Κακές μεταφράσεις

Κακές μεταφράσεις

Δημοσίευσηαπό Dionysios » Τρί 06 Ιαν 2009, 22:07:28

Τοῦ ἀειμνήστου καθηγητοῦ τῆς ἰατρικῆς σχολῆς ᾿Αθηνῶν ᾿Εμμανουὴλ Τ. ῾Ρακιτζῆ

Η ΚΑΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΜΑΣ ΦΟΡΤΩΝΕΙ ΜΕ ΝΕΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Φαίνεται πὼς στὴν γλώσσα μας ἔχει γεννηθεῖ ἕνας καινούργιος τρόπος σχηματισμοῦ νέων λέξεων. Θὰ μποροῦσε νὰ ὀνομασθεῖ «δημιουργία νέων ὅρων ἀπὸ κακὴ μετάφραση ξένων λέξεων ἑλληνικῆς καταγωγῆς».

῾Ο πλουτισμὸς μιᾶς γλώσσας ἀπὸ καθαρὴ μίμηση ξένων γλωσσικῶν τρόπων εἶναι βέβαια τόσο παλιὸς ὅσο καὶ ἡ ἱστορία. Τίποτα τὸ ἐπιλήψιμο δὲν ὑπάρχει σ' αὐτό. ῞Οταν πρὶν ἀπὸ ἕναν αἰῶνα οἱ «πεπαιδευμένοι» συγγραφεῖς τῆς ἐποχῆς ἤθελαν νὰ μεταφράσουν τὴν λέξη Weltanschaung, δὲν μποροῦσαν νὰ κάμουν τίποτα λιγότερο ἀπὸ τὸ νὰ δημιουργήσουν τὴν ἀντίστοιχη ἔκφραση «κοσμοθεωρία». Αὐτὸ ἦταν ἀναγκαῖο, καλὸ καὶ χρήσιμο.

῾Η μεταγλώττιση τῶν ἑλληνικῶν ὅρων φαίνεται πὼς δημιούργησε πολὺ μεγάλες δυσκολίες, τόσο ὦστε οἱ λαοὶ τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης προτίμησαν νὰ χρησιμοποιήσουν τὶς ἑλληνικὲς λέξεις αὐτούσιες (ἡ μόνη ἐξαίρεση ἦταν ἡ γερμανικὴ γλώσσα). Χρησιμοποίηση ἑλληνικῶν λέξεων μὲ σημασία λίγο πολὺ διαφορετικὴ ἀπὸ τὴν ἀρχικὴ ἑλληνικὴ ἔγινε πάρα πολλὲς φορές. Πρόχειρα παραδείγματα εἶναι:

῾Η λέξη «φυσικὸς» ποὺ οἱ ἀρχαῖοι τὴν χρησιμοποιοῦσαν ἀκριβῶς ὅπως ἐμεῖς. Οἱ ξένοι τὴν χρησιμοποιοῦν μὲ τὴν ἔννοια τοῦ «ὑλικός», «σωματικός». ῎Ετσι μιλοῦν γιὰ Physique (σωματικὴ διάπλαση), Physical existence (ὑλικὴ ὑπόσταση), Physical education (σωματικὴ ἀγωγὴ) καὶ Physical love (σωματικὸς ἔρως).

῾Η λέξη «διάλυσις» ποὺ χρησιμοποιεῖται (Dialysis) σὰν ἐπιστημονικὸς ὅρος μὲ σημασία τελείως διαφορετικὴ ἀπὸ τὴν ἑλληνική.

'Επίσης ἡ λέξη «συκοφάντης», ποὺ στὰ ἀγγλικὰ (Sycophant) σημαίνει «κόλακας».

'Απαραίτητη λοιπόν, καὶ ἄρα καλή, εἶναι ἡ μεταγλώττιση ὅρων, ἀκόμα καὶ ἡ λανθασμένη μεταγλώττιση. Καθόλου ἀπαραίτητη καὶ κάκιστη εἶναι ὅμως ἡ λανθασμένη μεταγλώττιση ὅρων, ὅταν ὑπάρχουν σωστοὶ αὐτόχθονες. ῞Οταν δὲ γίνεται μεταγλώττιση ξένης λέξης, ἡ ὁποία ὅμως εἶναι παρμένη ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ καὶ τώρα ξαναγυρίζει χαλασμένη, γιὰ νὰ ἀντικαταστήσει τὴν σωστὴ ἑλληνική, τότε πιὰ ἔχουμε νὰ κάνουμε μὲ καθαρὴ βεβήλωση. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὰ τερατουργήματα, μιάσματα πραγματικά, ἕναν καὶ μόνο ἔχουν λόγο ὑπάρξεως, τὸν σνομπισμὸ αὐτῶν ποὺ τὰ δημιούργησαν καὶ ποὺ τὰ χρησιμοποιοῦν. Μερικὰ παραδείγματα ἑλληνικῶν λέξεων ποὺ «φράγκεψαν» καὶ ξαναγυρίζουν, γιὰ νὰ ἀντικαταστήσουν τὶς σωστὲς ἑλληνικὲς ἐκφράσεις, εἶναι:

1. ῾Η λέξη «φυσικὸς» ποὺ ἀναφέραμε παραπάνω. Χρησιμοποιεῖται ἡ ἔκφραση «φυσικὸς ἔρως» καθὼς καὶ «φυσικὸς πόνος». Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ἁπλῶς τονίζεται τὸ σωματικὸ καὶ ὄχι τό... ἀφύσικο τοῦ πράγματος.

2. ῾Η λέξη «φανταστικὸ» τελευταῖα χρησιμοποιεῖται συχνὰ μὲ τὴν ἀγγλική της σημασία: ἀπίθανο, ὑπέροχο. Τί ὡραῖες παρανοήσεις μποροῦν νὰ δημιουργηθοῦν μὲ φράσεις σὰν κι αὐτές: «Τὸ ταλέντο σας εἶναι φανταστικὸ» ἢ «Αὐτὰ ποὺ μᾶς λέτε εἶναι φανταστικά».

3. ῾Η λέξη «τεχνικὸς ποὺ χρησιμοποιεῖται μὲ τὴν ἔννοια τοῦ «ἐπιστημονικός», «εἰδικός» (Technical). Παράδειγμα: «Αὐτὸ εἶναι τεχνικὸ ζήτημα», ἐνῶ ὁ λόγος εἶναι γιὰ θέμα π.χ. νομικὸ ἢ οἰκονομικό.

4. ῾Η λέξη «πληροφορία». 'Εδῶ ἔχουμε ἕνα πραγματικὸ εὕρημα. Μὲ τὴν λέξη αὐτὴ δὲν γίνεται κακὴ χρησιμοποίηση τῆς ἔννοιάς της ἀλλὰ τῆς ... γραμματικῆς της. Χρησιμοποιεῖται δηλαδὴ συχνὰ μὲ σημασία πληθυντικοῦ, ὅπως στὶς φράσεις: «῾Η γενετικὴ πληροφορία μεταδίδεται», «ὁ ἡλεκτρονικὸς ἐγκέφαλος ἀποθηκεύει τὴν πληροφορία ποὺ περιέχει ὁλόκληρο τὸ βιβλίο» κ.λπ. Τὸ λάθος γίνεται, γιατὶ μερικοὶ κύριοι σκέπτονται (ἂν τὸ ρῆμα ταιριάζει στὴν περίπτωση) ὅτι, ἀφοῦ στὰ ἀγγλικὰ ἡ λέξη Information χρησιμοποιεῖται καὶ μὲ σημασία πληθυντικοῦ, τὸ ἴδιο μπορεῖ νὰ γίνει καὶ μὲ τὴν ἀντίστοιχη ἑλληνικὴ λέξη. ῎Ιντα Χιῶντες, ἴντα Σουλιῶντες.

῾Η κατάσταση εἶναι θλιβερή, καὶ γιὰ νὰ προσθέσω κι ἐγὼ ἀκόμα μιὰν ἀγγλίσασα λέξη στὶς τόσες ἄλλες, «παθητική». Μ' αὐτὸ δὲν ἐννοῶ πὼς ἡ ἀπερίγραπτη αὐτὴ κατάσταση ἔχει πάθος ἀλλὰ ὅτι εἶναι ἀξιολύπητη (στὰ ἀγγλικά, Pathetic).

('Ελευθεροτυπία, Τετάρτη, 29 Μαρτίου 1978)


᾿Απὸ τὸ βιβλίο του «Μελέτες, ἄρθρα καὶ ἐπιστολές» (ἐπιστήμη, φιλοσοφία, μουσικὴ καὶ παιδεία), ᾿ Αθῆναι 2004, σ. 243-244.
Άβαταρ μέλους
Dionysios
 
Δημοσ.: 3950
Εγγραφη: Πέμ 11 Σεπ 2008, 21:30:05
Τοποθεσια: ᾿Αθῆναι

Re: Κακές μεταφράσεις

Δημοσίευσηαπό Dionysios » Τρί 06 Ιαν 2009, 23:18:55

Τοῦ ἀειμνήστου καθηγητοῦ τῆς ἰατρικῆς σχολῆς ᾿Αθηνῶν ᾿Εμμανουὴλ Τ. ῾Ρακιτζῆ

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ...

