συμβολή

Προεόρτια καὶ μεθέορτα

ἀναγνώσματα τῶν Φώτων

Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου

δρος μουσικολόγου-τυπικολόγου

ἐπιμελητοῦ τῶν Διπτύχων

diptyxa@yahoo.gr

Τὰ ἐκλογάδια τοῦ Πραξαποστόλου (ἢ ᾿Αποστόλου) καὶ τοῦ Εὐαγγε­λιαρίου (ἢ Εὐαγγελίου), στὸ β΄ μέρος τους τὸ καλούμενο «μηνολόγιον», συχνὰ περιέχουν εἰδικὲς περικοπὲς γιὰ τὶς προεόρτιες ἢ μεθέορτες ἡμέ­ρες μεγάλων δεσποτικῶν ἑορτῶν. ῾Η ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων, ἂν ἐξαιρέ­σουμε τὸ τριήμερο 5-7 ᾿Ιαν., ἔχει 3 προεόρτιες (2-4 ᾿Ιαν.) καὶ 7 μεθέορ­τες ἡμέρες (8-14 ᾿Ιαν.), γιὰ τὶς ὁποῖες, ἂν τύχουν σὲ καθημερινὴ ἐκτὸς Σαββάτου καὶ Κυριακῆς, ὁ μὲν Πραξαπόστολος δὲν ἔχει καμμία εἰδικὴ περικοπή, τὸ δὲ Εὐαγγελιάριον ἔχει 2 προεόρτια καὶ 5 μεθέορτα εὐαγ­γέλια. ῾Επομένως γιὰ τὶς καθημερινὲς λειτουργίες ἐκείνων τῶν ἡμερῶν ὑπάρχουν εἰδικὰ εὐαγγέλια, ποὺ μποροῦν νὰ ἀναγνωσθοῦν, ὄχι ὅμως καὶ ἀπόστολοι. Ἄρα θὰ πρέπει νὰ συνεχιστῇ ἡ κατὰ σειρὰν ἀνάγνωσις τῶν καθημερινῶν ἀποστόλων, π.χ. τῆς 29ης ἢ τῆς 32ας ἑβδομάδος ἐπι­στολῶν. ᾿Εὰν ὅμως τὸ Πάσχα τοῦ προηγουμένου ἔτους εἶναι πρώιμο (π.χ. 4 ἢ 8 ᾿Απριλίου) δημιουργεῖται κενό, διότι οἱ ἀπόστολοι τῆς σειρᾶς ἔχουν ἐξαντληθῆ.

῾Ο ἀοίδιμος τυπικολόγος Γεώργιος Μπεκατῶρος στὴν κατ᾿ ἔτος «Τά­ξιν» του ὥριζε προεόρτιες καὶ μεθέορτες ἀποστολικὲς περικοπὲς τῶν Φώτων, παρ᾿ ὅτι στὸ βιβλίο τοῦ Πραξαποστόλου δὲν ὑπάρχουν. Ἂς ση­μειωθῇ ἐδῶ ὅτι χάρις στὸν Γ. Μπεκατῶρο γιὰ πρώτη φορὰ τὸ 1970 δη­μοσιεύτηκαν στὸ «῾Ημερολόγιον τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος» ἀποστο­λευαγγέλια γιὰ τὶς ἁπλὲς καθημερινὲς ὅλου τοῦ ἔτους, μεταξὺ αὐτῶν δὲ καὶ προεόρτιοι καὶ μεθέορτοι τῶν Φώτων ἀπόστολοι· τὸ ἴδιο καὶ κατὰ τὰ ἔτη 1975 καὶ 1976 (καὶ μετέπειτα πλέον). ῞Ομως οἱ προεόρτιες καὶ μεθέορτες ἀποστολικὲς περικοπὲς ποὺ σημείωνε ὁ Γ. Μπεκατῶρος δὲν ἦσαν πάντοτε κατάλληλες, διότι ἐνίοτε δὲν εἶχαν κάποια –ἔμμεση ἔστω– σχέσι μὲ τὴν ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων.

