Αρχιερατική Χοροστασία ( Όρθρος )

[Ιωαννίδης Δημήτριος]

Ο Ρ Θ Ρ Ο Σ Κ Υ Ρ Ι Α Κ Ω Ν

Οσάκις πρόκειται να χοροστατήσει Αρχιερεύς, εις την Ακολουθίαν του Όρθρου της Κυριακής, ούτος μέν αφικνείται πρό των πυλών του Ναού, ολίγον πρό της ενάρξεως των Καταβασιών.
Εν τω μεταξύ όμως, αρκετά ενωρίτερον, ο Εφημέριος του Ναού, άρχεται του ΄Όρθρου, εις την κεκανονισμένην ώραν, ποιών « Ευλογητόν », μετ’ Επιτραχηλίου.
Αναγινωσκομένου του Εξαψάλμου, ο Ιερεύς ασκεπής, απαγγέλλει μυστικώς τας Ευχάς του Όρθρου, ιστάμενος έμπροσθεν της Αγίας Τραπέζης, καθ’ όσον διαρκεί η ανάγνωσις των τριών πρώτων Ψαλμών του Εξαψάλμου. Μετά, δε ταύτα, εξερχόμενος εκ της βορείου Πύλης, ίσταται πρό της Εικόνος του Χριστού εις το Τέμπλον και συνεχίζει τας μυστικάς Ευχάς. Όταν τελειώσει, ασπάζεται την Εικόνα και εισέρχεται εις το Άγιον Βήμα, διά της νοτίου Πύλης.
Ακολουθούν τα « Ειρηνικά » εις ήπιον, σύντομον και χαμηλόν ύφος και ο Αριστερός Χορός των Ψαλτών, ψάλλει χύμα και εις την κάτω αντιφωνίαν, το « Κύριε ελέησον ».
Με την Εκφώνησιν « Ότι πρέπει Σοί πάσα δόξα…», οι Χοροί, άρχονται ψάλλοντες την Στιχολογίαν του « Θεός Κύριος » και τα Απολυτίκια της ημέρας. Ακολουθεί Μικρά Συναπτή υπό του Ιερέως και Εκφώνησις « Ότι Σόν το κράτος και Σού εστίν…», οπότε οι Χοροί των Ψαλτών, ψάλλουν τας Στιχολογίας των Καθισμάτων, εις τας οποίας όμως ο Ιερεύς, δεν λαμβάνει « Καιρόν » και δεν ενδύεται τα Ιερατικά του Άμφια. Τούτο συμβαίνει, διότι θα λάβει « Καιρόν » παρά του Αρχιερέως, όταν ούτος θα αφιχθεί εις τον Ναόν. Μέχρι της ώρας εκείνης, ο Ιερεύς, εκφωνεί από του Ιερού Βήματος τας σχετι-κάς Αιτήσεις, μέχρι της αφίξεως του Αρχιερέως, ήτις δέον να συμπέσει με την ανάγνωσιν του Κοντακίου και του Οίκου της ημέρας. Εάν ο Αρχιερεύς καθυστερήσει, τότε οι Χοροί, καλύπτουν τον απαιτούμενον χρόνον, ψάλλοντες τον αρμόζοντα Πολυέλεον.
Παραλλήλως, άπαντες οι Ιερείς, όσοι πρόκειται να συλλειτουργήσουν μετά των διασήμων αυτών, καθώς και οι Διάκονοι, μεταβαίνουν εις την κεντρικήν είσοδον του Ναού, προς υποδοχήν του Αρχιερέως. Το αυτό πράττει και ο Εφημέριος, όστις αποθέτει το Επιτραχήλιόν του, εις το Ιερόν Βήμα.

ΑΦΙΞΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ

Του Αρχιερέως αφικνουμένου έμπροσθεν του Ναού, οι αναμένοντες Ιερείς και Διάκονοι, υποδέχονται τούτον, απαραλλάκτως ως προεγράφη κατά την Τάξιν του Εσπερινού, των κωδώνων κρουομένων χαρμοσύνως.
Σημειωτέον ενταύθα, ότι ο Πρωτοψάλτης, κανονίζει ώστε να περατώσει τον ψαλλόμενον στίχον του Πολυελέου και κατά την στιγμήν της εισόδου του Αρχιερέως εις τον Ναόν, φέροντος Μανδύαν και Αρχιερατικήν Ράβδον, να αρχίσει το Συναξάριον της ημέρας, με κύριον μέλημα, να κρατήσει, μέχρι της προσελεύσεως πάντων εις τον Σολέα.
Ο Αρχιερεύς, ως προεγράφη και κατά την Τάξιν του Εσπερινού, ερχόμενος εις το κέντρον του Σολέα, και υψώνει την δεξιάν του, ποιών το σημείον του Σταυρού τρίς και υποκλίνεται πρό του Αγίου Βήματος, σιωπούντων των πάντων. Κατόπιν άρχεται ευλογών ως εί-θισται, ενώ οι Χοροί των Ψαλτών, με προεξάρχοντα τον Πρωτοψάλτην, ψάλλουν αργώς και εις χαμηλόν τόνον, το « Εις πολλά έτη Δέσποτα ». Πάντες, δεχόμενοι την ευλογίαν του Αρχιερέως, υποκλίνονται ελαφρώς. Σημειωτέον, ότι πλείστοι των Ιερέων, με την έναρξιν σταυροκοπήματος του Αρχιερέως, απαιτούν και προτρέπουν τον Πρωτοψάλτην, διά το « Εις πολλά έτη ». Καλόν θα είναι, να αφοσιώνεται ο καθείς εις την ίδια αυτού καθήκοντα και να μην επεμβαίνει εις τα αλλότρια.
Μετά την ευλογίαν, ο μέν Αρχιερεύς, ανέρχεται εις τον Θρόνον και μετ’ αυτόν, οι Χοροί των Ιεροψαλτών. Οι δε Ιερείς και Διάκονοι, ανά δύο, προσέρχονται κατά την Τάξιν και λαμβάνουν παρ’ αυτού « Καιρόν », ως εν τω Εσπερινώ, ενώ ο Πρωτοψάλτης μεριμνά, ίνα εγκαίρως προσκομισθεί τω Αρχιερεί, το οικείον βιβλίον, το περιέ-χων τας Καταβασίας
( σημειωθείτω, ότι η Αρχαία Τάξις, απαγορεύει εις χοροστατούντα Αρχιερέα, να ψάλλει και δή τας Καταβασίας, αι οποίαι αποτελούν αναντίρρητον δικαίωμα του Πρωτοψάλτου ). Μετά τούτον, ο Αρχιερεύς, άρχεται ψάλλων αυτάς, εναλλάξ μετά του Αριστερού Χορού, όστις ψάλλει κάτω του στασιδίων του.

