Η ΚΑΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΜΑΣ ΦΟΡΤΩΝΕΙ ΜΕ ΝΕΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
Φαίνεται πὼς στὴν γλώσσα μας ἔχει γεννηθεῖ ἕνας καινούργιος τρόπος σχηματισμοῦ νέων λέξεων. Θὰ μποροῦσε νὰ ὀνομασθεῖ «δημιουργία νέων ὅρων ἀπὸ κακὴ μετάφραση ξένων λέξεων ἑλληνικῆς καταγωγῆς».
῾Ο πλουτισμὸς μιᾶς γλώσσας ἀπὸ καθαρὴ μίμηση ξένων γλωσσικῶν τρόπων εἶναι βέβαια τόσο παλιὸς ὅσο καὶ ἡ ἱστορία. Τίποτα τὸ ἐπιλήψιμο δὲν ὑπάρχει σ' αὐτό. ῞Οταν πρὶν ἀπὸ ἕναν αἰῶνα οἱ «πεπαιδευμένοι» συγγραφεῖς τῆς ἐποχῆς ἤθελαν νὰ μεταφράσουν τὴν λέξη Weltanschaung, δὲν μποροῦσαν νὰ κάμουν τίποτα λιγότερο ἀπὸ τὸ νὰ δημιουργήσουν τὴν ἀντίστοιχη ἔκφραση «κοσμοθεωρία». Αὐτὸ ἦταν ἀναγκαῖο, καλὸ καὶ χρήσιμο.
῾Η μεταγλώττιση τῶν ἑλληνικῶν ὅρων φαίνεται πὼς δημιούργησε πολὺ μεγάλες δυσκολίες, τόσο ὦστε οἱ λαοὶ τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης προτίμησαν νὰ χρησιμοποιήσουν τὶς ἑλληνικὲς λέξεις αὐτούσιες (ἡ μόνη ἐξαίρεση ἦταν ἡ γερμανικὴ γλώσσα). Χρησιμοποίηση ἑλληνικῶν λέξεων μὲ σημασία λίγο πολὺ διαφορετικὴ ἀπὸ τὴν ἀρχικὴ ἑλληνικὴ ἔγινε πάρα πολλὲς φορές. Πρόχειρα παραδείγματα εἶναι:
῾Η λέξη «φυσικὸς» ποὺ οἱ ἀρχαῖοι τὴν χρησιμοποιοῦσαν ἀκριβῶς ὅπως ἐμεῖς. Οἱ ξένοι τὴν χρησιμοποιοῦν μὲ τὴν ἔννοια τοῦ «ὑλικός», «σωματικός». ῎Ετσι μιλοῦν γιὰ Physique (σωματικὴ διάπλαση), Physical existence (ὑλικὴ ὑπόσταση), Physical education (σωματικὴ ἀγωγὴ) καὶ Physical love (σωματικὸς ἔρως).
῾Η λέξη «διάλυσις» ποὺ χρησιμοποιεῖται (Dialysis) σὰν ἐπιστημονικὸς ὅρος μὲ σημασία τελείως διαφορετικὴ ἀπὸ τὴν ἑλληνική.
'Επίσης ἡ λέξη «συκοφάντης», ποὺ στὰ ἀγγλικὰ (Sycophant) σημαίνει «κόλακας».