Τὸ 2011 λόγῳ τῆς πρωιμότητος τοῦ Πάσχα τοῦ ἔτους 2010 (4 ᾿Απρι­λίου) καὶ τῆς ὀψιμότητος τοῦ Πάσχα 2011 (24 ᾿Απριλίου) στὰ ἀναγνώ­σματα τῶν καθημερινῶν δημιουργήθηκαν κενὰ περισσότερα ἀπὸ κάθε ἄλλη περίπτωσι, ὁπότε γιὰ τὴν κάλυψί τους χρειάζονταν προεόρτια καὶ μεθέορτα τῶν Φώτων ἀναγνώσματα ὄχι μόνον εὐαγγελικὰ ἀλλὰ καὶ ἀ­ποστολικά. ᾿Ανεζήτησα καὶ βρῆκα κατάλληλα ἀναγνώσματα στὰ Τυπικὰ τοῦ ῾Αγίου Ὄρους Ἄθω, καὶ κυρίως στὸ χφ. 372 (ΑΖ/1) τῆς μο­νῆς ῾Αγίου Παύλου. Συγκρίνοντας καὶ συνδυάζοντας τὰ ἀναγνώσματα αὐτὰ μὲ τὰ ἤδη ὑπάρχοντα καὶ μὲ ἐκεῖνα ποὺ ὥριζε ὁ ἀείμνηστος Γ. Μπεκατῶρος, προέκυψαν ἐνδιαφέρουσες διαπιστώσεις, καὶ ἀπαρτίστη­κε ἡ σύντομη μελέτη ποὺ παρουσιάζω ἐδῶ γιὰ ἐνημέρωσι τῶν αἰδεσι­μωτάτων ἐφημερίων καὶ τῶν εὐλαβῶν ἱεροψαλτῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ πιθανὴ χρῆσι σὲ ἀνάλογη περίπτωσι.

Πρῶτα παραθέτονται τὰ ἀναγνώσματα τοῦ Σαββάτου καὶ τῆς Κυρι­ακῆς πρὸ τῶν Φώτων, τὰ ὁποῖα ἂν τυχὸν δὲν ἀναγνωσθοῦν γιὰ ὁποιον­δήποτε λόγο, τότε χρησιμοποιοῦνται ὡς προεόρτια ἀναγνώσματα σὲ κά­ποια καθημερινή, προτιμώμενα τῶν τυχὸν ὑπαρχόντων. ῾Ως προεόρτια ἢ μεθέορτα χρησιμεύουν ἐπίσης καὶ ὡρισμένα ἀπὸ τὰ ἀποστολευαγγέλια τῶν μεγάλων ὡρῶν τῆς παραμονῆς.

Προεόρτια ἀναγνώσματα τῶν Φώτων

Σάββατον πρὸ τῶν Φώτων. ᾿Απόστ. μηνολογίου (Α΄ Τιμ. γ΄ 13-δ΄ 5). Εὐαγ. ὁμοίως (Μτθ. γ΄ 1-6).

Κυριακὴ πρὸ τῶν Φώτων. ᾿Απόστ. μηνολογίου (Β΄ Τιμ. δ΄ 5-8). Εὐαγ. ὁμοίως (Μρ. α΄ 1-8).

2 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Τετάρτης κα΄ ἑβδομ. ἐπιστολῶν (Κολασ. α΄ 18-23). Εὐαγ. Πέμπτης Διακαινησίμου (᾿Ιω. γ΄ 1-15).

Σημ. Στὸν Πραξαπόστολο ὑπάρχει ἀπόστολος γιὰ τὴν 2α ᾿Ιαν., ὁ ὁποῖος ἐσφαλμένως θεωρεῖται κατὰ Μπεκατῶρον προεόρτιος, διότι ὁμιλεῖ περὶ ἀαρωνικῆς ἱερωσύνης καὶ γιὰ ἀρχιερέα κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέκ· ἄρα εἶναι γιὰ τὴν μνήμη τοῦ πάπα Σιλβέστρου καὶ ὄχι προεόρτιος.