῾Ο κ. Χ. Γιανναρᾶς στὸ ἄρθρο του γιὰ τὴ γλώσσα («῾Η Καθημερινή», 28.4.1996) ἐπισημαίνει τὸ μέγεθος τῆς γλωσσικῆς καταστροφῆς καὶ σωστὰ τὴν ταυτίζει μὲ ἐθνικὴ συμφορά. ῞Ομως πιὸ ὀρθὸ ἀπὸ τὸ νὰ θρηνοῦμε εἶναι νὰ δοῦμε τί μπορεῖ νὰ γίνει, ἔστω καὶ ἀργά. Καὶ βέβαια πρέπει νὰ ἐπανέλθει ἡ διδασκαλία τῶν δύο κλασσικῶν γλωσσῶν ('Αρχαῖα 'Ελληνικὰ καὶ Λατινικὰ) σὲ ὅσο γίνεται μεγαλύτερη ἔκταση. ῞Ομως δὲν θὰ ἦταν σωστὸ νὰ γίνουν προσπάθειες (ἀπὸ τὸ κράτος), γιὰ νὰ σταματήσει αὐτὸ τὸ γλωσσικὸ κατρακύλισμα; Οἱ προσπάθειες αὐτὲς θὰ πρέπει νὰ στραφοῦν πρὸς τὶς ἑστίες τῆς γλωσσικῆς ἐκφύλισης. 'Επισημαίνω δύο ἀπὸ αὐτές:
1. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς πάσης φύσεως ἐπιστήμονες (πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς καθηγητὲς πανεπιστημίου). Οἱ σπουδαγμένοι αὐτοὶ φέρονται πρὸς τὴν πανάρχαιη ἑλληνικὴ λαλιὰ μὲ τὴν μεγαλύτερη δυνατὴ ἐπιπολαιότητα καί, ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι οἱ στυλοβάτες τῆς γλώσσας, εἶναι ἀντίθετα οἱ καταστροφεῖς της γιὰ ἕναν πολὺ ἁπλὸ λόγο. Ξέρουν λίγο-πολὺ ἀγγλικὰ καὶ μεταφέρουν τοὺς ἰδιωματισμοὺς τῆς γλώσσας αὐτῆς στὰ ἑλληνικά. Αὐτὸ τὸ κάνουν ἀπὸ προχειρότητα, ἀνευθυνότητα ἢ ἄγνοια. Δὲν νομίζω ὅτι τὸ κάνουν ἀπὸ δόλο ἢ ὅτι ἔχουν συναίσθηση τῆς καταστροφῆς ποὺ προκαλοῦν.
Τὰ παραδείγματα αὐτῆς τῆς μεταφορᾶς στὰ ἑλληνικὰ ἀγγλικῶν ἰδιωματισμῶν εἶναι πάρα πολλά. 'Εδῶ ἀναφέρω μόνο τὸ φρικωδέστερο, τὴν χρησιμοποίηση τῆς λέξης «πληροφορία» μὲ ἔννοια περιληπτική, ὅπως π.χ. στὴ φράση: «῾Η πληροφορία ποὺ περιέχεται στὸ ἂᾁἀ». Τὸ σφάλμα αὐτὸ γίνεται ἁπλὰ καὶ μόνο, γιατὶ ἡ λέξη information στὰ ἀγγλικὰ χρησιμοποιεῖται μὲ ἔννοια περιληπτική (δηλαδὴ ὅπως στὸ παραπάνω παράδειγμα). ῎Ετσι, σὲ καμμιὰ περίπτωση δὲν γράφεται ἡ λέξη αὐτὴ μὲ τὴν συνήθη τροπὴ ποὺ παίρνουν οἱ ἀγγλικὲς λέξεις στὸν πληθυντικό, δηλαδὴ «informations».
