Ὀπισθάμβωνος εὐχὴ

[MTheodorakis]

Στὴν συνήθη ὀπισθάβωνο εὐχή «Ὁ εὐλογῶν τοὺς εὐλογοῦντάς σε, Κύριε...» ὑπάρχει ἡ φράση «ἁγίασον τοὺς ἀγαπῶντας τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου» (χφ. Βαρβερινῆς βιβλιοθήκης 336 εὐχολόγιο η' αἰ. φ. 22r), ἡ ὁποία ἴσως ὑπαινισσόταν αὐτοὺς ποὺ κατὰ τὴν εἰκονομαχία ἀγαποῦσαν τὶς εἰκόνες, ἐξ οὗ καὶ ἡ συνέχεια «Εἰρήνην τῷ κόσμῳ σου δώρησαι, ταῖς ἐκκλησίαις σου...». Ἡ ἔμπνευση, βέβαια, προῆλθε ἀπὸ τὸ ψαλμικὸ ῥητό «Κύριε, ἠγάπησα εὐπρέπειαν οἴκου σου καὶ τόπον σκηνώματος δόξης σου» (ψ. κε' 8). Σημειωτέον ὅτι ὀπισθάμβωνος εὐχὴ μαρτυρεῖται γιὰ πρώτη φορὰ στὸν παραπάνω κώδικα, ἐνῶ ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ ἔργο τοῦ ψευδοΔιονυσίου τοῦ ἀρεοπαγίτου (τέλος ε' αἰ.) Περὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας, τὴ Μυσταγωγία τοῦ ὁσίου Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ (+662), καὶ ἀπὸ τὴν Ἱστορία ἐκκλησιαστικὴ καὶ μυστικὴ θεωρία τοῦ ἁγίου Γερμανοῦ πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Α' (715-730).

[MTheodorakis]

Στὴν συνήθη ὀπισθάβωνο εὐχή «Ὁ εὐλογῶν τοὺς εὐλογοῦντάς σε, Κύριε...» ὑπάρχει ἡ φράση «ἁγίασον τοὺς ἀγαπῶντας τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου» (χφ. Βαρβερινῆς βιβλιοθήκης 336 εὐχολόγιο η' αἰ. φ. 22r), ἡ ὁποία ἴσως ὑπαινισσόταν αὐτοὺς ποὺ κατὰ τὴν εἰκονομαχία ἀγαποῦσαν τὶς εἰκόνες, ἐξ οὗ καὶ ἡ συνέχεια «Εἰρήνην τῷ κόσμῳ σου δώρησαι, ταῖς ἐκκλησίαις σου...». Ἡ ἔμπνευση, βέβαια, προῆλθε ἀπὸ τὸ ψαλμικὸ ῥητό «Κύριε, ἠγάπησα εὐπρέπειαν οἴκου σου καὶ τόπον σκηνώματος δόξης σου» (ψ. κε' 8). Σημειωτέον ὅτι ὀπισθάμβωνος εὐχὴ μαρτυρεῖται γιὰ πρώτη φορὰ στὸν παραπάνω κώδικα, ἐνῶ ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ ἔργο τοῦ ψευδοΔιονυσίου τοῦ ἀρεοπαγίτου (τέλος ε' αἰ.) Περὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας, τὴ Μυσταγωγία τοῦ ὁσίου Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ (+662), καὶ ἀπὸ τὴν Ἱστορία ἐκκλησιαστικὴ καὶ μυστικὴ θεωρία τοῦ ἁγίου Γερμανοῦ πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Α' (715-730).

Γιὰ τὴν ἑρμηνεία αὐτὴ συνηγοροῦν καὶ τὰ παρακάτω τροπάρια τῆς Κυριακῆς τῆς ὀρθοδοξίας:

«Νοῦν καταυγασθεῖσα φωτισμῷ, τοῦ θείου Πνεύματος, σεπτὴ Βασίλισσα, καρποὺς θεόφρονας ἔχουσα, τὴν εὐπρέπειαν ἠγάπησε, τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, καὶ ὡραιότητα, εὐλογοῦσα, ἅμα πιστοῖς Ἰησοῦν τὸν θεάνθρωπον»
(η' ᾠδή κανόνος Θεοφάνους (+ μετὰ τὸ 842))

«Ὑπέρτιμον κόσμησιν, ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, τῶν σεπτῶν ἀπείληφε, καὶ ἁγίων εἰκόνων, τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, καὶ τῆς Θεομήτορος καὶ ἁγίων πάντων, φαιδροτάτην ἀναστήλωσιν· δι' ἧς φαιδρύνεται, καὶ καταγλαΐζεται χάριτι, καὶ στῖφος ἀποβάλλεται, τῶν αἱρετικῶν ἐκδιώκουσα, καὶ ἀγαλλομένη, δοξάζει τὸν φιλάνθρωπον Θεόν τὸν δι' αὐτὴν ὑπομείναντα, πάθη τὰ ἑκούσια»
(δ' ἑσπέριο στιχηρὸ προσόμιο τοῦ μεγάλου ἑσπερινοῦ)

«Ἡ χάρις ἐπέλαμψε τῆς ἀληθείας, τὰ προτυπούμενα πάλαι σκιωδῶς νῦν ἀναφανδὸν ἐκτετέλεσται· ἰδοὺ γὰρ ἡ Ἐκκλησία, τὴν ἔνσωμον εἰκόνα Χριστοῦ, ὡς ὑπερκόσμιον κόσμον ἐπαμφιέννυται...»
(δοξαστικὸ τῶν ἑσπερίων τοῦ μεγάλου ἑσπερινοῦ Ταρασίου (+806)).

Ἡ ὀπισθάμβωνος ἦταν «μιὰ ἀπολυτικὴ εὐχή, ποὺ ἐλέγετο στὸ μέσον τοῦ λαοῦ, ὄπισθεν τοῦ ἄμβωνος, ποὺ εὑρίσκετο στὸ μέσον τοῦ ναοῦ» (Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 2 σ. 201), ἐνώπιον τῶν εἰκόνων.