3 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Πέμπτης κ΄ ἑβδομ. ἐπιστολῶν (Φιλ. γ΄ 1-8)· Εὐαγ. Τρίτης ι΄ ἑβδομ. Ματθαίου (Μθ. κα΄ 23-27).

4 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Τετάρτης γ΄ ἑβδ. ἐπιστολῶν. (῾Ρωμ. η΄ 8-13) [λέγεται τὸ β΄ ἥμισυ τῆς περικοπῆς (ἀπὸ ῾Ρωμ. η΄ 8) μὲ τὴν ἑξῆς ἀρχή· «᾿Αδελφοί, οἱ ἐν σαρκὶ ὄντες Θεῷ ἀρέσαι οὐ δύνανται», καὶ τὰ λοιπά]. Εὐαγ. Δευτέρας Διακαινησίμου (᾿Ιω. α΄ 18-28).

Σημ. Στὸν Πραξαπόστολο ὁρίζεται ἡ περικοπὴ τῆς ι΄ Κυριακῆς ἐπιστολῶν «῾Ο Θεὸς ἡμᾶς τοὺς ἀποστόλους ἐσχάτους ἀπέδειξε», τὴν ὁποία ὁ Μπεκατῶρος θεωρεῖ προεόρ­τιο. Εἶναι ὅμως σαφὲς ἐκ τοῦ περιεχομένου ὅτι ἀφορᾷ στὴν σύναξι τῶν 70 μαθητῶν.

5 ᾿Ιανουαρίου. Α΄ ῞Ωρας: ᾿Απόστ. 29ης Αὐγ. (Πρξ. ιγ΄ 25-32). Εὐαγ. Μθ. γ΄ 1-6. — Γ΄ ῞Ωρας: ᾿Απόστ. Παρασκευῆς f΄ ἑβδ. Πράξεων (Πρξ. ιθ΄ 1-7). Εὐαγ. Κυριακῆς πρὸ Φώτων. — F΄ ῞Ωρας: ᾿Απόστ. λειτουργίας Μεγ. Σαββάτου (῾Ρω. f΄ 3-11). Εὐαγ. ὄρθρου 6ης ᾿Ιαν. (Μρ. α΄ 9-11). — Θ΄ ῞Ωρας: ᾿Απόστ. ἑορτῆς (Τίτ. β΄ 11-14, γ΄ 4-7). Εὐαγ. Λκ. γ΄ 1-18. — ῾Εσπερινοῦ: ᾿Απόστ. Α΄ Κορ. θ΄ 19-27. Εὐαγ. τὸ τῆς Θ΄ ῞Ωρας. — Μεγ. ῾Αγιασμοῦ: ᾿Απόστ. Α΄ Κορ. ι΄ 1-4. Εὐαγ. τὸ τῆς F΄ ῞Ωρας.

Μεθέορτα ἀναγνώσματα τῶν Φώτων

7 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Γ΄ ῞Ωρας. Εὐαγ. τοῦ Βαπτιστοῦ (᾿Ιω. α΄ 29-34).

Σάββατον μετὰ τὰ Φῶτα. ᾿Απόστ. Κυριακῆς κζ΄ ἐπιστολῶν (᾿Εφ. f΄ 10-17). Εὐαγ. μηνολογίου (Μτθ. δ΄ 1-11).

Κυριακὴ μετὰ τὰ Φῶτα. ᾿Απόστ. μηνολογίου (᾿Εφεσ. δ΄ 7-13). Εὐαγ. ὁμοίως (Μτθ. δ΄ 12-17).

8 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. F΄ ῞Ωρας. Εὐαγ. Σαββάτου Διακαινησίμου (᾿Ιω. γ΄ 22-33).

9 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Παρασκευῆς δ΄ ἑβδ. Πράξεων (Πρξ. ιθ΄ 1-7). Εὐαγγέλιον Δευτέρας ιβ΄ ἑβδ. Ματθαίου (Μρ. α΄ 9-15).