Η ΤΑΞΙΣ ΤΟΥ ΕΩΘΙΝΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ

Μετά τας Καταβασίας, ακολουθεί η Τάξις του Εωθινού Ευαγγελίου.
Σημειωτέον ότι ο α΄. των Ιερέων και είς Διάκονος, επιβάλλεται, όπως μέχρι του πέρατος των Καταβασιών, έχουν αμφιασθεί πλήρως, προκειμένου να αναγνωσθούν, τα κατά την Τάξιν, ως εξής :
Ο Διάκονος, προβάλλει εις την Ωραίαν Πύλην, κρατών διά της δεξιάς χειρός το άκρον του Οραρίου του, και ποιήσας σχήμα τω Αρχιερεί, απευθύνεται προς τον λαόν, εκφωνών : « Του Κυρίου δεηθώμεν » και επανεισέρχεται εις το Άγιον Βήμα. Οι Χοροί των Ψαλ-τών, απαντούν με το « Κύριε ελέησον ».
Ο α΄. των Ιερέων, ευρισκόμενος πρό της Αγίας Τραπέζης εντός του Αγίου Βήματος, ποιήσας σχήμα προς τον Αρχιερέα, στρέφεται προς ανατολάς και εκφωνεί : « Ότι Άγιος εί ο Θεός ημών και εν Αγίοις επαναπαύει…». Οι Χοροί, ψάλλουν το « Πάσα πνοή αινεσάτω τον Κύριον », τρίς.
Είτα ο Διάκονος, προβάλλων και πάλιν εις την Ωραίαν Πύλην, εκφωνεί : « Και υπέρ του καταξιωθήναι ημάς, της ακροάσεως του Αγίου Ευαγγελίου, Κύριον τον Θεόν ημών, ικετεύσωμεν ». Οι Χοροί, « Κύριε ελέησον » τρίς, χύμα. Ο Διάκονος, συνεχίζει : « Σοφία ! Ορθοί ακούσωμεν του Αγίου Ευαγγελίου », ο Αρχιερεύς « Ειρήνη πάσι ». Οι Χοροί « Και τω πνεύματί σου ».
Εν συνεχεία, ο α΄. Ιερεύς, καταλαμβάνει θέσιν δεξιόθεν της Αγίας Τραπέζης και απαγγέλλει το Εωθινόν Ευαγγέλιον, ενώ ο Διάκονος, ίσταται κατέναντι αυτού, κρατών το άκρον του Οραρίου αυτού, επί του στήθους. Κατά την κατάληξιν ο Ιερεύς, αίρει το Ιερόν Ευαγ-γέλιον και υψοί τούτο, προσβλέπων προς τον λαόν, χωρίς να ευλογήσει σταυροειδώς τον λαόν διά του Ευαγγελίου και τούτο, διότι παρόντος του χοροστατούντος Αρχιερέως, ο Ιερεύς, δεν ευλογεί.
Ευθύς μετά το πέρας της καταλήξεως, ο Δεξιός Χορός, ψάλλει χύμα, το « Δόξα Σοί κύριε, δόξα Σοί ».
Ακολούθως ο Αρχιερεύς, αναγινώσκει από του Θρόνου, το « Ανά-στασιν Χριστού θεασάμενοι…», μετά το πέρας του οποίου, οι Χοροί, άρχονται ψάλλοντες τον Ν΄. Ψαλμόν, κατ’ αντιφωνίαν.
Κατά την έναρξιν του Ν΄. Ψαλμού, ο απαγγείλας το Εωθινόν Ευαγγέλιον Ιερεύς, προετοιμάζεται διά την υπό του Αρχιερέως και του λαού, προσκύνησιν του Ευαγγελίου, ως εξής :
Εάν ούτος είναι Αρχιμανδρίτης, φορεί το Επανωκαλύμμαυχον. Εάν είναι εκ του καταλόγου των εγγάμων, φορεί το Καλυμμαύχιον και λαμβάνει με κεκαλυμμένας τας χείρας του διά του Φελωνίου το Ιερόν Ευαγγέλιον, ασπάζεται τούτο και ίσταται πρό της Αγίας Τραπέζης, με μέτωπον προς τον λαόν. Ευθύς ως ο Αριστερός Χορός, αρχίσει να ψάλλει εις αργόν Μέλος, τον στίχον « Ιδού γάρ αλήθειαν ηγάπησας…», ο Ιερεύς, κινείται βραδέως προς τον Σολέα, υψών με τας χείρας του το Ευαγγέλιον. Ταυτοχρόνως και ο Αρχιερεύς, κατέρχεται βραδέως του Θρόνου και έρχεται εις το μέσον του Σολέα, προς συνάντησιν και υπάντησιν του Ιερού Ευαγγελίου, όπερ προσφέρει εις αυτόν προς προσκύνησιν, ο Ιερεύς.
Ο Αρχιερεύς, ασπάζεται το Ιερόν Ευαγγέλιον, ενώ ο Ιερεύς, ασπάζεται την δεξιάν χείρα του Αρχιερέως και αμέσως παραμερίζει ολίγον δεξιά, αφήνων ελεύθερον τον χώρον, προς το Άγιον Βήμα. Ο Αρχιερεύς, άρχεται ευλογών ως είθισται, ενώ ο Δεξιός Χορός, ψάλλει το « Εις πολλά έτη » τόσον αργώς, ώστε με το « έτη », να τελειώσει και ο Αριστερός Χορός τον ψαλλόμενον υπ’ αυτού στίχον, οπότε, καταλήγει την επευφημίαν « Δέσποτα ». Μετά την ευλογίαν, ο Αρχιερεύς, επανέρχεται εις τον Θρόνον, ενώ ο Δεξιός, συνεχίζει τον επόμενον στίχον, « Ραντιείς με…», εις τον αρχικόν ρυθμόν και χρό-ον.
Πληρωθέντος του Ν΄. Ψαλμού, ακολουθεί το « Δόξα…Ταις των Αποστόλων…», είτα το « Και νύν…Ταις της Θεοτόκου » και το « Αναστάς ο Ιησούς…». Μεθ’ ό, ο Διάκονος ή ο Ιερεύς, απαγγέλλει από τον Σολέα ή έμπροσθεν της Αγίας Τραπέζης αντιστοίχως, το « Σώσον ο Θεός τον λαόν σου…», αφού προηγουμένως, ποιήσει σχήμα και λάβει ευλογίαν, παρά του Αρχιερέως.
Ενταύθα, θα πρέπει να σημειωθεί, ότι πλείστοι των Κληρικών παντός βαθμού και Οφφικίου, περαίρουν την Εκφώνησιν, με το ανεπίτρεπτον «…και πάντων Σου των Αγίων ». Αυτό το Σου, δεν εξηγείται, διότι εάν το δεχθώμεν, τότε αυτομάτως, τίθεται το ερώτημα :
« Υπάρχουν έτεροι Άγιοι, οίτινες δεν είναι Σού, ήτοι του Θεού » ; Υπάρχει Άγιοι, δικοί μου, δικοί σου ή δικοί του ;
Ο αναγνώσας το Ιερόν Ευαγγέλιον Ιερεύς, επιστρέφων εις το Ιερόν Βήμα, διελθών έμπροσθεν του Αρχιερέως, ποιεί σχήμα και εισελθών εις το Άγιον Βήμα, ποιεί την Εκφώνησιν : « Ελέει και οικτιρμοίς…». Τέλος και ο Διάκονος διά σχήματος, απέρχεται προς την Ωραίαν Πύλην, από της οποίας, προσβλέπων προς την Εικόνα της Θεοτόκου, εκφωνεί : « Την Θεοτόκον και Μητέρα του Φωτός…».

