γενικῶς θὰ βρῆτε πολλὲς ὅμοιες περιπτώσεις, γιὰ νὰ κατανοήσετε τὰ ἀνωτέρω (τὸ ἀπολυτίκιον θεοτοκίον τοῦ ἤχου τῆς κυριακῆς, ὅταν μεταφέρεται στὰ καθίσματα, τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ σαββάτου μὲ ἀλληλούια στὸ σάββατον τοῦ β΄ ἤχου κ.λπ.).

4. ᾿Ερώτησις· γιατί μᾶς προβληματίζει ἡ ἀπουσία ἀναστασίμου ἀπολυτικίου κατὰ τὶς μεθέορτες ἡμέρες καὶ δὲν μᾶς προβληματίζει ὅτι κατὰ τὴν συγκεκριμένη κυριακή, ἡ ὁποία μάλιστα ὑπενθυμίζω ὅτι εἶναι τὰ ἐγκαίνια τῆς ἑορτῆς τῆς ἀναστάσεως (ὄχι τοῦ πάσχα), γενικῶς δὲν λέγονται οἱ ὕμνοι τοῦ πάσχα; δὲν λέγονται τὰ «Πάσχα ἱερὸν» οὔτε τὸ ἰδιόμελον «᾿Αναστάσεως ἡμέρα» οὔτε ὁ κανὼν τοῦ πάσχα οὔτε κἂν τὰ ἀναστάσιμα εὐλογητάρια. (οἱ καταβασίες τοῦ πάσχα εἶναι μεταγενεστέρα διάταξις.)

5. Τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ πάσχα εἶναι ἐπίσης ἀναστάσιμον καὶ αὐτὸ δὲν καταλιμπάνεται.

6. Τὸ ἀπολυτίκιον τῆς κυριακῆς τοῦ Θωμᾶ εἶναι ἀναντιρρήτως οὕτως ἢ ἄλλως τε ἀναστάσιμον, ἑπομένως ἐδῶ ἡ ἔνστασις δὲν ἰσχύει.

7. Τὰ ἀναστάσιμα τροπάρια εἰς τὰ καθίσματα τοῦ ὄρθρου τῶν καθημερινῶν τοῦ πεντηκοσταρίου, καθὼς καὶ ὁ ὕμνος «᾿Ανάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι», ὁ ὁποῖος ἐπίσης δὲν καταλιμπάνεται, ἐτέθησαν μεταγενεστέρως διὰ τὸ πάσχα (ἄρα συνδέονται μὲ τὸ «Χριστὸς ἀνέστη»)· εἰδάλλως ἡ συνύπαρξις καθισμάτων καὶ στιχηρῶν ἀναστασίμων καὶ κατανυκτικῶν ἐν ταυτῷ δύναται νὰ θεωρηθῇ παράτυπος. τὸ θέμα τῆς προλαβούσης κυριακῆς ἔχει ἄλλο κάθισμα.

8. Τὸ θέμα τῶν μεθεόρτων ὕμνων μᾶς ὁδηγεῖ καὶ στὸ ἀπολυτίκιον.

9. Τὰ αὐτὰ ἀναλόγως ἰσχύουν καὶ διὰ τὰ μεθέορτα τῆς μεσοπεντηκοστῆς.