῾Εορτολογικὰ θέματα Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ ΣΤΑ ΔΙΠΤΥΧΑ
ΤΡΕΙΣ ΦΟΡΕΣ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ
Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ
ΣΤΑ ΔΙΠΤΥΧΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ!
Στὶς 29/11/2018 δημοσιεύτηκαν στὸ διαδίκτυο δύο κείμενα, τὰ ὁποῖα ἀναφέρονταν στὰ Δίπτυχα τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, μὲ εἰδικὴ ἀναφορὰ στὸ Κανονάριον (= ἐτήσιον τυπικὸν) τῶν Διπτύχων. Τὰ κείμενα αὐτὰ περιέχουν παρερμηνεῖες καὶ ἐσφαλμένα συμπεράσματα, ἀναπαρήχθησαν δὲ ἢ προβλήθηκαν ἀπὸ ἄγνωστο ἀριθμὸ ἱστοσελίδων, ἀποπροσανατολίζοντας τοὺς ἀναγνῶστες καὶ δημιουργῶντας ἀρνητικὲς καὶ λαθεμένες ἐντυπώσεις.
Στὰ ἐν λόγῳ κείμενα, ἤδη ἀπὸ τὸν τίτλο τους, λαμβάνεται ὡς δεδομένο ὅτι στὰ Δίπτυχα δὲν ἀναφέρεται ἡ μνήμη τοῦ ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου, κάτι ποὺ δὲν ἀνταποκρίνεται στὴν πραγματικότητα. Προκαταλαμβάνεται ὅμως ἡ γνώμη τοῦ ἀναγνώστου καὶ δημιουργοῦνται ἀρνητικὰ αἰσθήματα πρὸς τὰ Δίπτυχα τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος.
Στὰ ἐν λόγῳ κείμενα (πρὸς ἐπίρρωσιν τῶν θέσεών τους) παρατίθεται φωτογραφία μιᾶς σελίδος τῶν Διπτύχων καὶ ἐντὸς πλαισίου προβάλλεται ἡ ἁγιολογικὴ ἀναφορὰ τῆς 2ας Δεκεμβρίου τοῦ ἐφετινοῦ Κανοναρίου, στὴν ὁποία ὄντως δὲν ἀναγράφεται τὸ ὄνομα τοῦ συγκεκριμένου νεοφανοῦς ὁσίου. Σημειώνεται μάλιστα ἀπὸ τὸν συντάκτη (ἢ ἀπὸ τοὺς συντάκτες) ὅτι «μάταια ὅμως ἀναζητήσαμε τὸ ὄνομα τοῦ... ὁσίου Πορφυρίου...»
Καὶ ὅμως στὰ Δίπτυχα τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος ἀναφέρεται τρεῖς φορὲς τὸ ὄνομα τοῦ ὁσίου, καὶ ὄχι μόνον τὸ ὄνομά του ἀλλὰ καὶ ἡ μνήμη του, καθὼς καὶ σύντομο πλὴν ἐπαρκὲς ἁγιολογικὸ ὑπόμνημα! ᾿Αλλὰ ὄχι ἐκεῖ ποὺ τὸ ἀναζήτησαν οἱ συντάκτες τῶν κειμένων. ᾿Εδῶ ὑπάρχει κάποια σύγχυσι ἀπὸ ὅσους ἀγνοοῦν τὴν εἰδικὴ σύνθεσι καὶ τὸν εἰδικὸ σκοπὸ τῶν Διπτύχων, τὰ ὁποῖα στὴν πραγματικότητα δὲν εἶναι ἔκδοσι λαϊκῆς χρήσεως. Τὰ Δίπτυχα εἶναι ἕνα σύνολο εἰδικῶν πληροφοριῶν γιὰ πολλὲς πτυχὲς τῆς ᾿Εκκλησίας (γι᾿ αὐτὸ ὀνομάζονται καὶ Δίπτυχα), καὶ πρέπει νὰ λαμβάνῃ κανεὶς ὑπόψι του τὸν εἰδικὸ σκοπό τους καὶ τὸ σύνολο τῶν πληροφοριῶν τους καὶ ὄχι μεμονωμένα ἀποσπάσματα, τὰ ὁποῖα κατόπιν εὔκολα παρερμηνεύονται.