Η Τ Ι Μ Ι Ω Τ Ε Ρ Α

Την « Τιμιωτέραν », ψάλλει ο Αρχιερεύς, αντιφωνικώς μετά του Α-ριστερού Χορού, εις τον οικείον εκάστοτε ήχον των Καταβασιών.
Αρχομένου ψάλλεσθαι υπό του Αριστερού Χορού του β΄. στίχου του Μεγαλυναρίου, ο Αρχιδιάκονος, εξέρχεται από της βορείου Πύλης, κρατών εις την δεξιάν χείρα το θυμιατόν και εις την αριστεράν, την άκρη του Οραρίου, έρχεται έμπροσθεν του Θρόνου και υψοί το θυμιατόν προς ευλογίαν, λέγων : « Ευλόγησον Δέσποτα, το θυμίαμα ». Εάν υπάρχει και β΄. Διάκονος, συνοδεύει τον Αρχιδιά-κονον, κρατών και ούτος θυμιατόν, οπότε την ευλογίαν, ζητούσι αμφότεροι, υψούντες τα θυμιατά που κρατούν.
Του Αρχιερέως ευλογήσαντος το θυμίαμα, ο Διάκονος θυμιά τούτον τρίς και κατευθύνεται πρό των βαθμίδων του Αγίου Βήματος, αφ’ όπου θυμιά τας Ιεράς Εικόνας του Τέμπλου, κατά σειράν ανά τρίς. Επανερχόμενος, θυμιά τον Αρχιερέα εννεάκις και είτα τους Χορούς των Ψαλτών και τον λαόν. Φθάσας και πάλιν πρό του Θρόνου, θυμιά τον Αρχιερέα εννεάκις, τας Ιεράς Εικόνας του Τέμπλου, την Αγίαν Τράπεζαν κυκλόθεν και τους εν τω Αγίω Βήματι εστώτας. Εάν οι Διάκονοι είναι δύο, θυμιούν ως προεγράφη εις την Τάξιν του Εσπερινού. Πληρωθείσης της « Τιμιωτέρας », ο Αρχιερεύς, ψάλλει τον Ειρμόν της Θ΄. Ωδής των Καταβασιών και ο Διάκονος, εξερχόμενος από της Ωραίας Πύλης, ποιεί σχήμα και εκφωνεί : « Έτι και έτι….», των Χορών απαντούντων καταλλήλως και αναλόγως της Αιτήσεως. Ο Ιερεύς, απαγγέλλει κατόπιν την Εκφώνησιν « Ότι Σε αι-νούσι…» και κατόπιν Ιερεύς και Διάκονος ταυτοχρόνως, ποιούν σχήμα τω Αρχιερεί και ο Διάκονος, εισέρχεται εις το Άγιον Βήμα.

Ε Ξ Α Π Ο Σ Τ Ε Ι Λ Α Ρ Ι Α ΚΑΙ ΛΗΨΙΣ « ΚΑΙΡΟΥ » ΥΠΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ

Μετά την Εκφώνησιν, ο Αρχιερεύς, άρχεται ψάλλων το « Άγιος Κύριος ο Θεός ημών », όπερ επαναλαμβάνει ο Αριστερός Χορός.
Ακολουθεί το « Υψούτε Κύριον τον Θεόν ημών », του οποίου το τέλος « Ότι Άγιος εστί », ψάλλει ο Αριστερός Χορός, του Αρχιερέως ψάλλοντος το ενδιάτακτον Εξαποστειλάριον, από του βιβλίου της Παρακλητικής, την οποίαν προσάγει αυτώ, ο Αναγνώστης. Ο Αριστερός Χορός, ψάλλει το Εξαποστειλάριον της Εορτής και ο Αρχιε-ρεύς, το Θεοτοκίον, του οποίου την κατάληξιν, ψάλλει ο Αριστερός Χορός.
Καθ’ ήν στιγμήν ψάλλεται το Θεοτοκίον, οι εντεταλμένοι βοηθοί των Ιεροψαλτών, έρχονται ρασοφορούντες, εις το μέσον του Σολέα έμ-προσθεν του Θρόνου. Περατωθέντων των Εξαποστειλαρίων, απαγγέλλεται το « Κέλευσον » απαραλλάκτως, ως προεγράφη ανωτέρω κατά την Τάξιν του Εσπερινού. Μετά το « Κέλευσον », οι βοηθοί, παραμένουν εις τας θέσεις των και όταν ο Δεξιός Χορός, αφού πρωτίστως λάβει την Αρχιερατικήν ευλογίαν υποκλινόμενος ελαφρώς, ψάλλει το « Πασαπνοάριον » και συγκεκριμένα εις την συλλαβήν « νει » της λέξεως « αινείτε », απέρχονται κατά την ιδίαν Τάξιν ως εν τω Εσπερινώ.
Ψαλλομένου του « Πασαπνοαρίου », εξέρχονται από της Ωραίας Πύλης οι Διάκονοι, κρατούντες αυτήν ταύτην την φοράν, κανονικώς τα Δικηροτρίκηρα. Είναι η πρώτη φορά, κατά την οποίαν θα πρέπει να εμφανίζονται κανονικώς τα Δικηροτρίκηρα, εις Αρχιερατικήν Ακολουθίαν και τούτο, διότι τώρα άρχεται η διαδικασία ενδύσεως του Αρχιερέως και ως προελέχθη, τα Δικηροτρίκηρα αποτελούν μέρος αυτής ταύτης της Αρχιερατικής αμφιέσεως. Έρχονται λοιπόν οι Διά-κονοι πρό του Θρόνου, ποιούν σχήμα και παρατάσσονται ο μέν Αρ-χιδιάκονος δεξιόθεν του Αρχιερέως, ο δε δεύτερος, αριστερόθεν αυτού, ενώ ο Αριστερός Χορός, ψάλλει το « Αινείτε τον Κύριον ».
Επίσης, προσέρχεται και είς Ιερόπαις, προκειμένου να κρατήσει την ώαν του Μανδύου, όταν ο Αρχιερεύς θα λαμβάνει « Καιρόν ».
Μετά το πέρας του « Αινείτε », δεν ψάλλονται τα Στιχηρά των Αίνων, αλλ’ ο Δεξιός Χορός, άρχεται ψάλλων εις αργόν χρόνον, το Αρχαίον Μέλος « Τον Δεσπότην και Αρχιερέα…».
Ψαλλομένης της λέξεως « Αρχιερέα » και συγκεκριμένως εις τας συλλαβάς « Αρχι », ο Αρχιερεύς, κατέρχεται του Θρόνου αργώς και συνοδευόμενος υπό των Διακόνων, ισταμένων εκατέρωθεν αυτού, μεταβαίνει πρό των βαθμίδων του Ιερού Βήματος, κεκλεισμένης της Ωραίας Πύλης, ότε και άρχεται η ακολουθία λήψεως « Καιρού », ως εξής :
Ο Αρχιδιάκονος, εκφωνεί χαμηλοφόνως και εις τον τόνον της βάσεως του ψαλλομένου υπό του Δεξιού Χορού Ύμνου, το « Ευλόγησον Δέσποτα ». Ο Αρχιερεύς, εις τον αυτόν τόνον, λέγει : « Ευλογητός ο Θεός ημών…Δόξα Σοί ο Θεός ημών, δόξα Σοί. Βασιλεύ Ουράνιε…».
Ο Αρχιδιάκονος « Εις πολλά έτη Δέσποτα. Άγιος ο Θεός… Δόξα, Και νύν…Πάτερ ημών…».
Ο Αρχιερεύς « Ότι σού εστίν…».
Ο Αρχιδιάκονος « Αμήν ».
Ο Αρχιερεύς « Ελέησον ημάς Κύριε, ελέησον ημάς…».
Ο Αρχιδιάκονος « Δόξα Πατρί… Κύριε ελέησον ημάς…».
Ο β΄. Διάκονος « Και νύν… Της ευσπλαγχνίας την πύλην…».
Λεγομένου του Τροπαρίου τούτου, ανοίγεται η Ωραία Πύλη, είτε μερίμνη του Ιερέως, έχοντος τεταμένην την προσοχήν αυτού, έσωθεν του Βήματος, ίνα ανοίξει εγκαίρως ταύτην, είτε υπό του Διακόνου.
Ακολούθως ο Αρχιδιάκονος, κατευθύνεται προς την Εικόνα του Κυρίου, απαγγέλλων το « Την άχραντον Εικόνα σου…». Τούτον ακολουθεί ο Αρχιερεύς, όστις και ασπάζεται ταύτην, επομένου του β΄. Διακόνου. Του Αρχιερέως ασπαζομένου την Ιεράν Εικόνα του Κυρίου, στρέφονται πάντες προς τα αριστερά και προπορευομένου του β΄. Διακόνου, απαγγέλλοντος το
« Ευσπλαγχνίας υπάρχουσα πηγή…» και ακολουθουμένου υπό του Αρχιερέως και του όπισθεν βαίνοντος Αρχιδιακόνου, κατευθύνονται πάντες, προς την Εικόνα της Θεοτόκου, ήν ο Αρχιερεύς, ασπάζεται. Είτα κατά την ιδίαν Τάξιν, κατευθύνον-ται προς την Εικόνα του Τιμίου Προδρόμου, του Αρχιδιακόνου λέ-γοντος, το « Μνήνη δικαίου μετ’ εγκωμίων…». Μετά δε τον ασπασμόν του Αγίου του Ναού, του β΄. Διακόνου απαγγέλλοντος καθ’ οδόν το Απολυτίκιον αυτού.
Είτα, επανέρχονται πάντες, πρό των βαθμίδων και του Αρχιδιακόνου λέγοντος « Του Κυρίου δεηθώμεν ». Ο β΄. Διάκονος απαντά με το « Κύριε ελέησον » και ο Αρχιερεύς, αποβάλλων το Επανωκαλύμμαυχον αυτού και κύπτων, λέγει την Ευχήν « Κύριε εξαπόστειλον…». Μετά ταύτην, τελεί την Απόλυσιν, ότε και λαμβάνει ανά χείρας υπό του Αρχιδιακόνου το Τρικήριον και άρχεται ευλογών, του Αριστερού Χορού, ευχομένου « Εις πολλά έτη Δέσποτα ».
Είτα ο Αρχιερεύς, λέγει το « Δι’ ευχών των Αγίων Πατέρων ημών..»,
Ο Αρχιδιάκονος το « Δι’ ευχών του Αγίου Δεσπότου ημών…» και εισέρχονται άπαντες εις το Άγιον Βήμα, ίνα ο Αρχιερεύς, ενδυθεί τα άμφια αυτού, ενώ οι Χοροί των Ψαλτών, άρχονται ψάλλοντες τα Στιχηρά των Αίνων.

