συμβολή

    Ἡ Ἑλληνικὴ Παλαιογραφία ὡς μία ἀπὸ τὶς φιλολογικὲς ἐπιστῆμες τὰ τε­λευταῖα τριάντα χρόνια ἔχει αὐτονομηθεῖ καὶ ἔχει σημειώσει σημαντικὴ καὶ θεαματικὴ πρόοδο. Τὸ ὑπόβαθρο βέ­βαια ἀποτελεῖ πάντα ἡ φιλολογικὴ γνώση μὲ τὴν εὐρύτερη ἔννοια τοῦ ὅρου, ὁ σκοπὸς ὅμως δὲν εἶναι πάντα, ὅπως ἄλλοτε, ἡ ἔκδοση κάποιου ἀρχαίου ἢ νεώτερου κειμένου. Σήμερα ὁ πα­λαιογράφος ἐμφανίζεται περισσότερο ὡς ἱστορικὸς τοῦ πολιτι­στικοῦ φαι­νομένου τῆς γραφῆς καὶ ὡς ἱστορικὸς τοῦ χειρό­γραφου βιβλίου καὶ τῶν συν­θηκῶν παραγωγῆς καὶ διακίνησής του. Ἐρευνᾶ τὶς ποικίλες μορφὲς τῆς ἑλληνικῆς γραφῆς καὶ μέσα στὴ μακραίωνη ἱστορία της καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τὸν 2ον μ.Χ. αἰώνα, τὸν γεωγραφικὸ καὶ πολιτισμικὸ προσδιορισμό τους στὶς χῶρες τῆς κεντρικῆς καὶ ἀνατολικῆς Μεσογείου, τὸ σύ­στημα σχε­δι­α­σμοῦ τῶν γραμμάτων καὶ τὴν αἰσθητική τους παρουσίαση. Ἀσχολεῖται ἐ­πί­σης μὲ τὰ κέντρα παραγωγῆς χει­ρογράφων καὶ ἐπισημαίνει τὰ τεχνικὰ χα­ρα­κτηριστικά τους, ἐρευνᾶ τὰ προσωπογραφικὰ στοιχεῖα τῶν κωδι­κο­γρά­φων ὡς ἱστορικῶν προσώπων πού, ἂν καὶ τὶς περισσότερες φορὲς παρέ­μει­ναν στὴν ἀφάνεια, ἔπαιξαν τὸν πιὸ βασικὸ ρόλο στὴν παρα­γωγὴ καὶ δια­κί­νηση τῶν χειρογράφων, τῶν κτητόρων καὶ συλ­λεκτῶν, καὶ ἀκόμη τὶς συν­θῆ­κες τῆς ἵδρυσης καὶ ὀργάνωσης βιβλιοθηκῶν καὶ συλλογῶν. Δὲν εἶναι ἐπί­σης ἔξω ἀπὸ τὰ ἐν­διαφέροντα τοῦ παλαιογράφου καὶ ἡ καθαυτὸ μελέτη τῆς ἀρχι­τεκτονικῆς τοῦ βιβλίου σὲ σχέση μὲ τὸ εἶδος καὶ τὴ δομὴ τοῦ κει­μέ­νου, τῆς διακόσμησής του καὶ τῆς βιβλιοδεσίας του.

    Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ ὁ παλαιογράφος πρέπει νὰ εἶναι καὶ φιλόλογος, καὶ μάλιστα μὲ εὐρύτατη γραμματολογικὴ καὶ βι­βλιογραφικὴ γνώση, καὶ τοῦ­το, γιατὶ πρέπει νὰ ἀναγνωρίζει καὶ νὰ ταυτίζει τὰ παντὸς εἴδους κείμενα ποὺ συναντᾶ στὰ χειρόγραφα. Τὸ ἔργο του ὡς φιλολόγου εἶναι νὰ περι­γρά­ψει μὲ κάθε δυνατὴ λεπτομέρεια τὸ περιεχόμενο τῶν χειρογρά­φων καὶ νὰ προσφέρει τὴν ἐργασία του στὸν κάθε ἐξειδικευμέ­νο ἐρευνητή. Ἡ ἐρ­γα­σία αὐτὴ εἶναι ἐπίπονη, χρονοβόρα καὶ ἐν πολλοῖς παραμένει ἀφανὴς πίσω ἀπὸ μιὰ σύντομη βιβλιογρα­φικὴ ἀναφορά. Μοιάζει κάπως μὲ τὴ δουλειὰ τοῦ ἴδιου τοῦ κω­δικογράφου. Καὶ ἐνῶ στὴν ἀρχὴ φαίνεται ἄχαρη καὶ κα­θαρὰ τεχνική, σιγὰ σιγά, μὲ τὴ συνεχὴ ἀναζήτηση δημιουργεῖται μιὰ προ­σω­πικὴ σχέση ἀνάμεσα στὸν παλαιογράφο καὶ τὸ περι­βάλλον τοῦ κωδι­κο­γράφου μὲ ἐνδιάμεσο τὸ ἴδιο τὸ χειρόγραφο. Ἔτσι ὁ παλαιογράφος συν­δέ­ε­ται ἄμεσα μὲ τὸν συγγραφέα τοῦ κειμένου, τοὺς ἀντιγραφεῖς, τοὺς ἐκδό­τες καὶ τοὺς μελλοντικοὺς μελετητές του. Συμμετέχει καὶ αὐτὸς στὴν κοινὴ προσπάθεια πολλῶν ἄλλων, ἐπωνύμων καὶ ἀνωνύμων, γιὰ τὴ διά­δο­ση τῆς γνώσης καὶ τῆς παιδείας.

᾿Αγαμέμνων Τσελίκας

Τὸ κείμενο εἶναι ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸν πρόλογο τοῦ ᾿Αγαμέμνονος Τσε­λί­κα (περί­που τὰ 2/3 τοῦ προλόγου) ἀπὸ τὸ βιβλίο του «Θέματα ἑλληνικῆς παλαι­ο­γραφίας», 2α ἔκ­δοσι, ᾿Αθῆναι 2008 (ἡ 1η ἔκδοσι τὸ 2004).  ὁ τίτλος τέθηκε ἀπὸ ἐμένα. (Δ.Α.)