῾Ερμηνεία ᾿Εξωτερικῆς Μουσικῆς

[Dionysios]

§1. ῞Ενα ἀπὸ τὰ παλαιὰ βιβλία ποὺ μιλοῦν θεωρητικῶς διὰ τὴν ἐξωτερικὴν καὶ ἀνατολικὴν μουσικὴν εἶναι τὸ ἐκδοθὲν τῷ 1843 ὑπὸ τὸν τίτλον «῾Ερμηνεία τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς». τὸ βιβλίον αὐτὸ ἔχει ἐπανεκδοθῆ εἰς τὴν ἐποχήν μας, ἀλλά δυστυχῶς ἐπανεκδίδεται ὄχι μόνον μὲ τὰ τυπογραφικὰ λάθη τῆς πρώτης ἐκδόσεως, ἀλλὰ ἐπικρατοῦν εἰς τὸ μεγαλείτερον μέρος τῶν σημερινῶν μουσικῶν τῆς καθ᾿ ἡμᾶς μουσικῆς καὶ πολλαὶ παρανοήσεις δι᾿ αὐτὸ τὸ βιβλίον.

§2. Κατ᾿ ἀρχὰς ὁ πλήρης τίτλος τοῦ βιβλίου εἶναι «῾Ερμηνεία τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς καὶ ἐφαρμογὴ αὐτῆς εἰς τὴν καθ᾿ ἡμᾶς μουσικήν», ἀλλὰ λέγεται διὰ τὸ συντομώτερον ἁπλῶς «῾Ερμηνεία τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς». ἡ φράσις «Στοιχειώδης Διδασκαλία περὶ τῆς ἐξωτερικῆς Μουσικῆς...» ποὺ κάποιοι θεωροῦν ὡς τίτλον τοῦ βιβλίου εἶναι ἁπλῶς ἡ πρώτη φράσις μὲ τὴν ὁποίαν ἀρχίζει τὸ κείμενον. Πρόκειται διὰ μίαν ἐκτενῆ πρότασιν, ἡ ὁποία ἔχει οὕτως·

«Στοιχειώδης Διδασκαλία περὶ τῆς ἐξωτερικῆς Μουσικῆς, συνοπτικῶς πραγματευομένη περὶ τῶν κατ᾿ αὐτὴν Σοχπέδων ακι Μακαμίων λεγομένων, ἔτι δὲ καὶ Νημίων καὶ ἄλλων τινῶν, τῶν ὁποίων ἡ μάθησις δύναται νὰ γένῃ εὔκολος εἰς τοὺς ἐπιθυμοῦντας ν᾿ ἀποκτήσωσι ταύτην».

῾Η ἐκτενὴς αὐτὴ πρότασις ἐπέχει θέσιν ὑποτίτλου καὶ εἰσαγωγῆς καὶ περιλήψεως ἐν ταὐτῷ, κατὰ τὰς συνηθείας τῶν συγγραφέων καὶ τυπογράφων τῆς ἐποχῆς. ἀφορᾷ εἰς ὅλον τὸ βιβλίον ἀλλὰ περισσότερον ἀναφέρεται εἰς τὸ πρῶτον μέρος αὐτοῦ.

§3. Μία ἄλλη πολὺ διαδεδομένη παρανόησις εἶναι ὅτι συγγραφεὺς τοῦ βιβλίου θεωρεῖται ὁ πρωτοψάλτης Κωνσταντῖνος Βυζάντιος. Δυστυχῶς εἰς τέτοιες παρανοήσεις συμβάλλουν ἐνίοτε καὶ αὐτὲς οἱ ἀνατυπώσεις, διότι ὅλοι οἱ σημερινοὶ ἐκδότες δὲν σέβονται ὅσο θὰ ἔπρεπε τὰ βιβλια ποὺ προτίθενται νὰ ἐπανεκδώσουν ἢ δὲν γνωρίζουν μὲ ποῖον τρόπον θὰ προβοῦν εἰς τὴν πιστὴν ἀνατύπωσιν τοῦ βιβλίου, ὁπότε δίδουν ἐσφαλμένες πληροφορίες εἰς τοὺς ἀναγνῶστες. ἔτσι τὸ συγκεκριμένο βιβλίον κυκλοφορεῖ εἰς ἀναστατικὴν ἔκδοσιν ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις «Κουλτούρα» μὲ ἐξώφυλλον ποὺ γράφει εἰς τὸν τίτλον «Κων. Πρωτοψάλτου ῾Ερμηνεία τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς», ἐνῷ ἡ σελὶς τίτλου τοῦ βιβλίου μᾶς λέγει ἄλλα.

