συμβολή

 

Εἰσαγωγὴ στὶς ἠχογραφήσεις μὲ τὸν Μανόλη Χατζημάρκου

 

     Οἱ ἐγγραφὲς τοῦ Μανόλη Χατζημάρκου ποὺ δημοσιεύονται ἐδῶ στὴν ἱστοσελίδα τῆς Συμβολῆς καὶ στὸν χῶρο τῶν «διαλόγων» προέρχονται ἀπὸ ἰδιωτικὲς ἠχογραφήσεις μὲ τὸν περίφημο αὐτὸν πρωτοψάλτη, ὁ ὁποῖος «ἄφησε ἐποχὴ» μὲ τὴν ἔκτακτη καλλιφωνία του.  σὲ πολλὲς περι­πτώ­σεις, ἰδίως ἑορτίων (δηλαδὴ πανηγυρικῶν) ἀκολουθιῶν, πρόκειται γιὰ ἰδιω­τι­κὲς ἠχογραφή­σεις σὲ πομπίνες ἀπὸ ὁμάδα Πατρηνῶν ποὺ «μὲ ἐπικε­φα­λῆς τὸν κύριο Σωτηρόπουλο» μετέβαιναν ἐπὶ τούτῳ στοὺς διαφόρους να­οὺς τῶν Πατρῶν ἢ στὸ ᾿Ανατολικὸ (= Αἰτωλικὸ) ἢ ἀπὸ ἄλλους σὲ ἄλλες πε­ριοχὲς ὅπου ἦταν καλεσμένος γιὰ τὴν πανήγυρι ὁ Χατζημάρκου καὶ κατέ­γραφαν σὲ πομ­πί­νες (καρούλια).  τὶς περισσότερες τέτοιες ἠχογραφήσεις πανηγύ­ρεων μὲ τὸν Χατζημάρκου μοῦ τὶς παρεχώρησε τὴν περίοδο 1989-1991 ὁ φίλος ᾿Αν­δρέας (νῦν μοναχὸς) μαζὶ μὲ κάποιες ἀκόμη ἠχογραφήσεις ἄλλων παλαιῶν ψαλτῶν.  τὶς ἐγγραφὲς αὐτὲς τὶς ἔχει τώρα ἐξαίρετος πρωτο­ψάλ­της τῶν Πατρῶν, τὸν ὁποῖον γνωρίζω καὶ ὁ ὁποῖος ἐπίσης μοῦ ἔχει παρα­χω­ρήσει ἐκλεκτὸ ὑλικὸ ἄλλων ἠχογραφήσεων συνολικῆς διαρκείας περίπου 100 ὡρῶν, ὄχι ὅμως μὲ Χατζημάρκου.

     Εἰδικῶς οἱ περισσότερες ἀπὸ τὶς ἠχογραφήσεις ἑορτίων ἀκολουθιῶν («πανηγυριῶν») δὲν ὑπάρχουν ἀκόμη στὸ διαδίκτυο, καθόσον τοὐλάχιστον γνωρίζω, ἐνῷ σὲ κάποιες ἀπὸ αὐτὲς ποὺ ὑ­πάρ­χουν διαπιστώνω μικρὲς ἢ μεγαλείτερες διαφορὲς ἀπὸ τὶς ἐγγραφὲς ποὺ ἔχω ἐγώ, ὅπως παραλείψεις ψαλλομένων, μεταθέσεις ὕμνων σὲ δια­φο­ρε­τικὸ σημεῖο τῆς ἀκολουθίας καὶ ἄλλα παρόμοια (στὸν οἰκεῖο τόπο θὰ πῶ περισσότερα γι᾿ αὐτὸ τὸ θέμα).  γι᾿ αὐτὸ στὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ προσ­πα­θῶ νὰ δίνω σὲ ἕνα ἑνιαῖο ἠχητικὸ ἀρχεῖο ὅ,τι ὑπάρχει στὶς φωνο­ταινίες μου, καὶ μετὰ δίδονται καὶ σὲ χωρι­στὰ τμήματα («τρὰκ») οἱ περι­ε­χό­με­νοι ὕμνοι.

