συμβολή

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΙΣ

Ματθαίου τοῦ Καμαριώτου, Κανόνες εἰς τὴν Μεταμόρφωσιν. Εἰσαγωγή, ἔκ­δοση κειμένου ὑπὸ Δημητρίου Κ. Χατζημιχαήλ, Διδάκτορος Φιλολογίας, ῾Ιερὰ Μο­νὴ Παντοκράτορος, ῞Αγιον ῎Ορος 2002. Σχῆμα 16Χ26,5· σ. 96. Παράρτημα μὲ εἰ­κόνες ἀπὸ τὰ χειρόγραφα τῆς Μονῆς Παντοκράτορος ῾Αγίου ῎Ορους, ὑπ᾿ ἀρ. 284, 285 καὶ 308.

᾿Αναφέρεται στὸ κεφάλαιον f΄ τοῦ Τυπικοῦ τῆς Λαύρας τοῦ ὁσίου Σάββα· «᾿Ανάγνωσις καὶ ὁ ν΄, κανόνες τοῦ μηναίου πρῶτον, τοῦ ἁγίου τῆς μονῆς εἰς τὸν ἦχον, καὶ ὁ νεκρώσιμος» [Τυπικὸν σὺν Θεῷ ἁγίῳ περιέχον πᾶσαν τὴν διάταξιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀκολουθίας τοῦ χρόνου ὅλου. ᾿Εν ταῖς κλειναῖς Βενετίαις, 1643· φ. η΄ r. Πρβλ. Σάββα Νανάκου, ῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Σεραφείμ (ἔκδοσις δ΄, Θεσσαλονίκη 1978), σ. 107-108· «τύπος καθ᾿ ὃν δεῖ ψάλλεσθαι τοὺς ὀκτωήχους κανόνας τοῦ ἁγίου ἱε­ρομονάχου Σεραφεὶμ καὶ πῶς οὗτοι συνεστήθησαν», ὅπου ἱστορεῖται ἡ ἐπίσκεψη κατὰ τὸ ἔτος 1790 τοῦ τότε ἡγουμένου τῆς μονῆς Κρυερῆς Βρύσεως στὸ ῞Αγιον ῎Ορος, ὅπου εἶδε αὐτὴν τὴν πράξη, καὶ ὅταν γύρισε στὴν μονή του, παρήγγειλε τὴν σύνθεση κανόνων στοὺς ὀκτὼ ἤχους γιὰ χρήση στὸν ὄρθρο τοῦ Σαββάτου]. ῾Η χρήση αὐτὴ τοῦ κανόνος τῆς μονῆς κάθε Σάββατο στὸν ὄρθρο τηρεῖται ἀκόμη καὶ σήμερα σὲ πολλὲς ἱστορικὲς μονὲς τῆς ῾Ελλάδος καὶ μάλιστα τῆς μοναστικῆς πολιτείας τοῦ ῾Αγίου ῎Ορους. Μὲ ἀφορμὴ τὴν παρα­πάνω λειτουργικὴ διάταξη οἱ διάφοροι ὑμνογράφοι εἶχαν εἰδικὸ λόγο νὰ συντά­ξουν κανόνες στὸν ἕνα ἢ ἄλλο ἅγιο στὸ ὄνομα τοῦ ὁποίου ἐτιμᾶτο ἡ μονὴ ἤ, ὅπως στὴν παροῦσα περίπτωση τῆς ἐκδόσεως τῶν κανόνων «εἰς τὴν Μεταμόρφωσιν», στὴν ἑορτὴ τοῦ καθολικοῦ τῆς μονῆς.

῾Η μικρὴ ἀλλὰ ὄμορφη καὶ καλλιτεχνικὴ ἔκδοση τῆς ῾Ιερᾶς Μονῆς Παν­το­κρά­τορος τοῦ ῾Αγίου ῎Ορους ἔχει ἐξώφυλλο ποὺ διακοσμεῖται ἀπὸ εἰκόνα τῆς Μεταμορφώσεως μιᾶς ῾Απανταχούσας τοῦ ἡγουμένου τῆς ἴδιας Μονῆς κὺρ Χρυ­σάνθου, τοῦ ἔτους 1744. ῞Ενα ἀπόσπασμα ὁμιλίας στὴν ἑορτὴ τῆς Μεταμορ­φώσεως (1995) τοῦ πρὸ μικροῦ κοιμηθέντος γέροντος Βησσαρίωνος (καθηγου­μένου τῆς μονῆς στὸ διάστημα 1992 ἕως τῆς κοιμήσεώς του τὸ 2001) καὶ ὁ Πρό­λογος τοῦ σημερινοῦ καθηγουμένου ἀρχιμανδρίτου Γαβριήλ, μαρτυροῦν τὴν δε­σπόζουσα θέση τοῦ ὄρους Θαβὼρ καὶ τῆς ἐκεῖ γενομένης θείας Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου μας στὴν ᾿Ορθόδοξη θεολογία, στὸ βίωμα κάθε πιστοῦ «καὶ ἰδιαι­τέρως τοῦ μοναχοῦ, τὸν ὁποῖον ὁ μεταμορφωθεὶς Χριστὸς ἀναβιβάζει εἰς ὄρος ὑψηλόν» (σ. 7). ῎Αλλωστε ἡ ῾Ιερὰ Μονὴ τοῦ Παντοκράτορος Χριστοῦ τοῦ ῾Αγίου ῎Ορους, ἱδρυθεῖσα κατὰ τὸ ἔτος 1357, εἶναι ἀφιερωμένη στὴν ἑορτὴ τῆς Μετα­μορ­φώσεως.