§4. ῞Ομως τὸ βιβλίον αὐτὸ εἶναι τοῦ Στεφάνου δομεστίκου καὶ ὄχι τοῦ Κωνσταντίνου πρωτοψάλτου. [βλέπε σχετικῶς ἡμέτερον «Χουρμούζιος Χαρτοφύλαξ» 2004 (2003), σ. 39-40 καὶ ὑποσ. 99-101 (βιβλιοπωλεῖον Ν. Παναγόπουλος, τηλ. 210-3224819. τὸ αὐτὸ διευκρίνισα παλαιότερον καὶ εἰς τὸ διαδίκτυον μὲ σχετικὸν μήνυμά μου κατὰ τὴν 21-08-08 καὶ ὥραν 08:36). εἶναι δὲ ἀξιοπρόσεκτον ὅτι τὸ παρὸν εἶναι ἓν ἐκ τῶν τριῶν μόνων μουσικῶν συγγραμμάτων τοῦ Στεφάνου ποὺ δὲν φέρονται ὡς τοῦ Κωνσταντίνου, ἐνῷ εἰς ὅλα τὰ ἄλλα μουσικά του βιβλία συγγραφεὺς φαίνεται ὁ Κωνσταντῖνος, ὁ δὲ Στέφανος εἶναι ἁπλῶς ὁ καταγραφεὺς τοῦ Κωνσταντίνου, ὅπως ἀκριβῶς ὁ Γεώργιος ὁ Κρὴς ἦτο ὁ καταγραφεὺς τοῦ ἀργοῦ δοξασταρίου κατὰ τὴν σύντμησιν καὶ ἐκτέλεσιν τοῦ ᾿Ιακώβου πρωτοψάλτου. ὅμως εἰς τὴν «῾Ερμηνείαν τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς» δὲν ἔχομεν καταγραφὴν ἀλλὰ συγγραφὴν ὑπὸ τοῦ Στεφάνου.

[Dionysios]

§5. Μία ἄλλη παρανόησις εἶναι τὸ πόσα μέρη ἢ κεφάλαια περιέχει τὸ βιβλίον. ἀποτελεῖται ἀπὸ 6 μέρη, ἤ τοι 5 κεφάλαια καὶ ἕνα παράρτημα. ἔτσι τὸ μέρος τοῦ βιβλίου ποὺ τιτλοφορεῖται «Συνοπτικὴ ἐξήγησις τῶν προηγουμένων μακαμίων κατὰ τὴν ἡμετέραν μουσικὴν» δὲν εἶναι τὸ τελευταῖον ἀλλὰ τὸ προ-προ-τελευταῖον.

§6. Γενικῶς χρειάζεται μία προσοχὴ στὴν ἀνάγνωσιν τῶν βιβλίων ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, διότι ὑπάρχει κίνδυνος παρανοήσεων λόγῳ τυπογραφικῶν ἀβλεψιῶν. ἐπὶ παραδείγματι ἂν δοῦμε ἐπιπολαίως εἰς τὸ ἀνωτέρω βιβλίον τοῦ Στεφάνου τὶς σ. 46-53, ὅπου ἡ συνοπτικὴ ἐξήγησις τῶν μακαμίων, ὑπάρχει κίνδυνος νὰ νομίσωμεν ὅτι ὁ συγγραφεὺς ὁμιλεῖ ὡς νὰ ὑπάρχουν μόνον 6 ἦχοι. ἐξαιτίας τούτου οὐκ ὀλίγοι ἐνόμισαν ὅτι ὁ Στέφανος τοποθετεῖ ὡρισμένα μακάμια ὅπως τὸ ἀτζέμ, τὸ ἀτζὲμ κιουρδὶ καὶ τὸ ἀτζὲμ ἀσιρὰν εἰς τὸν πρῶτον τετράφωνον ἦχον, καὶ ὅτι δέχεται ἦχον πρῶτον τετράφωνον «ἐναρμόνιον».