Τὰ Δίπτυχα δὲν εἶναι μόνον Κανονάριον, ἀλλὰ συνάμα εἶναι καὶ ᾿Επετηρὶς τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος· δηλαδὴ δὲν περιέχουν μόνον τυπικὸν ἀλλὰ καὶ πληροφορίες γιὰ τὴν διοικητικὴ ὀργάνωσι, τὸ ποιμαντικὸ ἔργο καὶ τὸ κατὰ τόπους ἁγιολόγιο τῆς ἐν ῾Ελλάδι ᾿Εκκλησίας. ῾Επομένως τὰ Δίπτυχα πρῶτον μὲν προβάλλουν τὸ ἐτήσιον τυπικὸν (ποὺ δὲν ἐνδιαφέρει κάθε πιστὸ ἀλλὰ κυρίως τοὺς κληρικοὺς καὶ ψάλτες), δεύτερον δὲ προβάλλουν τὶς διοικητικὲς πληροφορίες κάθε μητροπόλεως στὴν ῾Ελλάδα. Τὸ δεύτερο εἶναι ἐξίσου σημαντικὸ μὲ τὸ πρῶτο.
Πιὸ συγκεκριμένα στὴν ἁγιολογία τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς ᾿Αθηνῶν ἀναγράφεται τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου, ἡ ἡμερομηνία μνήμης του καὶ σύντομο ἁγιολογικὸ ὑπόμνημα (Δίπτυχα 2018, σελ. 454).
᾿Αλλὰ καὶ στὴν ἁγιολογία τῆς μητροπόλεως Καρυστίας καὶ Σκύρου σημειώνεται ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου ὡς τοπικῶς ἑορταζόμενη στὴν γενέτειρά του ῞Αγιον ᾿Ιωάννην (Δίπτυχα 2018, σελ. 627).
᾿Επίσης στὴν ἁγιολογία τῆς μητροπόλεως Χαλκίδος σημειώνεται τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου καὶ ἡ ἡμερομηνία μνήμης του (Δίπτυχα 2018, σελ. 932).
῾Επομένως κάποιες εἰκασίες καὶ συμπεράσματα τῶν πρότριτα δημοσιευθέντων δύο κειμένων π.χ. ὅτι «μᾶλλον σκοπίμως ἡ ᾿Αρχιεπισκοπὴ ᾿Αθηνῶν ἔχει δώσει "γραμμὴ" γιὰ τὴν "ὑποβάθμισι" τῆς ἑορτῆς τοῦ ἁγίου Πορφυρίου, γι' αὐτὸ καὶ δὲν ἀναγράφεται στὰ "Δίπτυχα" ὁ ἅγιος»(!!), ἢ ὅτι «ποτὲ δὲν συμπεριελήφθηκε τὸ ὄνομα τοῦ ὁσίου Πορφυρίου στὰ "Δίπτυχα" τῆς ῾Ελλαδικῆς ᾿Εκκλησίας»(!!) καὶ ἄλλα παρόμοια, πόρρω ἀπέχουν τῆς ἀληθείας, καθόσον αὐτὴ ἡ ᾿Αρχιεπισκοπὴ ᾿Αθηνῶν μὲ τὴν λεπτομερῆ ἁγιολογικὴ ἀναγραφὴ τοῦ ὁσίου γέροντος στὸ ἁγιολόγιό της προβάλλει πανηγυρικὰ τὸν νεοφανῆ αὐτὸν ἅγιο περισσότερο ἴσως ἀπὸ κάθε ἄλλη τοπικὴ ᾿Εκκλησία!
᾿Επίσης ἐσφαλμένη εἶναι καὶ ἡ ἄποψι ὅτι θὰ ἔπρεπε στὸ Κανονάριον τῶν Διπτύχων στὶς 2 Δεκεμβρίου νὰ σημειωθῇ ὑποχρεωτικὰ ἡ ἀναφορὰ τοῦ νέου ὁσίου. Καὶ τοῦτο, διότι τὸ Κανονάριον εἶναι Τυπικὸν καὶ ὄχι καθαυτὸ ἁγιολόγιον. ᾿Ασφαλῶς εἶναι κατανοητὸ καὶ εὐχάριστο νὰ ὑπάρχουν ἁγιολογικὲς εὐαισθησίες ἀπὸ τὸ φιλάγιο πλήρωμα τῆς ᾿Εκκλησίας. Θὰ πρέπει ὅμως καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ νὰ γίνῃ ἐξίσου κατανοητὸ ὅτι τὰ Δίπτυχα δὲν εἶναι ἁγιολόγιο, ἀλλὰ ἔκδοσι εἰδικοῦ σκοποῦ καὶ εἰδικοῦ περιεχομένου.