Τὴν ἔκδοση τῶν μέχρι σήμερα ἀνεκδότων κανόνων ἐπιμελήθηκε ὁ Δημήτριος Κ. Χατζημιχαήλ, δρ Φιλολογίας. ῾Η Εἰσαγωγή του σὲ 16 σελίδες παρουσιάζει τὸν βίο καὶ τὸ ἔργο τοῦ ποιητοῦ τῶν πρώτων ἕξι κανόνων, τοῦ Ματθαίου Καμαριώτη, ὁ ὁποῖος γεννήθηκε κατὰ τὴ δεύτερη δεκαετία τοῦ 15ου αἰῶνος στὴν Κων­σταν­τι­νούπολη καὶ ὑπῆρξε μαθητὴς τοῦ Γεωργίου (μετέπειτα Γενναδίου) Σχολαρίου, πρώτου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως μετὰ τὴν ῞Αλωση. Στὴν συνέχεια τῆς εἰσαγωγῆς ὁ ἀναγνώστης θὰ βρεῖ ἰδιαίτερα στοιχεῖα (α) γιὰ τὴν χειρόγραφη παράδοση τῶν κανόνων, ὅπου καὶ ἐξηγεῖται ἡ προσθήκη δύο ἀκόμη συμ­πλη­ρω­ματικῶν κανόνων (στοὺς ἤχους δ΄ καὶ πλ. δ΄) ἀπὸ κάποιον Γαβριὴλ πιθανὸν τοῦ 15ου αἰῶνος, (β) γιὰ τὴν σχέση τῶν κανόνων μὲ τὴν Μονὴ Παντοκράτορος, καὶ (γ) ἀναλύσεις γιὰ τὴν μορφή, τὸ ὑμνολογικὸ καὶ θεολογικὸ περιεχόμενό τους. Ση­μειώνεται ἡ πιστότητα τοῦ ὑμνογράφου στὴν ῾Αγία Γραφή, στοὺς λόγους τῶν ἐκκλησιαστικῶν Πατέρων, καθὼς καὶ μιὰ ἀντιαιρετικὴ τάση τοῦ Καμαριώτου λόγῳ τῆς ἀντιμετωπίσεως τῶν πολεμίων τοῦ ἡσυχασμοῦ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη.

᾿Ακολουθεῖ ἡ καλλιτεχνικὴ ἔκδοση τοῦ κειμένου τῶν ὀκτὼ κανόνων μὲ ἐπίτιτλα ἀπὸ τὰ χειρόγραφα τῆς Μονῆς Παντοκράτορος ὑπ᾿ ἀρ. 284 καὶ 285 – δύο ἀπὸ τὶς τέσσερες πηγὲς γιὰ τοὺς κανόνες. Στὸ τέλος τῆς ἐκδόσεως ὑπάρχει παράρτημα μὲ φωτογραφίες ἀπὸ τὰ πρῶτα φύλλα τῶν ἐκδεδομένων κανόνων ἀπὸ τὰ χει­ρό­γραφα τῆς Μονῆς Παντοκράτορος ὑπ᾿ ἀρ. 284, 285 καὶ 308.

Εἴτε ὁ ἀναγνώστης τῆς παρούσης ἐκδόσεως εἶναι σοβαρὸς μελετητὴς τῆς ἐκκλησιαστικῆς βυζαντινῆς ἢ μεταβυζαντινῆς ὑμνολογίας εἴτε ἕνας ἁπλὸς ὑμνητὴς τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, οἱ κανόνες ἐδῶ ἀποτελοῦν μιὰν ἄριστη εὐκαιρία γιὰ νὰ ἀνέβει στὸ ὄρος Θαβὼρ μὲ τοὺς μαθητὲς ᾿Ιωάννην, ᾿Ιάκωβο καὶ Πέτρο, ὅπου βρίσκεται ἡ χάρις τῆς Μεταμορφώσεως «τὴν καρδίαν καθαίρουσα, τὸ λογικὸν φω­τίζουσα, τὴν ψυχὴν λαμπρύνουσα, πάσας τὰς δυνάμεις αἰσθήσεις καὶ ἐνερ­γείας καθαγιάζουσα» (σ. 5).

῏Ηχος α΄. ᾿Ωδὴ ε΄. Θεὸς ὢν εἰρήνης.

Θεὸς ὢν καὶ κτίστης τοῦ γένους ἡμῶν, τὴν τοῦ δούλου μορφὴν ὑποδέ­δυ­κας, φθαρεῖσαν ἀνακτώμενος πρὸς ἄφθαρτον ζωήν· ὅθεν ἐν θαβωρίῳ, οὐσίας ὑποφαίνεις, θεϊκῆς λαμπρότητα, συνανυψῶν βροτοὺς εἰς μέθεξιν.

π. Κωνσταντῖνος Τερζόπουλος                                                          Αἴγινα

Συμβολὴ 1 (2003)