§7. Τὸ πρᾶγμα ἔχει ὡς ἑξῆς. εἰς τὶς σελίδες 46-53 τοῦ βιβλίου ἀναφέρονται ἐκ πρώτης ὄψεως μόνον 6 ἦχοι: πλ. α΄ Πα, λέγετος Βου, τρίτος Γα, τέταρτος Δι, πλ. β΄ (Δι), καὶ α΄ τετράφωνος (Κε), διότι μόνον γιὰ τόσους ἤχους ὑπάρχουν ὑπότιτλοι. ἕνα τέτοιο συμπέρασμα ὅμως δὲν θὰ ἦτο σωστό, διότι πρὶν ἀπὸ τὸν ὑπότιτλον «ἦχος πλ. α΄ Πα» παραθέτει δέκα (10) μακάμια, διὰ τὰ ὁποῖα ῥητῶς λέγει ὅτι γίνονται «ἐκ τοῦ πλ. δ΄» (Νη). ἑπομένως ἔχει παραλειφθῆ ὁ πρῶτος ὑπότιτλος ποὺ πρέπει νὰ λέγῃ «ἦχος πλ. δ΄ Νη».

§8. ῾Ομοίως εἰς τὴν σ. 50 τοῦ αὐτοῦ βιβλίου «῾Ερμηνεία τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς», ὑπάρχει ἐπίσης παράλειψις ὑποτίτλου. διότι μετὰ τὸν ὑπότιτλον «ἦχος α΄ τετράφωνος» παραθέτει 6 μακάμια (ἀπὸ τὸ χουσεϊνὶ μέχρι τὸ χορασάν), διὰ τὰ ὁποῖα σαφῶς λέγει ὅτι παράγονται ἐκ τοῦ α΄ (τετραφώνου) ἤχου. μετὰ τὸ χορασὰν ἔχει τὸ μακάμι ἀτζέμ, ὁπότε ἄρχεται νέα ἑνότης διὰ τὸν ἐναρμόνιον ἦχον καὶ πρέπει νὰ τεθῇ ἕτερος ὑπότιτλος «ἦχος ἐναρμόνιος ζω», διότι λέγει γιὰ τὸ ἀτζέμ· «εἶναι ὁ ἐναρμόνιος ἦχος», ἐνῷ πιὸ πρὶν ἔλεγεν «ἦχος Α΄», καὶ συνεχίζει ὁ Στέφανος· «ἄρχεται ἀπὸ τοῦ Ζω», ἐνῷ στὰ προηγούμενα μακάμια ἔγραφεν «ἄρχεται ἐκ τοῦ Κε». ἑπομένως ὁ Στέφανος δὲν κατατάσσει τὸ ἀτζὲμ καὶ τὸ ἀτζὲμ κιουρδὶ στὸν α΄ τετράφωνον οὔτε τὸν α΄ τετράφωνον τὸν λέγει καὶ ἐναρμόνιον, ἀλλὰ ἐναρμόνιον χαρακτηρίζει ἄλλον ἦχον.

[Dionysios]

§9. Καὶ ἄλλα σχόλια μπορεῖ νὰ γίνουν διὰ τὸ συγκεκριμένον βιβλίον, ὅπως ὅτι διὰ τὸ ἴδιο σημεῖον ἔχει ἐκπέσει μία σημείωσις τοῦ Στεφάνου.