 

     ᾿Αφιερώνω αὐτὲς τὶς δημοσιεύσεις σὲ ὅλους ἀνεξαιρέτως τοὺς φιλο­μού­σους ὀρθοδόξους, ἰδιαιτέρως δὲ σὲ ὅσους ἀπὸ τὰ κείμενά μου, ἀπὸ τὶς συζητήσεις μαζί μου καὶ ἀπὸ τὶς ἠχογραφήσεις μου πῆραν ἢ παίρνουν

α΄) γλωσσικὸ ὕφος,

β΄) διάφορες πληροφορίες καὶ ἀπαντήσεις γιὰ τὶς ἀπορίες τὶς δικές τους ἢ ἄλλων,

γ΄) ἰδέες ἢ ὑλικὸ γιὰ τὶς ἐργασίες τους, τὶς ἐκπομπές τους καὶ τὶς δημο­σι­εύσεις των, ἀλλὰ μετὰ εἴτε ἰσχυρίζονται ὅτι αὐτὰ ἀνήκουν στὸ δικό τους ἀρχεῖο καὶ ὅτι ἔχουν καὶ τὰ πρωτότυπα, ποὺ δὲν τὰ δείχνουν ὅμως σὲ κανέναν ποτέ, εἴτε δὲν μὲ μνημονεύουν ὡς πηγή τους οὔτε παραπέμπουν ποτὲ στὴν «Συμβολὴ» καὶ στὰ ἄλλα ἔργα μου, ἢ κάνουν ὅτι μὲ ξέχασαν ἢ ὅτι δὲν μὲ ξέρουν ἢ ὅτι δὲν ὑπάρχω, ἢ μὲ εἰρωνεύονται, μὲ συκοφαντοῦν, μὲ παρερμηνεύουν, μὲ κατηγοροῦν καὶ μὲ ὑβρίζουν καί γε κατ᾿ ἰδίαν καὶ δημοσίως.

 

Δ.Α., 8 ἀπριλίου 2009

 

* * * * *

 

     Παραθέτω καὶ ἕνα περιστατικὸ γιὰ τὸ πῶς ἔγιναν πολλὲς ἄλλες ἀπὸ τὶς ἠχογραφήσεις ποὺ παρουσιάζω ἐδῶ.

     Ἄκουγα μία φορὰ τὸν ῥαδιοφωνικὸ σταθμὸ τῆς μητροπόλεως Πατρῶν «᾿Αποστολικὴ ἐκκλησία».  ἦταν μία ἐκπομπὴ μὲ πατερικὰ ἀποσπάσματα, γεροντικὰ κ.λπ., σὲ νεοελληνικὴ μετάφρασι.  ἡ ἐκπομπὴ μετεδίδετο ἀπευ­θείας καὶ ὄχι μαγνητοφωνημένη, καὶ νομίζω ὅτι τὴν παρουσίαζε ὁ ἱερομό­ναχος Τιμόθεος (Παπασταύρου), ἀλλὰ δὲν εἶμαι σίγουρος.  ἔχουν συμπλη­ρωθῆ 20 χρόνια ἄλλωστε ἀπὸ τότε.  ἐνδιάμεσα γίνονταν μουσικὰ διαλείμ­ματα μὲ ἐκκλησιαστικοὺς ὕμνους.  κάποια στιγμὴ βάζουν τὸ ἰδιόμελο «Τῶν ἁγίων πατέρων ὁ χορὸς» μὲ τὸν Μ. Χατζημᾶρκο.  ἐγὼ εἶχα μία φω­νο­ταινία (= κασέττα) στὸ ῥαδιομαγνητόφωνο, καὶ σὲ κάθε μουσικὸ διά­λειμ­μα ἔγραφα.  μόλις ἀκούω τὸ ἰδιόμελο, τηλεφωνῶ ἄμεσως στὸν σταθμό.  νομίζω ὅτι ἀπάντησε ὁ ἴδιος ὁ πατὴρ Τιμόθεος ἢ ὅποιος ἦταν τέλος πάντων ὁ παρουσιαστὴς τῆς ἐκπομπῆς.

     –῾Ραδιοφωνικὸς σταθμὸς τῆς μητροπόλεως Πατρῶν.

     – Χαίρετε.  ἀκούω τὴν ἐκπομπή σας καὶ θέλω νὰ σᾶς παρακαλέσω νὰ μὴ διακόψετε τὸ κομμάτι ποὺ ἀκούγεται τώρα, ἀλλὰ νὰ τὸ ἀφήσετε νὰ ἀκουστῇ ὁλόκληρο.

     – Μὰ εἶναι μεγάλο!

     – Τὸ ξέρω, ἀλλὰ θέλουμε νὰ τὸ ἀπολαύσουμε. Χατζημᾶρκος εἶναι αὐ­τός!