Αὐτὸς βέβαια δὲν εἶναι λόγος γιὰ νὰ καταστρέψουμε ἐμεῖς ὄχι ἁπλὰ τὸ ἑλληνικὸ λεξιλόγιο ἀλλὰ τὴν ἴδια τὴν ἑλληνικὴ γραμματική, δίνοντας σὲ μιὰ ἑλληνικὴ λέξη τὸν γραμματικὸ τύπο ποὺ ἔχει ἡ ἀντίστοιχη ἀγγλικὴ λέξη! Μὲ τὴν ἴδια λογικὴ θὰ μπορούσαμε νὰ λέμε «ἕνα πρόβατο, δύο πρόβατο, τρία πρόβατο» κ.λπ., ἐπειδὴ στὰ ἀγγλικὰ ὁ πληθυντικὸς τοῦ sheep εἶναι πάλι sheep καὶ στὰ ἀγγλικὰ πραγματικὰ λέμε «three sheep». Καὶ ὅμως, τὸ παραπάνω φρικτὸ ἀνοσιούργημα, δηλαδὴ τὴν ἀγγλίζουσα γραμματικὴ μορφὴ τῆς λέξης «πληροφορία», διαπράττουν πάρα πολλοὶ καθηγητὲς πανεπιστημίου, ἰδιαίτερα φυσικοί, βιολόγοι καὶ εἰδικοὶ ἐπὶ τῆς Πληροφορικῆς, γνωρίζω δὲ τουλάχιστον μία περίπτωση χρήσης αὐτῆς τῆς λέξης (καὶ μάλιστα, κατὰ συρροὴν καὶ κατ' ἐπανάληψιν) σὲ διδακτικὸ βιβλίο τῆς μέσης ἐκπαίδευσης. Δὲν θὰ μποροῦσε τὸ ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ νὰ θυμίσει στοὺς συγγραφεῖς τί θὰ πεῖ γλωσσικὴ ὑπευθυνότητα;
2. Τὰ μαζικὰ μέσα ἐνημέρωσης, ἰδιαίτερα τὸ ραδιόφωνο καὶ ἡ τηλεόραση. Γνωρίζοντας ὅτι ὁ χῶρος στὴν ἐφημερίδα σας δὲν εἶναι ἀπεριόριστος, ἀναφέρω μόνον ἕνα σχετικὸ μαργαριτάρι ποὺ μᾶς σερβίρεται συνεχῶς. Οἱ παρουσιαστὲς (καὶ παρουσιάστριες) ὅλων αὐτῶν τῶν μέσων μᾶς δηλώνουν καθημερινὰ ὅτι «βρίσκονται στὸν ἀέρα». Αὐτὸ βέβαια εἶναι μεταφορὰ τοῦ ἀγγλισμοῦ «on the air». Στὰ ἑλληνικὰ τὸ νὰ εἶσαι στὸν ἀέρα σημαίνει ὅτι εἶσαι ἐκτεθειμένος σὲ «ρεῦμα ἀέρος», ὁπότε ὑπάρχει κίνδυνος νὰ κρυολογήσεις. Νομίζω ὅτι πάλι τὸ κράτος θὰ ἔπρεπε νὰ ὑποδείξει σ' αὐτοὺς ὅτι ἡ τεράστια δύναμη ποὺ ἔχουν τὰ «μαζικὰ μέσα ἐνημέρωσης» ἐπιβάλλει κάποιες ὑποχρεώσεις πρὸς μιὰ γλώσσα, ποὺ μέχρι τώρα ἔδειξε τὸν δρόμο τῆς πνευματικῆς ἀνάπτυξης σὲ πολλοὺς λαούς. ῾Η γλώσσα αὐτὴ ἄλλαξε ἀρκετὰ διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν χιλιετιῶν, ἀλλὰ δὲν νομίζω ὅτι οἱ ἀλλαγὲς αὐτὲς ἔγιναν μὲ κίνητρο τὴ δουλοπρεπῆ μίμηση ξένων γλωσσικῶν ἰδιωμάτων.

(῾Η Καθημερινή, 10 Μαΐου 1996)


᾿Απὸ τὸ βιβλίο του «Μελέτες, ἄρθρα καὶ ἐπιστολές» (ἐπιστήμη, φιλοσοφία, μουσικὴ καὶ παιδεία), ᾿ Αθῆναι 2004, σ. 266-267.
Άβαταρ μέλους
Dionysios
 
Δημοσ.: 3950
Εγγραφη: Πέμ 11 Σεπ 2008, 21:30:05
Τοποθεσια: ᾿Αθῆναι


Επιστροφή στην Μετάφρασις καί διερμηνεία

Μελη σε συνδεση

Μέλη σε αυτή την Δ. Συζήτηση: Δεν υπάρχουν εγγεγραμμένα μέλη και 3 επισκέπτες

cron