συμβολή

Φώτιος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

6 Φεβρουαρίου, Φωτίου

Εἶναι λυπηρὸ ὅτι ἡ ἀκολουθία τοῦ ἱεροῦ Φωτίου, τοῦ ὁποίου ἡ μνήμη τιμᾶται στὶς 6 Φεβρουαρίου, δὲν ἀνευρισκόταν στὰ μηναῖα τῆς ἐκκλησίας. Ὁ Κύριος γνωρίζει ποιοί εἶναι οἱ λόγοι, ποὺ πέρασαν δέκα περίπου αἰῶνες, γιὰ νὰ μπῇ στὶς μέρες μας στὰ βιβλία τῆς ἐκκλησίας ὁ Φώτιος, μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες ἐκκλησια­στι­κὲς προσωπικότητες! Ἡ ἡμέρα ἐκείνη θὰ τὸ ἀποκαλύψῃ.

Ὁ Φώτιος (820-891) γεννήθηκε στὴ Βασιλεύουσα ἀπὸ γονεῖς ποὺ κατεῖχαν μεγάλα ἀξιώματα καὶ εἶχαν ἀριστοκρατικὴ καὶ εὐγενῆ καταγωγή. Ὁ Σέργιος καὶ ἡ Εἰρήνη, εὐλαβέστατοι Χριστιανοί, μαρτύρησαν στὰ ἄστα­τα χρόνια τῆς εἰκονο­μαχίας καὶ γιορτάζονται σὰ μάρτυρες στὶς 13 Μαΐου. Ὁ ἐξ αἵματος εὐγενὴς καὶ πλούσιος οἰκονομικὰ γιός τους Φώτιος, λόγῳ καὶ τῆς ἐκτάκτου εὐφυΐας του, πῆρε καλὴ μόρφωσι. Ὅπως ὁμολογεῖ ἕνας ἀντί­παλός του, διδάχτηκε «μαθήματα γραμ­ματικῆς καὶ ποιήσεως, ῥητορικῆς τε καὶ φιλοσοφίας, καὶ δὴ καὶ ἰατρικῆς καὶ πά­σης ὀλίγου δεῖν (= σχεδὸν) ἐπιστήμης τῆς θύραθεν»¹. Νωρὶς τέλειωσε τὶς σπουδές του καὶ δίδαξε στὰ ἀνώτατα διδακτήρια τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὡς καθηγητής.

Αἰῶνες εἶχε νὰ ἐμφανιστῇ στὸ στερέωμα τῆς ἐκκλησίας ἄνθρωπος τέ­τοιων καταπληκτικῶν ἱκανοτήτων ἤθους καὶ δραστηριότητος. Φιλομαθής, πολυμαθής, ὀξύνους, ξεπέρασε στὴ σοφία ὅλους τοὺς συγχρόνους του. Δὲν ὑπῆρξε τομέας στὴν πολιτικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ ζωή, στὸν ὁποῖο νὰ κατέγινε καὶ νὰ μὴ διέπρε­ψε. Ἀνέβηκε μὲ τὴν ἀξία του στὰ ὑψηλότερα ἀξιώματα τῆς πολιτείας καὶ στὴ συνέχεια τῆς ἐκκλησίας. Ἔγινε πρωτο­σπαθάριος (= ἀρχηγὸς τῆς φρουρᾶς τοῦ αὐτοκράτορος), πρωτασηκρῆτις (= γενικὸς γραμματέας τοῦ κράτους), καὶ συγ­κλητικὸς (= βουλευτής).

Παράλληλα ὁ Φώτιος ἦταν καὶ πιστὸς καὶ εὐλαβὴς καὶ ἐνάρετος καὶ ταπεινὸς καὶ κατὰ Θεὸν σοφός. Ἡ ὀρθόδοξη ἀνατολικὴ ἐκκλησία, ἐπωφε­λούμενη τὰ σπάνια χαρίσματά του τὸν ἀξιοποίησε.