     – Καλὰ θὰ δοῦμε τί θά κάνουμε...

     Καὶ ὄντως δὲν τὸ διέκοψαν, καὶ ἔτσι τὸ ἔγραψα ὅλο.  ἀλλὰ αὐτὸ τὸ ἰδιόμελο θὰ τὸ δημοσιεύσω ἀργότερα.

 

Δ.Α., 8 ἀπριλίου 2009

 

* * * * *

 

Στανίτσας καὶ Χατζημᾶρκος

 

     Εἶναι γνωστὴ ἡ παλαιὰ ἐκείνη φήμη, ποὺ ἐπιζῇ ἀκόμη καὶ σήμερα, ὅτι ὁ Θρασύβουλος Στανίτσας δὲν χώνευε καθόλου τὸν ᾿Εμμανουὴλ Χατζημᾶρκο, ὅτι ἦσαν μαλωμένοι καὶ ὅτι δὲν ἤθελε νὰ ἀκούῃ οὔτε τὸ ὄνομά του, καὶ μά­λιστα ὑπάρχουν καὶ σχετικὲς μαρτυρίες μαθητῶν του.  πάνω σ᾿ αὐτὸ μεταφέρω τὴν μαρτυρία ἑνὸς αὐτόπτου καὶ αὐτηκόου μάρτυρος, ὅπως μοῦ τὴν διηγήθηκε πρὶν ἀπὸ κανὰ δυὸ χρόνια.

     ῾Ο Μηνᾶς Μελᾶς εἶναι ἀπὸ τὴν Χίο, ἦταν ὑπάλληλος, καὶ ἐδῶ καὶ χρόνια εἶναι συνταξιοῦχος μὲ τὴν οἰκογένειά του στὴν ᾿Αθήνα, ἂν καὶ ὁ ἴδιος περνᾷ ἕνα μεγάλο διάστημα τοῦ χρόνου του στὴν Χίο.  ὁ Μηνᾶς ἦταν ἔνας καλλιφωνότατος πρακτικὸς ψάλτης μὲ πάθος γιὰ τὴν μουσική, ἀλλὰ κυρίως γιὰ τὴν ὀρθόδοξη λατρεία, μὲ πλούσια ἀκούσματα μεγάλων παλαι­ῶν πρωτοψαλτῶν, καὶ ὁ ὁποῖος κουβαλᾷ στὴν ψυχή του, τοὐλάχιστον ὅπως τὸν γνώρισα ἐγὼ γιὰ 10 χρόνια περίπου, ἐκεῖνο τὸ ἄρωμα τῆς ὀρθοδόξου εὐσεβείας, ποὺ εἶναι συγκέρασμα τῆς αἰγαιοπελαγίτικης πίστεως καὶ τοῦ μικρασιάτικου πόνου καὶ μυστικισμοῦ.  ὁ Μηνᾶς εἶναι ἐπίσης ἕνας ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ φιλοξένησαν τὸν Στανίτσα στὸ νησὶ τῆς Χίου, ἦσαν καθημερινὰ μαζί, συνδέθηκαν μὲ ἐκτίμησι καὶ φιλία, καὶ συζητοῦσαν συχνὰ γιὰ διάφορα θέματα.  μάλιστα ὁ Μηνᾶς ἔχει ἕνα χειρόγραφο τοῦ Στανίτσα μὲ τὸ τρισάγιον καὶ τὸ δύναμις σὲ φεραχνάκ, τὸ ὁποῖο τὸ ἀφιερώνει ἰδιο­χεί­ρως στὸν φίλο του Μηνᾶ Μελᾶ.  μοῦ εἶπε λοιπὸν ὅτι, ὅταν καμμιὰ φορὰ ἄκουε νὰ μιλᾶνε γιὰ τὸν Χατζημᾶρκο, ὁ Στανίτσας γύρναγε καὶ τοῦ ἔλεγε μὲ τὴν βαριὰ πολίτικη προφορά του· «ἐγὼ βρὲ αὐτὸ τὸ παιδί, τὸν Μανόλη, πολὺ τὸ ἀγαπάω· εἶναι καλὸς καὶ ἀγαπάει τὴν μουσική.  καὶ ἐγὼ τὸν ἐκτι­μῶ». ὅλα τὰ ἄλλα ποὺ λέγονται ὅτι ὁ Στανίτσας δὲν χώνευε τὸν Χα­τζη­μᾶρκο, δὲν εὐσταθοῦν, σύμφωνα μὲ τὸν Μηνᾶ.  «ἂς ἔρθουν νὰ μοῦ τὰ ποῦν ἐμένα αὐτά», μοῦ ἔλεγε μὲ τὸν παρορμητικὸ χαρακτῆρά του· «δὲν εἶναι ἀλήθεια· εἶναι ἀηδίες».