Σημ. Τὸ ἀνωτέρω ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα ὥριζε ὁ Μπεκατῶρος ὡς προεόρτιο. Γιὰ τὶς 9 ᾿Ιαν. ὁ Πραξαπόστολος ὁρίζει τὴν περικοπὴ τῆς 26ης ᾿Οκτωβρίου, τὴν ὁποία ἐσφαλμένως ὁ Μπεκατῶρος θεωρεῖ μεθέορτο, ἀφοῦ εἶναι σαφὲς ὅτι ἀφορᾷ στὸν μάρτυρα Πολύευκτο.

10 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Τετάρτης ε΄ ἑβδ. Πράξεων (Πρξ. ιγ΄ 13-24). Εὐαγ. Δευτέρας α΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. γ΄ 19-22).

Σημ. Τὸ ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα κατὰ Γ. Μπεκατῶρον· ἴσως ὅμως εἶναι καταλληλότερο ὡς προεόρτιο. ῾Ο Πραξαπόστολος γιὰ τὶς 10 ᾿Ιαν. ὁρίζει τὸν ἀπόστολο τῆς Κυρ. μετὰ τὰ Φῶτα, ἀλλὰ γιὰ τὴν μνήμη τοῦ ἱεράρχου καὶ ὄχι ὡς μεθέορτο.

11 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Κυριακῆς κε΄ ἐπιστολῶν (᾿Εφ. δ΄ 1-7). Εὐαγ. Τετάρτης α΄ ἑβδομ. Λουκᾶ (Λκ. δ΄ 1-15).

Σημ. Γιὰ τὴν 11η ᾿Ιαν. ἕνα ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα ὁρίζει τὸ μηναῖο καὶ δεύτερο ὁ Πραξαπόστολος, ἀλλὰ καὶ τὰ δύο εἶναι ὁσιακά.

12 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Πέμπτης Διακαινησίμου (Πρξ. β΄ 38-43). Εὐαγ. μηνολογίου (᾿Ιω. ι΄ 39-42).

Σημ. ῾Ο Γ. Μπεκατῶρος ὁρίζει τὸν ἀπόστολο τῆς Τετάρτης f΄ ἑβδ. Πράξεων. (Πρξ. ιη΄ 22-28), ὁ ὁποῖος εἶναι καταλληλότερος μᾶλλον ὡς προεόρτιος.

13 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Πέμπτης λε΄ ἑβδ. ἐπιστολῶν (Α΄ ᾿Ιω. δ΄ 20-ε΄ 20). Εὐαγ. Τετάρτης ια΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. κ΄ 1-8).

14 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Τρίτης λγ΄ ἑβδ. ἐπιστολῶν (Α΄ Πέτ. γ΄ 10-22). Εὐαγ. Σαββάτου ε΄ ἑβδ. Πάσχα. (᾿Ιω. ι΄ 27-38).

Σημ. ῾Ο ἀπόστολος ὡρίστηκε προσφυῶς ἀπὸ τὸν Γ. Μπεκατῶρο. Τὸ Εὐαγγέλιον ὡρίζετο σὲ χειρόγραφο ὡς μεθέορτο τῆς 12ης ᾿Ιαν. προφανῶς γιὰ τὴν φράσι «ὃν ὁ Πατὴρ ἡγίασε». Σημειωτέον ἐπίσης ὅτι τὰ ἀναγνώσματα ποὺ ὁρίζονται συνήθως στὰ ἐκλογάδια γιὰ τὶς 14 ᾿Ιαν. δὲν εἶναι μεθέορτα, ἀλλὰ εἰδικὰ γιὰ τὴν μνήμη τῶν ἐν Σινὰ ὁσίων. ᾿Αλλὰ ἐπειδὴ ἡ ἀκολουθία τους μετατίθεται στὶς 13 τοῦ μηνός, καὶ τὰ ἀναγνώσματα λέγονται τότε καὶ ὄχι στὶς 14. Ἔτσι ὁρίζουν καὶ τὰ τυπικὰ τοῦ ῾Αγίου Ὄρους.

᾿Εφημέριος, ἔτος 62, τ. 11, ᾿Αθῆναι, δεκέμβριος 2013.