Θέματα τυπικοῦ (ἐρωταποκρίσεις, ἄρθρα, μελέτες) ῾Η ἀξία τοῦ Τυπικοῦ
Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ
τοῦ Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου
μουσικολόγου - τυπικολόγου,
πτυχ. κοινωνικῆς θεολογίας
(symbole@mail.com)
Γιὰ τὴν δόξα τοῦ Θεοῦ, καὶ συγκεκριμένα γιὰ νὰ δοξάζωμε τὸν Κύριο ὅσο πιὸ ὀρθόδοξα (μὲ ὀρθὴ δόξα) ἀλλὰ καὶ μὲ ὅσο πιὸ ὀρθὸ τρόπο γίνεται, αὐτὸς εἶναι ὁ κύριος σκοπὸς τοῦ ὁποιουδήποτε ἐκκλησιαστικοῦ λειτουργικοῦ τυπικοῦ. τὸ τυπικὸ δὲν εἶναι ποὺ καθορίζει τὸν τρόπο τῆς εὐτάκτου προσευχῆς τῆς ἐκκλησίας ὡς σώματος Χριστοῦ; ὡς ἐκ τούτου δὲν ὑποκρύπτεται πίσω ἀπὸ τὶς ποικίλες καὶ σχολαστικὲς πολλάκις διατάξεις του θεολογία θεωρητικὴ καὶ πρακτική; ἂν προσέξωμε, θ᾿ ἀνακαλύψωμε ὅτι τὸ ἐκκλησιαστικὸ τυπικὸ ἔχει ἄμεση σχέσι μὲ τὴν ῾Αγία Γραφή, τὴν δογματική, τὴν ἁγιολογία, τὴν ποιμαντική, τοὺς ἱεροὺς κανόνες, τὴν ὑμνολογία, τὴν προσευχή, τὴν ἠθική, τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσική, γενικῶς μὲ σύνολη τὴν χριστιανικὴ ζωή.
Τὸ τυπικὸ εἶναι τόσο πολὺ παρεξηγημένο σήμερα, ἀλλὰ καὶ τόσο πολὺ ἐνδιαφέρον. ὑπάρχουν ἀσφαλῶς σημεῖα δύσκολα, καὶ ἀναπόφευκτα θὰ γίνουν λάθη καὶ παρατυπίες. ὡς ἐκ τούτου τὸ τυπικὸ τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀκολουθιῶν εἶναι ἕνα λεπτὸ καὶ δύσκολο θέμα· δύσκολο, γιατὶ εἶναι πολύπλοκο· λεπτό, γιατὶ εὔκολα μποροῦν νὰ δημιουργηθοῦν παρεξηγήσεις καὶ ἀντιπαραθέσεις. βεβαίως τὸ τυπικὸ εἶναι κάτι ποὺ ἀφορᾶ κατὰ πρῶτον λόγο τοὺς ψάλτες, τοὺς τέττιγες τῆς ἐκκλησίας, ποὺ ἔχουν ἀναλάβει τὸ καθῆκον μελῳδικῶς νὰ ὑμνοῦν τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἁγίους του. ἀφορᾷ ὅμως σὲ μεγάλο βαθμὸ καὶ τοὺς κληρικούς, διότι συνεχῶς στὶς ἀκολουθίες τῆς ἐκκλησίας οἱ ὅποιες πράξεις τῶν ψαλτῶν πρέπει νὰ ἐναρμονίζωνται μὲ τὶς τελετουργικὲς πράξεις τοῦ κλήρου, καὶ μάλιστα οἱ πρῶτες νὰ ὑποβοηθοῦν τὶς δεύτερες.