§10. Τοιουτοτρόπως ἀποκαθιστῶ ἐδῶ διὰ πρώτην φοράν (εἰς τὸ διαδίκτυον μὲ σχετικὸν μήνυμά μου κατὰ τὴν 21-08-08 καὶ ὥραν 08:36), καθόσον γνωρίζω, τοὺς ὑποτίτλους τοῦ Στεφάνου διὰ τὴν κατάταξιν τῶν μακαμίων ἀνὰ τοὺς 7 φθόγγους τῆς κλίμακος: Νη (λείπει ὁ ὑπότιτλος), Πα, Βου, Γα, Δι, Κε, Ζω (λείπει ὁ ὑπότιτλος).

§11. ῾Η δὲ ἀρχὴ τῶν φθόγγων τῆς κλίμακος (Νη ἀντὶ Πα τῶν παλαιῶν) φαίνεται πλέον ὅτι δὲν εἶναι μόνον ἐξ ἐπιδράσεως τῆς εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς, ἀλλὰ προϋπῆρχε τοὐλάχιστον εἰς τὴν ἐξωτερικήν.

§12. Τὴν τυπογραφικὴν(;) σύγχυσιν εἰς τὴν κατάταξιν τῶν μακαμίων ποὺ ὑπάρχει εἰς τὸ παρὸν βιβλίον του ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν τὴν γνωρίζει ὁ ἴδιος ὁ Στέφανος καὶ ἀπολογεῖται ἐμμέσως δι᾿ αὐτό (σ. 82), ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ ἀποκαθιστᾷ τὴν κατάταξιν εἰς μεταγενέστερον βιβλίον του.

§13. Τὰ περισσότερα ἀπὸ αὐτὰ ἀνεφέρθησαν πρὸ μηνῶν ἐξ ἀφορμῆς τῆς διερευνήσεως εἰς ἄλλην συζήτησιν ποία εἶναι ἡ μαρτυρία τοῦ Στεφάνου διὰ τὰ προαναφερθέντα μακάμια ἀτζέμ, ἀτζὲμ κιουρδὶ καὶ ἀτζὲμ ἀσιράν, ἂν δηλαδὴ τὰ ἀναφέρει ἐν σχέσει μὲ τὸν γ΄ ἦχον ἢ τὸν πλ. α΄ ἢ μὲ ἄλλον τινὰ ἦχον τῆς καθ᾿ ἡμᾶς μουσικῆς. Καὶ ἐπειδὴ δὲν εἶναι σωστὴ ἡ διατυπωθεῖσα παλαιότερον ἄποψις ὅτι ἐκτὸς τῶν σελίδων 50-51 δὲν ἀναφέρονται ἀλλοῦ, ἐπισημαίνεται ὅτι ἀναφέρονται καὶ ἀλλοῦ εἰς τὸ ἴδιον βιβλίον, καὶ μάλιστα ὄχι εἰς τὸν πλ. α΄, ἀλλὰ εἰς τὸν γ΄ ἦχο τζαρεγκιάχ. διότι εἰς τὸ αὐτὸ βιβλίον «῾Ερμηνεία τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς» σ. 6, ὑπάρχει ἡ ἐρώτησις «Διαίρεσον αὐτοὺς ἐπὶ τῶν ἑπτά», δηλαδὴ «κατάταξον τοὺς “σοχπέδες” ἐπὶ τῶν ἐπτὰ μακαμίων», καὶ ἀκολουθεῖ ἡ ἀπάντησις

«᾿Επὶ μὲν τοῦ ῥάστ..., §Τῷ δὲ ντουγκιάχ..., §Τῷ δὲ τζαρεγκιάχ, σεμπά, γκερδανιέ, ἀρεζμπάρ, ζεμζεμέ, χησάρ, μπαμπὰ ταχήρ, ἀτζέμ, ἀτζὲμ ἀσιράν, κιουρτί, ἀτζὲμ κιουρτί, πεϊζάν κιουρτί...»

§14. Διευκρινίζω ὅτι ταῦτα γράφω φιλολογικῶς καὶ ἐρευνητικῶς καὶ μόνον, διὰ τὴν ἀποκατάστασιν τῆς πατρότητος καὶ τῆς μαρτυρίας τοῦ συγκεκριμένου βιβλίου.