Ἦταν ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποία τὸ σκάφος της δερνόταν ἀπὸ τὴ μιὰ ἀπὸ τὰ ἄγρια κύματα τῶν ἐσωτερικῶν διαταραχῶν καὶ αἱρέσεων, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη ἀπὸ τὴν ἀδηφάγο πλεονεκτικότητα τοῦ παπισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἅπλωνε τὰ πλοκάμια του αὐθαιρέτως μέχρι τὴν ἀνατολή, στηριζόμενος στὴν ψευδο-κωνσταντίνεια δωρεὰ² καὶ στὶς ψευδοϊσιδώρειες διατάξεις³, μὲ προφανῆ σκοπὸ νὰ ἐπιβάλῃ τὸ παπικὸ βέτο στὴν ἁπανταχοῦ γῆς ἐκκλησία. Σὲ μιὰ τέτοια ἐποχὴ ἡ ἐκκλησία προώθησε τὸ Φώτιο ἀπὸ τὸ ἀξίωμα τοῦ διακόνου μέχρι τοῦ πατριάρχου σὲ 7 μέρες.

Στὴ δεκαετία 857-867 μὲ τὸ Φώτιο πατριάρχη αὐξήθηκε τόσο πολὺ τὸ κῦρος τῆς ἀνατολικῆς ἐκκλησίας, ὥστε ὁ πάπας μὲ ἀνησυχία ἔβλεπε νὰ ματαιώνωνται ὅλες οἱ βλέψεις του. Ὁ Φώτιος διωργάνωσε τὸν κλῆρο, συγκάλεσε συνόδους, ἀπέ­στειλε ἱεραποστολὲς στὶς σλαυϊκὲς χῶρες καὶ τὶς ἐκχριστιάνισε ὅλες, μειώνοντας ἀφάνταστα τὴν ἐπιρροὴ τοῦ παπισμοῦ.

Κάθε μεγάλο ἔργο ὅμως δὲν ἦταν δυνατὸν παρὰ νὰ πολεμηθῇ. Πολι­τικὲς διαταραχὲς κατεβάζουν τὸ Φώτιο ἀπὸ τὸν πατριαρχικὸ θρόνο, ἀλλ᾿ ἐκεῖνος δὲν ἔχασε τὴν ψυχραιμία του. Μὲ αἰσθήματα μεγαλοψυχίας ὑπέ­μεινε τὴν ταπείνωσι αὐτή, ἕως ὅτου ἐπανῆλθε στὴν πατριαρχική του ἐξου­σία γιὰ ἄλλα ὀχτὼ χρόνια (878-886), ὅταν ἀπὸ τὸ Λέοντα σοφὸ ἀπομα­κρύνθηκε ὁριστικά, καὶ μετὰ δέκα χρόνια ἰδιωτικῆς ζωῆς ἀναπαύθηκε ἐν Κυρίῳ.

Τὸ μεγαλύτερο ἔργο τῆς δεύτερης πατριαρχικῆς θητείας του ἦταν ἡ σύγκλησι τῆς Η΄ οἰκουμενικῆς συνόδου τὸ 879, ἡ ὁποία ἔδωσε τὸ ἰσχυρό­τερο μάθημα στὴν παπικὴ αὐθαιρεσία. Κατ᾿ αὐτὴν καταδικάστηκε τὸ Filioque σὰν διδαχὴ καὶ προσ­θήκη στὸ σύμβολο τῆς πίστεως, ἀγνοήθηκε παντελῶς τὸ πρωτεῖο τοῦ πάπα ῾Ρώμης καὶ τὸ ἔκκλητο⁴, ἀποκρούστηκε ἡ συζήτησι γιὰ τὴ Βουλγαρία, ἐπικυρώ­θηκε ἡ ἐγκυρότητα τῆς ἀρχιερωσύνης τοῦ Φωτίου ἀπὸ ὅλα τὰ πατριαρχεῖα, ὑπερθεματίζοντος καὶ τοῦ πάπα ῾Ρώμης, ἀναθεματίστηκαν ὅλες οἱ κατὰ τοῦ Φω­τίου σύνοδοι ποὺ ἔγιναν στὴ ῾Ρώμη καὶ στὴν Κωνσταντινούπολι. Ὅλα αὐτὰ ταπεινωμένος τὰ ὑπέγραψε καὶ ὁ πάπας ῾Ρώμης καὶ οἱ ἐκπρόσωποί του. Αὐτὴ εἶναι ἡ Η΄ οἰκουμενικὴ σύνοδος, ἡ ὁποία ἀργότερα φρόντισε ὁ παπισμὸς νὰ τὴν ἐξαφανίσῃ ἀπὸ τὸ πρόσωπο τῆς ἱστορίας, ὥστε νὰ παραμείνῃ ἄγνωστη ὡς Η΄ οἰκουμενική. Ἀκόμη καὶ στὰ πανεπιστήμια σήμερα γίνεται λόγος μόνο γιὰ 7 οἰκου­με­νικὲς συνόδους⁵.