Εἶναι γνωστὸ στὸν χῶρο τῶν ψαλτῶν καὶ τῶν ἐφημερίων ὅτι ὑπάρχουν διάφορα κενά, ἐλλείψεις, προβλήματα καὶ ἀπορίες σχετικὰ μὲ τὸ τυπικό. ἀπὸ τὴν μιὰ ὑπάρχουν ἀπορίες, ὅπως· ποιά εἶναι ἡ σημασία τοῦ ἐπορκιστοῦ ἐλαίου κατὰ τὴν τελετὴ τοῦ βαπτίσματος; ποιά ἦταν ἡ τάξι τῆς ἀρχαίας ἐκκλησίας στὸν ὄρθρο, στὴν λειτουργία, στὶς γιορτὲς καὶ στὶς ἔκτακτες ἀκολουθίες; ἀπὸ τὴν ἄλλη ὅσοι ὑπηρετοῦν στὸ ἀναλόγιο ἢ στὸ ἅγιο βῆμα συναντοῦν ἐνίοτε προσκόμματα στὸ ἔργο τους ἐξαιτίας σύγχρονων λειτουργικῶν συνηθειῶν. ὑπάρχουν πολλὰ πράγματα ποὺ ἔχουν λησμονηθῆ ἢ παραθεωρηθῆ λόγῳ ἀγνοίας, ὅπως ὑπάρχουν καὶ πρακτικὲς ἐσφαλμένες ποὺ ὅμως ἔχουν ἐπικρατήσει λόγῳ τῆς ἀδιαφορίας ἢ τῆς ἐπιπολαιότητος ποὺ ὅλοι λίγο πολὺ δείχνομε. αὐτὰ καὶ πολλὰ ἄλλα ἐρωτήματα περιμένουν νὰ βροῦν τὴν ἀπάντησί τους μέσα ἀπὸ ἕνα πλούσιο ὑλικὸ γιὰ τὸ τυπικό, τὴν τελετουργικὴ καὶ τὴν λατρεία τῆς ἐκκλησίας, ποὺ διαφυλάσσεται σὲ ἕνα πλῆθος ἀρχαίων χειρογράφων τυπικῶν, εὐχολογίων καὶ ἄλλων λειτουργικῶν κωδίκων.
Κατὰ καιροὺς διάφοροι συγγραφεῖς (εἰδήμονες ἢ μὴ) ἐπιδιώκουν εἴτε νὰ διδάξουν τὸ σωστὸ εἴτε νὰ διορθώσουν τὰ ὅποια κακῶς κείμενα ἐπὶ τοῦ τυπικοῦ. κανεὶς φυσικὰ δὲν δικαιοῦται νὰ ὑποστηρίξῃ ὅτι κατέχει τὴν αὐθεντικὴ λειτουργικὴ παράδοσι καὶ μάλιστα σὲ ἀπόλυτο βαθμό. ἡ ἐνασχόλησι μὲ τὸ τυπικὸ καὶ ἡ μελέτη τῆς ἱστορικῆς του διαδρομῆς εἶναι δύσκολη ὑπόθεσι, διότι πρέπει νὰ προσεγγίζῃ κανεὶς τὰ εὐαίσθητα θέματα τῆς λατρείας, χωρὶς νὰ ἀδικῇ τὴν ἐπιστήμη, ἀλλὰ καὶ χωρὶς νὰ ἀφαιρῇ ἀπὸ τὶς ἱερὲς τελετὲς τὸ ἁγιαστικὸ καὶ σωτηριολογικὸ περιεχόμενό τους οὔτε νὰ καταργῇ τὴν εὐλαβῆ διάθεσι τοῦ πιστοῦ λαοῦ. ἀσφαλῶς ὅμως εἶναι χρέος τῶν ἐρευνητῶν νὰ ἐνημερωθοῦν, νὰ ἐρευνήσουν τὶς πηγὲς τοῦ τυπικοῦ, νὰ βροῦν τὶς ἱστορικὲς ἐξηγήσεις καὶ τὶς θεολογικὲς ἑρμηνεῖες τῶν διαφόρων τύπων, νὰ ἐξακριβώσουν –ὅπου εἶναι δυνατὸν– τὴν ὀρθὴ τάξι σὲ ἀμφιλεγόμενα σημεῖα, καὶ μὲ τὴν σειρά τους νὰ παρουσιάσουν τὶς ἔρευνές των, ὥστε νὰ ἐνημερώσουν κι ἐμᾶς ἢ ὅσους ἀπὸ ἐμᾶς ἐνδιαφέρονται ἀκόμη γιὰ τὸ σωστὸ τυπικὸ τῆς ἐκκλησίας.
Εἶναι συνεπῶς ἐνθαρρυντικὸ καὶ παρήγορο ὅτι κατὰ τὰ τελευταῖα ἔτη γίνονται μελέτες, εἰσηγήσεις, ἐκδόσεις, καὶ γενικῶς ὑπάρχει ἕνας γόνιμος διάλογος γύρω ἀπὸ τὸ τυπικό. μὲ αὐτὲς τὶς διεργασίες ἐπιχειρεῖται νὰ αὐξηθῇ τὸ ἐνδιαφέρον καὶ ἡ προσοχὴ ὅλων μας γιὰ τὸ ἐκκλησιαστικὸ τυπικό, τὸ τόσο παρεξηγημένο παραθεωρημένο καὶ κατ᾿ οὐσίαν ἄγνωστο σήμερα.
«᾿Εκκλησιολόγος» Πατρῶν, φύλλο 241, 10/3/2012