[P.C.]

Ευχαριστούμε.

[Dionysios]

......................
§3. Μία ἄλλη πολὺ διαδεδομένη παρανόησις εἶναι ὅτι συγγραφεὺς τοῦ βιβλίου θεωρεῖται ὁ πρωτοψάλτης Κωνσταντῖνος Βυζάντιος. Δυστυχῶς εἰς τέτοιες παρανοήσεις συμβάλλουν ἐνίοτε καὶ αὐτὲς οἱ ἀνατυπώσεις, διότι ὅλοι οἱ σημερινοὶ ἐκδότες δὲν σέβονται ὅσο θὰ ἔπρεπε τὰ βιβλια ποὺ προτίθενται νὰ ἐπανεκδώσουν ἢ δὲν γνωρίζουν μὲ ποῖον τρόπον θὰ προβοῦν εἰς τὴν πιστὴν ἀνατύπωσιν τοῦ βιβλίου, ὁπότε δίδουν ἐσφαλμένες πληροφορίες εἰς τοὺς ἀναγνῶστες. ἔτσι τὸ συγκεκριμένο βιβλίον κυκλοφορεῖ εἰς ἀναστατικὴν ἔκδοσιν ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις «Κουλτούρα» μὲ ἐξώφυλλον ποὺ γράφει εἰς τὸν τίτλον «Κων. Πρωτοψάλτου ῾Ερμηνεία τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς», ἐνῷ ἡ σελὶς τίτλου τοῦ βιβλίου μᾶς λέγει ἄλλα.

§4. ῞Ομως τὸ βιβλίον αὐτὸ εἶναι τοῦ Στεφάνου δομεστίκου καὶ ὄχι τοῦ Κωνσταντίνου πρωτοψάλτου. [βλέπε σχετικῶς ἡμέτερον «Χουρμούζιος Χαρτοφύλαξ» 2004 (2003), σ. 39-40 καὶ ὑποσ. 99-101 (βιβλιοπωλεῖον Ν. Παναγόπουλος, τηλ. 210-3224819. τὸ αὐτὸ διευκρίνισα παλαιότερον καὶ εἰς τὸ διαδίκτυον μὲ σχετικὸν μήνυμά μου κατὰ τὴν 21-08-08 καὶ ὥραν 08:36). εἶναι δὲ ἀξιοπρόσεκτον ὅτι τὸ παρὸν εἶναι ἓν ἐκ τῶν τριῶν μόνων μουσικῶν συγγραμμάτων τοῦ Στεφάνου ποὺ δὲν φέρονται ὡς τοῦ Κωνσταντίνου, ἐνῷ εἰς ὅλα τὰ ἄλλα μουσικά του βιβλία συγγραφεὺς φαίνεται ὁ Κωνσταντῖνος, ὁ δὲ Στέφανος εἶναι ἁπλῶς ὁ καταγραφεὺς τοῦ Κωνσταντίνου, ὅπως ἀκριβῶς ὁ Γεώργιος ὁ Κρὴς ἦτο ὁ καταγραφεὺς τοῦ ἀργοῦ δοξασταρίου κατὰ τὴν σύντμησιν καὶ ἐκτέλεσιν τοῦ ᾿Ιακώβου πρωτοψάλτου. ὅμως εἰς τὴν «῾Ερμηνείαν τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς» δὲν ἔχομεν καταγραφὴν ἀλλὰ συγγραφὴν ὑπὸ τοῦ Στεφάνου.

῾Υπενθυμίζω στὸ παρὸν θέμα ὅσα εἶχα γράψει παλαιότερα, διότι ἀκόμη πολλοὶ ψάλτες καὶ μουσικοδιδάσκαλοι παρασύρονται καὶ νομίζουν ὅτι συγγραφεὺς τοῦ βιλίου εἶναι ὁ Κωνσταντῖνος, ἐνῷ στὴν πραγματικότητα τὸ ἔγραψε ὁ Στέφανος ὁ λαμπαδάριος.