Ὁ Φώτιος ὑπῆρξε μέγας ἄντρας καὶ δικαίως τοῦ ἀποδόθηκε ὁ τίτλος αὐτός. Εὔστροφος πολιτικός, ἀκαταπόνητος ἱεράρχης, πολυμερὴς ἐπιστή­μων, πολυγρα­φώτατος συγγραφεύς, ἀπαράμιλλος κριτικός, δόκιμος διδά­σκαλος, ἀκατάβλητος ἱεραπόστολος.

Δὲν θὰ γίνῃ λεπτομερὴς λόγος γιὰ τὰ συγγράμματά του. Ἀρκεῖ νὰ λεχθῇ ὅτι ὠνομάστηκε «νεώτερος Ἀριστοτέλης». Σήμερα, ὕστερα ἀπὸ κορυφαία ἐξέλιξι στὶς ἐπιστῆμες, τὰ συγγράμματα τοῦ Φωτίου δὲν ἔχασαν τὴν ἐπιστημονική τους ἀξία· χρησιμοποιοῦνται εὐρύτατα ἀπὸ τοὺς ἐρευ­νητὰς ὡς πηγὲς γνώσεως καὶ εὐσε­βείας.

Ἂς παρακαλοῦμε τὸ Θεὸ ν᾿ ἀναδεικνύῃ στὰ ὕπατα ἀξιώματα τῆς πολι­τείας καὶ τῆς ἐκκλησίας, τέτοιας βαρύτητος καὶ τέτοιου ἤθους ἀναστήματα.

Ἀθανάσιος Γ. Σιαμάκης, ἀρχιμανδρίτης

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Mansi 16, βίος Ἰγνατίου, σελ. 207.

2. Μῦθος καὶ χάλκευμα τοῦ παπισμοῦ, ὅτι τάχα ὁ Κωνσταντῖνος φεύγοντας ἀπὸ τὴ δύσι καὶ ἐγκαθιστάμενος στὴν ἀνατολὴ δώρισε στὸν πάπα Σίλβεστρο καὶ σ’ ὅλους τοὺς μετὰ ἀπὸ αὐτὸν ἐσαεὶ πάπες τὴν ἀνωτάτη ἐγκόσμια ἐξουσία πάνω στὴ γῆ, πιὸ πάνω καὶ ἀπὸ τὴ δική του, καὶ πολλὲς ἄλλες προνομίες (Σιαμάκης Κ., Τόμος χαρᾶς, σ. 18-19).

3. Πλαστὴ συλλογὴ ἀποφάσεων (Decretalium Collectio) ὑπὲρ τῆς παπικῆς ὑπερεξου­σίας, ποὺ ἀποδίδεται στὸν Ἰσίδωρο Ἱσπάλεως. Μία ἀπ᾿ αὐτὲς εἶναι καὶ ἡ λεγομένη «Κων­σταντίνειος δωρεά» (Σιαμάκης Κ., ἔνθ᾿ ἀνωτέρω, σ. 18-20).

4. Ἔκκλητον λέγεται ἡ αὐθαίρετη καὶ ἑωσφορικὴ ἀξίωσι τοῦ πάπα νὰ προσφεύγῃ σ᾿ αὐτὸν ὅλη ἡ ἐκκλησία τῆς οἰκουμένης τόσο γιὰ τὰ πνευματικὰ ὅσο καὶ γιὰ τὰ διοικητικὰ θέματα σὰν σὲ ἀνωτάτη καὶ μοναδικὴ ἀρχὴ πάνω στὴ γῆ, ποὺ ἔχει χορηγηθῆ σ’ αὐτὸν ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ τὸ Μ. Κωνσταντῖνο.

5. Σιαμάκης Κ., Τόμος χαρᾶς, σ. 48.

(δημοσίευσις· 4/2/2014)