Τὸ πλῆρες ἁγιολόγιον θὰ χρειαζόταν μόνο του 300 σελίδες, δηλαδὴ ὅση ἔκτασι ἔχει ὁλόκληρο τὸ τυπικὸν τῶν Διπτύχων. Δὲν ὑπάρχει ἑπομένως ὁ χῶρος νὰ σημειώνωνται τὰ ὀνόματα ὅλων τῶν ἁγίων σὲ κάθε ἡμέρα τοῦ ἔτους. Οὔτε εἶναι αὐτὸς ὁ σκοπὸς τῶν Διπτύχων.
Στὸ Κανονάριον οἱ ἁγιολογικὲς ἀναφορὲς πρέπει νὰ εἶναι λιτὲς καὶ σύντομες, καὶ κατ᾿ ἀκρίβειαν πρέπει νὰ σημειώνωνται μόνον οἱ ἅγιοι ποὺ ἔχουν ἀκολουθία στὰ μηναῖα τῆς ᾿Εκκλησίας. Δὲν εἶναι ὑποχρεωτικὸ νὰ σημειώνωνται ἅγιοι ποὺ δὲν ἔχουν ἀκολουθία στὰ μηναῖα, οὔτε εἶναι δυνατὸν κάτι τέτοιο λόγῳ χώρου. Βέβαια σημειώνονται καὶ κάποια ὀνόματα ἄλλων ἁγίων, ἀλλὰ αὐτὸ γίνεται κατ᾿ οἰκονομίαν. ῾Οπότε ἡ ἴδια ἡ ᾿Εκκλησία ἔχει τὴν διακριτικὴ εὐχέρεια νὰ ἀποφασίσῃ (διὰ τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου) πότε καὶ πῶς καὶ γιὰ ποιούς λόγους θὰ ἀκολουθήσῃ τὴν ἀκρίβεια καὶ πότε θὰ ἀσκήσῃ τὴν οἰκονομία.
Γιὰ παράδειγμα στὶς 2 Δεκεμβρίου τὸ συναξάριον τῆς ᾿Εκκλησίας ἔχει συνολικὰ 14 ὀνόματα ἁγίων (πρβλ. πρωτοπρ. Κων. Πλατανίτου, «῾Εορτολόγιον τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας»)· στὰ ἐτήσια ὅμως τυπικὰ βοηθήματα ὄχι μόνον τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος ἀλλὰ καὶ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς Κύπρου ἀναφέρονται μόνον 3-4 ἅγιοι. Τὸ ὅτι δὲν ἀναφέρονται τὰ ὑπόλοιπα 10 ὀνόματα δὲν ὀφείλεται σὲ ἀβλεψία οὔτε φυσικὰ σημαίνει ὅτι ἡ ᾿Εκκλησία δὲν ἀναγνωρίζει τοὺς ἄλλους 10 ἁγίους τῆς ἡμέρας! ῾Απλῶς ὁ σκοπὸς τοῦ Κανοναρίου δὲν εἶναι τὸ πλῆρες ἁγιολόγιον ἀλλὰ τὸ Τυπικόν.
᾿Επίσης τὸ Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας ὑπὸ Γ. Βιολάκη (Πατριαρχ. Τυπογραφεῖον, Κων/πολις 1888), τὸ ὁποῖο εἶναι μέχρι σήμερα τὸ ἐπίσημον Τυπικὸν τῆς ᾿Εκκλησίας καὶ στὸ ὁποῖο βασίζονται τὰ ἐτήσια τυπικὰ βοηθήματα τῶν κατὰ τόπους ἐκκλησιῶν, ἔχει πολλὲς «παραλείψεις» ἁγίων. Ἔτσι στὴν ἑορτολογικὴ ἀναφορὰ τῆς 1ης Σεπτεμβρίου τὸ Τυπικὸν Βιολάκη δὲν σημειώνει τὶς ἅγιες 40 παρθενομάρτυρες, παρ᾿ ὅτι ἔχουν ἀκολουθία στὸ μηναῖο! Στὶς 25 Νοεμβρίου δὲν ἀναφέρει τὸ ὄνομα τοῦ μεγαλομάρτυρος Μερκουρίου, παρ᾿ ὅτι στὸ μηναῖο ὑπάρχει ἀκολουθία του, τὴν ὁποία τὸ Τυπικὸν Βιολάκη παραλείπει ἐντελῶς! Στὶς 4 Δεκεμβρίου δὲν ἀναφέρει τὸ ὄνομα τοῦ ἱερομάρτυρος Σεραφεὶμ ἐπισκόπου Φαναρίου, διότι δὲν ἔχει ἀκολουθία στὸ μηναῖο, παρ᾿ ὅτι ἀπὸ τὸν 17ο αἰῶνα ἐκδίδονταν φυλλάδες μὲ τὴν ἀκολουθία του καὶ στὴν ἐποχὴ τοῦ Βιολάκη ἑωρταζόταν λαμπρῶς.