     Τὰ παραπάνω μοῦ μετέφερε ὁ Μηνᾶς ὡς αὐτόπτης καὶ αὐτήκοος τοῦ Στανίτσα, καὶ φυσικὰ ἔρχονται σὲ πλήρη ἀντίθεσι μὲ τὴν κρατοῦσα ἄποψι καὶ κάποιες ἄλλες μαρτυρίες.  θέλω νὰ σημειώσω ἐδῶ ὅτι δὲν εἶναι ἡ μο­να­δικὴ φορὰ ποὺ συμβαίνει κάτι τέτοιο, ἀλλὰ καὶ γιὰ ἄλλα θέματα ὑπάρ­χουν ἀντιφατικὲς πληροφορίες ὡς πρὸς τὴν στάσι τοῦ Στανίτσα, σύμφωνα πάντοτε μὲ τὶς μαρτυρίες ποὺ μᾶς παρέχουν μαθητές του καὶ αὐτήκοοι καὶ αὐτόπτες θαυμαστές του.  ἐπὶ παραδείγματι γιὰ τὴν διασκευὴ ποὺ ἔκαμε ὁ Χαρίλαος Ταλιαδῶρος πάνω στὸ δύναμις φεραχνὰκ τοῦ Στανίτσα ὑπάρ­χουν δύο διαφορετικὲς ἐκδοχές, ἀντιφατικὲς μεταξύ των, γιὰ τὸ ποιά ἦταν ἡ ἀντίδρασι τοῦ ἴδιου τοῦ Στανίτσα (γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ ἔχω στὴν κατοχή μου καὶ κάποιο ἠχητικό, τὸ ὁποῖο νομίζω ὅτι τὸ ἔχει μόνον ἄλλος ἕνας φί­λος· ἀλλὰ ἐπειδὴ εἶναι κάπως ἀθυρόστομο, δὲν πρόκειται νὰ τὸ δημο­σι­εύ­σω οὔτε θὰ συνεχίσω αὐτὴν τὴν συζήτησι).  ὅπως κι ἂν ἔχῃ τὸ θέμα, δὲν ἔχω λόγους νὰ ἀμφισβητήσω τὸν Μηνᾶ, οὔτε σκοπός μου εἶναι νὰ κρίνω τὴν ἀκρίβεια τῶν λεγομένων του.  ἁπλῶς θεώρησα χρήσιμο νὰ καταγραφῇ καὶ νὰ διασωθῇ καὶ μία ἄλλη ἄποψι πάνω σ᾿ αὐτὸ τὸ ζήτημα.  θεωρητικῶς τοὐλάχιστον μπορεῖ νὰ ἔχῃ δίκιο ὁ Μηνᾶς, καὶ ἡ μαρτυρία του νὰ εἶναι ἀκριβής.  καὶ σκέπτομαι ὅτι σὲ κάποιες περιπτώσεις μπορεῖ κάποιοι ἀπέ­ναντι στὸν Στανίτσα νὰ ὑπερεκθείασαν τὶς ἱκανότητες τοῦ Χατζημάρκου καὶ νὰ ὑπερέβησαν τὰ ἐσκαμμένα θέλοντας ἴσως μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο νὰ ὑπο­τιμήσουν τὸν μέγα πρωτοψάλτη τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου, προ­κα­λῶντας ἔτσι τὴν δικαία ἀγανακτισμένη ἀντίδρασί του· καὶ ἐν τέλει αὐτὸ μπορεῖ νὰ θεωρήθηκε ὡς προσωπικὴ ἔχθρα τοῦ Στανίτσα ἔναντι τοῦ Χα­τζη­μάρκου, ἐνῷ θὰ ἦταν ἁπλῶς μία ἀντίδρασι στὴν ὕπουλη συμπεριφορὰ τῶν τρίτων.  τέτοιες παρεξηγήσεις, διαστρεβλώσεις καὶ παρερμηνεῖες γί­νον­ται πολλές, εἰδικὰ ἀπὸ κάτι τύπους μυγιάγγιχτους.