'Απαραίτητη λοιπόν, καὶ ἄρα καλή, εἶναι ἡ μεταγλώττιση ὅρων, ἀκόμα καὶ ἡ λανθασμένη μεταγλώττιση. Καθόλου ἀπαραίτητη καὶ κάκιστη εἶναι ὅμως ἡ λανθασμένη μεταγλώττιση ὅρων, ὅταν ὑπάρχουν σωστοὶ αὐτόχθονες. ῞Οταν δὲ γίνεται μεταγλώττιση ξένης λέξης, ἡ ὁποία ὅμως εἶναι παρμένη ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ καὶ τώρα ξαναγυρίζει χαλασμένη, γιὰ νὰ ἀντικαταστήσει τὴν σωστὴ ἑλληνική, τότε πιὰ ἔχουμε νὰ κάνουμε μὲ καθαρὴ βεβήλωση. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὰ τερατουργήματα, μιάσματα πραγματικά, ἕναν καὶ μόνο ἔχουν λόγο ὑπάρξεως, τὸν σνομπισμὸ αὐτῶν ποὺ τὰ δημιούργησαν καὶ ποὺ τὰ χρησιμοποιοῦν. Μερικὰ παραδείγματα ἑλληνικῶν λέξεων ποὺ «φράγκεψαν» καὶ ξαναγυρίζουν, γιὰ νὰ ἀντικαταστήσουν τὶς σωστὲς ἑλληνικὲς ἐκφράσεις, εἶναι:
1. ῾Η λέξη «φυσικὸς» ποὺ ἀναφέραμε παραπάνω. Χρησιμοποιεῖται ἡ ἔκφραση «φυσικὸς ἔρως» καθὼς καὶ «φυσικὸς πόνος». Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ἁπλῶς τονίζεται τὸ σωματικὸ καὶ ὄχι τό... ἀφύσικο τοῦ πράγματος.
2. ῾Η λέξη «φανταστικὸ» τελευταῖα χρησιμοποιεῖται συχνὰ μὲ τὴν ἀγγλική της σημασία: ἀπίθανο, ὑπέροχο. Τί ὡραῖες παρανοήσεις μποροῦν νὰ δημιουργηθοῦν μὲ φράσεις σὰν κι αὐτές: «Τὸ ταλέντο σας εἶναι φανταστικὸ» ἢ «Αὐτὰ ποὺ μᾶς λέτε εἶναι φανταστικά».
3. ῾Η λέξη «τεχνικὸς ποὺ χρησιμοποιεῖται μὲ τὴν ἔννοια τοῦ «ἐπιστημονικός», «εἰδικός» (Technical). Παράδειγμα: «Αὐτὸ εἶναι τεχνικὸ ζήτημα», ἐνῶ ὁ λόγος εἶναι γιὰ θέμα π.χ. νομικὸ ἢ οἰκονομικό.
4. ῾Η λέξη «πληροφορία». 'Εδῶ ἔχουμε ἕνα πραγματικὸ εὕρημα. Μὲ τὴν λέξη αὐτὴ δὲν γίνεται κακὴ χρησιμοποίηση τῆς ἔννοιάς της ἀλλὰ τῆς ... γραμματικῆς της. Χρησιμοποιεῖται δηλαδὴ συχνὰ μὲ σημασία πληθυντικοῦ, ὅπως στὶς φράσεις: «῾Η γενετικὴ πληροφορία μεταδίδεται», «ὁ ἡλεκτρονικὸς ἐγκέφαλος ἀποθηκεύει τὴν πληροφορία ποὺ περιέχει ὁλόκληρο τὸ βιβλίο» κ.λπ. Τὸ λάθος γίνεται, γιατὶ μερικοὶ κύριοι σκέπτονται (ἂν τὸ ρῆμα ταιριάζει στὴν περίπτωση) ὅτι, ἀφοῦ στὰ ἀγγλικὰ ἡ λέξη Information χρησιμοποιεῖται καὶ μὲ σημασία πληθυντικοῦ, τὸ ἴδιο μπορεῖ νὰ γίνει καὶ μὲ τὴν ἀντίστοιχη ἑλληνικὴ λέξη. ῎Ιντα Χιῶντες, ἴντα Σουλιῶντες.
῾Η κατάσταση εἶναι θλιβερή, καὶ γιὰ νὰ προσθέσω κι ἐγὼ ἀκόμα μιὰν ἀγγλίσασα λέξη στὶς τόσες ἄλλες, «παθητική». Μ' αὐτὸ δὲν ἐννοῶ πὼς ἡ ἀπερίγραπτη αὐτὴ κατάσταση ἔχει πάθος ἀλλὰ ὅτι εἶναι ἀξιολύπητη (στὰ ἀγγλικά, Pathetic).
('Ελευθεροτυπία, Τετάρτη, 29 Μαρτίου 1978)
᾿Απὸ τὸ βιβλίο του «Μελέτες, ἄρθρα καὶ ἐπιστολές» (ἐπιστήμη, φιλοσοφία, μουσικὴ καὶ παιδεία), ᾿ Αθῆναι 2004, σ. 243-244.