Σὲ ὅλες αὐτὲς τὶς περιπτώσεις (καὶ πολλὲς ἀκόμη παρόμοιες) τοῦ ἐπισήμου μέχρι σήμερα Τυπικοῦ τοῦ ἔτους 1888 κανεὶς ποτὲ δὲν διανοήθηκε νὰ κατηγορήσῃ τὸν τότε Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη, τὸ Πατριαρχεῖο γενικῶς, τὸν συντάκτη τοῦ Τυπικοῦ καὶ τὴν εἰδικὴ πατριαρχικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὸ Τυπικὸ (μέλος τῆς ὁποίας ἦταν τότε καὶ ἀρχιερεὺς ποὺ λίγα χρόνια μετὰ ἔγινε ἐπίσης Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης) ὅτι δῆθεν ὑποβαθμίζουν τὴν μνήμη τῶν ἀποσιωπωμένων ἁγίων ἢ ὅτι εἶναι «θεομπαῖχτες, χωρὶς νὰ πιστεύουν σὲ τίποτα, χωρὶς νὰ φοβοῦνται τὸν Θεό, χωρὶς νὰ τιμοῦν τοὺς ἁγίους του»!! Τέτοια συμπεράσματα θὰ ἦταν ἐκτὸς πάσης σοβαρότητος καὶ λογικῆς καὶ θὰ ἔδειχναν ἔλλειψι βασικῶν ἐκκλησιολογικῶν γνώσεων καὶ κριτηρίων, ποὺ ὀφείλουν νὰ ἔχουν ὄχι μόνον οἱ κληρικοὶ ἀλλὰ καὶ κάθε ἁπλὸς πιστὸς τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας.
Ὤφειλαν λοιπὸν οἱ συντάκται τῶν ἐν λόγῳ δύο κειμένων ἀλλὰ καὶ ὅσοι τὰ ἀναπαρήγαγαν, νὰ ἐρευνήσουν προσεκτικώτερα τὸ ὅλο θέμα καὶ νὰ ἀπευθυνθοῦν πρὸς ἐνημέρωσί τους καὶ πληροφόρησί τους εἴτε στὸν γράφοντα τὶς παροῦσες γραμμὲς ὡς συντάκτην τοῦ Κανοναρίου (= ἐτησίου τυπικοῦ) τῶν Διπτύχων εἴτε στὶς ἁρμόδιες ὑπηρεσίες τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, γιὰ νὰ μάθουν ὑπευθύνως τί ἀκριβῶς ἰσχύει· καὶ ὄχι νὰ παρασύρωνται ἀπὸ ἀνώνυμες πληροφορίες καὶ ἀνεύθυνες εἰκασίες, οἱ ὁποῖες, μὲ τὸν τρόπο ποὺ διατυπώνονται, ξεφεύγουν κατὰ πολὺ ἀπὸ τὸ ὕφος μιᾶς ἁπλῆς –ἐσφαλμένης ἔστω– ὑποθέσεως, καὶ ὑπεισέρχονται στὸν χῶρο τῆς παραπληροφορήσεως, μὲ ὅ,τι αὐτὸ συνεπάγεται.
Τὸ παρὸν συντάχτηκε καὶ δημοσιεύεται πρὸς ἀποκατάστασιν τῆς ἀληθείας.
Μετὰ τιμῆς
Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
δρ φιλοσοφικῆς σχολῆς ᾿Αθηνῶν, μουσικολόγος-τυπικολόγος,
πτυχιοῦχος κοινων. θεολογίας, διπλωματοῦχος βυζαντ. μουσικῆς,
συντάκτης τοῦ ἐτησίου Τυπικοῦ τῶν «Διπτύχων» τῆς Ἐκκλ. τῆς Ἑλλάδος
᾿Αθῆναι 1/12/2018