 

     Δ.Α., 17 ὀκτωβρίου 2009

 

* * * * *

 

Χατζημᾶρκος ἢ Χατζημάρκου;

 

     Σχετικὰ μὲ τὸ ὄνομα τοῦ πρωτοψάλτου ὑπάρχει διπλῆ μορφή, Χατζη­μᾶρκος καὶ Χατζημάρκου.  στὸ βιβλίο του «Βυζαντινὸ Ὁρατόριο ᾿Ιησοῦς Χριστὸς» (᾿Αθῆναι 1988) στὴν σ. 4 ἔχει ἰδιοχείρως καὶ εὐκρινέστατα τὴν ὑπογραφή του «᾿Εμμ. Κ. Χατζημᾶρκος».  ἔτσι ἀκριβῶς καὶ μὲ περι­σπω­μένη στὸ α.

     Στὴν ἴδια σελίδα, ἀμέσως παρακάτω ἀναφέρεται δύο φορὲς (στὸ copy­right καὶ στὴν καλλιτεχνικὴ ἐπιμέλεια) ὡς «Μανώλης Χατζημάρκου»!  ταυ­τότητα δὲν ζήτησα!  ὑπάρχει διπλῆ παράδοσις καὶ δέχομαι καὶ τὶς δύο μορφὲς ποὺ μᾶς παραδίδει ὁ ἴδιος ὁ πρωτοψάλτης.

     Τὸ Μανόλης τὸ γράφω μὲ ο, ὅπως εἶναι τὸ ὀρθό, καὶ ὄχι μὲ ω, ὅπως ἔχει ἐπικρατήσει.  πολλὰ εἶναι τὰ καθιερωμένα λάθη σὲ κάποιες συνηθι­σμένες λέξεις, ἐνῷ ἡ ὀρθογραφία τους εἶναι ἄλλη, παραδείγματος χάριν Μανόλης (ὄχι -νώ-), Χρῖστος (ὄχι -ρῆ-), σεραφὶμ καὶ χερουβίμ (ὄχι -είμ), βιο­τικός (ὄχι βιω-), Βέροια [= Φέροια] (ὄχι -ρρ-), ῾Ρωσία (ὄχι -σσ-), πρόσσχες τῇ φωνῇ μου (ὄχι πρόσχες), κήρυξ (ὄχι κῆ-) καὶ ἄλλα.  ὁλόκλη­ρα ἄρθρα γράφονται καὶ δημοσιεύονται ἀπὸ ἐπιφανεῖς φιλολόγους ἐδῶ καὶ ἕναν αἰῶνα περίπου, καὶ ἐγὼ ἐπίσης ἔχω δημοσιεύσει κάμποσα τέτοια ἄρθρα ἐδῶ καὶ 24 χρόνια σὲ διάφορα ἐκκλησιαστικὰ ἔντυπα, ἀλλὰ «οὔ με πείσεις, κἄν με πείσῃς»!

 

Δ.Α., 8 ἀπριλίου 2009

 

---

 

 

᾿Αρχεῖον ἠχογραφήσεων καὶ ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων Δ.Α.

 

῞Υμνοι διάφοροι

 

    ᾿Ιδιωτικὲς ἐγγραφὲς ἀπὸ διάφορες ῥαδιοφωνικὲς μεταδόσεις περὶ τὸ 1988-1990.

 

c003-08, «῞Οτι τὸ πέλαγος πολύ», κατανυκτικὸν στιχηρόν, ἦχος α΄.

c003-11, «᾿Ιορδάνη ποταμέ, τί ἐθαμβήθης», κάθισμα θεοφανείων.

 

 

---

 

 

᾿Αρχεῖον ἠχογραφήσεων καὶ ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων Δ.Α.

 

Θεομητορικοί ὕμνοι

 

    ᾿Ιδιωτικὲς ἐγγραφὲς ἀπὸ διάφορες ῥαδιοφωνικὲς μεταδόσεις περὶ τὸ 1988-1990.

 

c003-13, «Τὴν ὡραιότητα», θεοτοκίον κάθισμα ἀργόν, ἦχος γ΄.

c003-02, Θεοτοκίον «Τὴν πᾶσαν ἐλπίδα μου».

c003-14, «Μαρία», ἦχος γ΄ μετὰ κρατήματος, ἐκ τοῦ ἀργοῦ «Θεοτόκε παρθένε».

c003-04, «῾Ο καρπὸς τῆς κοιλίας σου» μετὰ κρατήματος (ἀπὸ τὸ ἀργὸν «Θεοτόκε παρθένε»).

c003-07, θεοτοκίον «Παναγία θεοτόκε».