Ε Ν Δ Υ Σ Ι Σ Τ Ο Υ Α Ρ Χ Ι Ε Ρ Ε Ω Σ Κ Α Ι Π Ρ Ο Σ Κ Ο Μ Ι Δ Η

Ο Αρχιερεύς, εισελθών εις το Άγιον Βήμα, αφού ασπασθεί το Ιερόν Ευαγγγέλιον, το οποίον προσφέρεται υπό του α΄. Ιερέως ( τούτο, παραλείπεται εν ημέρα Κυριακή, διότι το έχει ήδη ασπασθεί κατά τον Ν΄. Ψαλμόν, ως προελέχθη ) και την Αγίαν Τράπεζαν, απεκδύεται τον Μανδύαν, το Εγκόλπιον και το Εξώρασον και προσέρχεται έμπροσθεν της Αγίας Τραπέζης, πρό της οποίας, έχουν τοποθετηθεί επί προσθέτου τραπεζίου, τα Ιερά του άμφια, προς ένδυσιν, απόκλειομένης παντελώς ως ανιέρου, της τοποθετήσεως των αμφίων επί της Αγίας Τραπέζης. Εκατέρωθεν αυτού, ίστανται οι δύο Διάκονοι, οίτινες απαγγέλλουν ο μέν Αρχιδιάκονος του Ψαλμικούς στίχους, επί τη αμφιέσει εκάστου αμφίου, ο δε β΄. Διάκονος, το
« Πάντοτε νύν και αεί…».
Μετά την ένδυσίν του ο Αρχιερεύς, απονίπτει τας χείρας και προσέρχεται εις την Αγίαν Πρόθεσιν, όπου ευρίσκονται τό τε Άγιον Ποτήριον και ο Άγιος Δίσκος, με επ’ αυτού ηυτρεπισμένας τας μερίδας. Ο Ιερεύς, δηλονότι κατά την διάρκειαν του Όρθρου και αφού μετά την άφιξιν του Αρχιερέως, ενδυθεί πλήρη την στολήν αυ-τού, ποιήσας « Ευλογητόν », άρχεται της Προθέσεως, ετοιμάζων τον Αμνόν και τας λοιπάς μερίδας και ρίπτων εν τω Αγίω Ποτηρίω, οίνον και ύδωρ, χωρίς να ευλογήσει αυτά. Επί του Αγίου Δισκαρίου και εις την θέσιν των ζώντων, μνημονεύσας μόνον του οικείου Επισκόπου και εξαγαγών μόνον την μερίδα αυτού, δεν προχωρεί εις τα περαιτέρω, αλλ’ αναμένει τον Αρχιερέα, ίνα συνεχίσει ούτος την
Προσκομιδήν.
Ο Αρχιερεύς, πρώτον ευλογεί την Αγίαν Ένωσιν, του Αρχιδιακόνου, ειπόντος το « Ευλόγησον Δέσποτα, την Αγίαν Ένωσιν » και είτα, άρχεται μνημονεύων των ζώντων, αρχήν ποιούμενος, από πάσης Επι-σκοπής Ορθοδόξων, της Ιεράς Συνόδου, του Μακαριωτάτου Προέδρου αυτής και των συλλειτουργών αυτού Ιερέων και Διακόνων, ών μνημονεύει επωνύμως, ενός εκάστου αυτών, επί τη εκφωνήσει του ονόματος αυτού, αντιφωνούντος « Της Αρχιερωσύνης σου μνησθείη Κύριος ο Θεός…». Συνεχιζομένης της υπό του Αρχιερέως μνημονεύσεως των ζώντων, οι Ιερείς και οι Διάκονοι, μνημονεύουν ωσαύτως, έκαστος ών βούλεται, καθώς και των ονομάτων, περί ών οι πιστοί, προσέφερον τα Δώρα. Επακολουθεί η κατά τον αυτόν τρόπον, μνη-μόνευσις των κεκοιμημένων.
Ακολούθως, γίνεται η κάλυψις των Αγίων Δώρων, του Αρχιδιακό-νου, προσάγοντος τω Αρχιερεί το θυμίαμα προς ευλογίαν και ασπα-ζομένου της δεξιάν αυτού. Κατά την κάλυψιν, ο Αρχιδιάκονος απαγγέλλει τους στίχους, του β΄. Διακόνου, συμπληρούντος εκάστοτε, διά του « Πάντοτε νύν και αεί…». Τελευτών ο Αρχιερεύς, λέγει την Ευ-χήν της Προθέσεως και την Απόλυσιν και ασπάζεται τα Τίμια Δώρα, λέγων το « Δι’ ευχών των Αγίων Πατέρων ημών…», ο δε α΄. Ιε-ρεύς, επαναλαμβάνει το « Δι’ ευχών του Αγίου Δεσπότου ημών…», Αύθις ασπάζεται έκαστος με την σειράν του, τον πόλον επί της ρά-χεως του Σάκκου του Αρχιερέως, ενώ ο Αρχιδιάκονος, θυμιά κύκλω την Αγίαν Τράπεζαν, απαγγέλλων τα « Εν τάφω σωματικώς…» και « Ως ζωηφόρος ως Παραδείσου ωραιότερος…».
Κατά ακριβεστέραν Τάξιν, η Πρόθεσις, τελειούται υπό του Αρχιερέως, την ώραν του Χερουβικού Ύμνου, οπότε και προηγουμένως ο Αρχιερεύς, απονίπτει τας χείρας από της Ωραίας Πύλης, δύο Υποδιακόνων, προσαγόντων αυτώ το Χερνιβόξεστον μετά Λεντίου.

ΕΝΔΥΣΙΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΣΟΛΕΑ

Όταν ο Αρχιερεύς, μέλλει ενδύεσθαι εις τον Σολέα, ακολουθείται η εξής Τάξις :
Ψαλλομένων των Πασαπνοαρίων, ο Αρχιερεύς, δεν κατέρχεται από του Θρόνου μετά το « Αινείτε…», προκειμένου να λάβει « Καιρόν » και φυσικά ο Δεξιός Χορός, δεν ψάλλει την Αρχαίαν Φήμην « Τον Δεσπότην και Αρχιερέα », αλλά συνεχίζονται οι Αίνοι και η Ακολουθία κανονικώς, μέχρι του τέλους της Δοξολογίας.
Εις το Ασματικόν, ο Δεξιός Χορός, ψάλλει το « Άγιος ο Θεός ».
Ο Αριστερός, το « Άγιος Ισχυρός ».
Ο Δεξιός, το « Άγιος Αθάνατος »
Ο Αριστερός, την κατάληξιν « Ελέησον ημάς ».
Ο Δεξιός, την Αρχαίαν Φήμην « Τον Δεσπότην και Αρχιερέα »
Ο Αρχιερεύς, ως προελέχθη, εις την συλλαβήν « Αρχι », κατέρχεται του Θρόνου και λαμβάνει «Καιρόν », κατά την Τάξιν την προαγραφείσαν. Ως προελέχθη, ο Αριστερός Χορός, ψάλλει το « Εις πολλά έ-τη». Την κατάληξιν « Δέσποτα », ψάλλει ο Δεξιός Χορός, μετά το πέρας του οποίου, ο Αριστερός, άρχεται ψάλλων το Αρχαίον Μάθημα « Άνωθεν οι Προφήται ». Πολλοί, συνηθίζουν προβάλλοντες άλλην Διάταξιν, άγνωστον εις ημάς, να λαμβάνουν «Καιρόν » κανονικώς και να επανέρχονται εις τον Θρόνον, αφ’ όπου μετά το πέρας της Δοξολογίας, κατέρχεται εκ νέου εις το μέσον του Σολέα, διά την ένδυσιν, πράγμα ακατανόητον.
Επανερχόμεθα όμως εις την κανονικήν Τάξιν, οπότε ο Αρχιερεύς, αφού λάβει «Καιρόν », ίσταται εις το μέσον του Σολέα, περιστοιχιζόμενος υπό των δύο Διακόνων, οίτινες και εκφωνούν κατ’ αντιστοιχίαν με μέτωπον προς το Άγιον Βήμα « Ιερείς εξέλθετε » ο Αρχιδιάκονος και « Εξέλθετε Ιερείς » ο β΄. Διάκονος, επαναλαμβάνοντες πολ-λάκις τας Εκφωνήσεις αυτάς, έως ότου εξέλθουν άπαντες οι Ιερείς. Εν τω μεταξύ, οι εντός του Ιερού Βήματος εστώτες Ιερείς, έχουν παραλάβει έκαστος επί ηυπεπριπισμένων δίσκων, ανά έν των Ιερών αμφίων, τα οποία θα ενδυθεί ο Αρχιερεύς, και επί τω ακούσματι της προσκλήσεως υπό των Διακόνων ίνα εξέλθουν, άρχονται να εξέρχονται κατά Τάξιν από της Ωραίας Πύλης, ήτις είναι ανοικτή και παρατάσσονται ένθεν κακείθεν του Αρχιερέως.
Ευθύς ως οι Ιερείς εξέρχονται, οι Διάκονοι παύουν να επαναλαμβάνουν την πρόσκλησιν και ο αρχιδιάκονος, λέγει εις την βάσιν του ψαλλομένου Ύμνου ( τον Ζω ), το « Ευλόγησον Δέσποτα ».
Ο Αρχιερεύς « Ευλογητός ο Θεός…» και αποβάλλει με αργάς κινήσεις το Επανωκαλύμμαυχον, το Εγκόλπιον και το Εξώρασον.
Ταυτοχρόνως, δύο Διάκονοι, ιστάμενοι εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης, ο α΄. είς τα δεξιά και ο β΄. εις τα αριστερά, απαγγέλλουν τους στίχους, οι οποίοι συνοδεύουν την ένδυσιν εκάστου αμφίου.
Συγκεκριμένως, ο εκ δεξιών λέγει « Του Κυρίου δεηθώμεν, Κύριε Ελέησον » ( Τούτου λεγομένου, ο κρατών επί δίσκου το Στιχάριον Ιερεύς, προσάγει τούτο προς τον Αρχιερέα, του δεξιά αυτού ισταμένου Αρχιδιακόνου, λαμβάνοντος τούτο και υποβοηθούντος τον Αρχιερέα, να το εδυθεί. Εάν παρίσταται ανάγκη, τοιαύτην βοήθειαν, προσφέρει και ο εξ αριστερών ιστάμενος Διάκονος. Τούτ’ αυτό, επαναλαμβάνε-ται με όλα τα άμφια, τα οποία με την σειράν ενδύεται ο Αρχιερεύς. Καλόν είναι, οι απαγγέλλοντες τους στίχους από της Ωραίας Πύλης Διάκονοι, να έχουν τον τόνον του άνω Ζω, ώστε να συμπλέουν αρμονικώς, με το αδόμενον Μέλος, κανονίζουν δε, ώστε η υπ’ αυτών εκφώνησις του στίχου, να εξικνείται χρονικώς, μέχρι της αμφιέσεως του συγκεκριμένου αμφίου. Τελευταίον, παραδίδεται εις τον Αρχιερέα, η Ποιμαντορική Ράβδος ). Συνεχίζοντες οι Διάκονοι, λέγουν : Ο εξ αριστερών Διάκονος, την Ευχήν « Αγαλλιάσεται η ψυχή μου… », ο α΄., τελειούντος τον στίχον διά του « Πάντοτε νύν και αεί…». Ο β΄. « Του Κυρίου δεηθώμεν, Κύριε ελέησον ». Ο α΄. την Ευχήν « Ευλογητός ο Θεός..». Ο β΄., « Πάντοτε νύν και αεί…».
Ο α΄. « Του Κυρίου δεηθώμεν, Κύριε ελέησον » και συνεχίζουν αμφότεροι και εναλλάξ, έως ότου ο Αρχιερεύς, ενδυθεί και την Μίτραν και λάβει την Ράβδον, συμπληρώνων της Αρχιερατικήν του Στολήν.
Ενθάδε, ο Αρχιδιάκονος λαμβάνει τα Δικηροτρίκηρα και ίσταται εις το μέσον του Ναού, εστραμμένος προς τον Αρχιερέα και εκφωνεί μεγαλοφώνως : « Ούτω λαμψάτω το φώς… πάντοτε, νύν και αεί…».
Ο Αρχιερεύς, λαμβάνει τα Δικηροτρίκηρα και ευλογεί, των Χορών ψαλλόντων το « Εις πολλά έτη ».
Τότε ο Αρχιερεύς, αφήνει την ήν κρατεί Ράβδον, εις τας χείρας του αριστερά ισταμένου Διακόνου και λαμβάνων ανά χείρας τα Δικηροτρίκηρα, άρχεται ευλογών τον λαόν, του Δεξιού Χορού, ψάλλοντος το « Εις Πολλά έτη Δέσποτα ».
Τούτου τελειωθέντος, ο Αριστερός Χορός, ψάλλει το « Σήμερον σωτηρία…» και οι Ιερείς και Διάκονοι, λαβόντες « Καιρόν », ποιούσιν ως αναγράφεται εν τέλει της επομένης παραγράφου.
Εάν πρόκειται να συλλειτουργήσουν και έτεροι Αρχιερείς, ούτοι, μετά τον « Καιρόν », όν έλαβον ταυτοχρόνως μετά του προεξάρχοντος, ιστάμενοι πρό της Αγίας Τραπέζης, με μέτωπον προς τον λαόν, έχοντες ήδη ενδυθεί εντός του Αγίου Βήματος, άρχονται εξερχόμενοι από της Ωραίας Πύλης, κατά την αντίστροφον σειράν των πρεσβειών, των Διακόνων επαναλαμβανόντων, το « Αρχιερείς Εξέλθετε » και παρατάσσονται εν τω Σολέα, ένθεν κακείθεν του Προεξάρχοντος.
Εις την περίπτωσιν αυτήν, το « Ούτω λαμψάτω », απαγγέλλεται, μετά την έξοδον των Αρχιερέων.
Εις την περίπτωσιν ενδύσεως του Οικουμενικού Πατριάρχου εις τον Σολέα, λειτουργούν πάντοτε τέσσαρες Διάκονοι. Ο α΄ και ο β΄., ενδύουν τον Πατριάρχην ενώ οι έτεροι δύο, εναλλάσσονται τας Εκφωνήσεις.
Ακολούθως, άρχεται η διαδικασία της Απολύσεως του Όρθρου, ως κατεγράφεται ακολούθως.

ΕΞΟΔΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑΝ

Ψαλλομένης της Δοξολογίας, εξέρχονται πάντες εις τον Σολέα, κατά την εξής Τάξιν :
Ανοιγομένης της Ωραίας Πύλης, πρώτος εξέρχεται ο τελευταίος κατά την Τάξιν Ιερεύς και μετ’ αυτόν, οι λοιποί Ιερείς, κατά την αντίστροφον Τάξιν των πρεσβειών και οι Διάκονοι. Τελευταίος δε ο Αρχιερεύς, συνοδευόμενος υπό δύο Διακόνων, κρατούντων τα Δικη-ροτρίκηρα. Οι Ιερείς και οι Διάκονοι, φέρουν Καλυμμαύχιον, οι δε Αρχιμανδρίται Επανωκαλύμμαυχον. Οι εξελθόντες, παρατάσσονται ένθεν κακείθεν του Αρχιερατικού Θρόνου, επί του οποίου ανέρχεται ο Αρχιερεύς. Προς τα δεξιά ο α΄. Ιερεύς και αριστερά ο β΄., δεξιά ο γ΄., αριστερά ο δ΄. κ. ο. κ.
Εκεί ο Αρχιδιάκονος, πραεία τη φωνή, άρχεται της Εκτενούς, συνε-χιζομένης της Δοξολογίας, ο δε Αρχιερεύς, λέγει την Εκφώνησιν « Ό-τι ελεήμων…».
Ο β΄ Διάκονος, λέγει τα Πληρωτικά, ο Αρχιερεύς την Εκφώνησιν « Ότι Θεός ελέους…». Το « Ειρήνη πάσι » ο Αρχιερεύς.
Ο Διάκονος « Τας κεφαλάς ημών…» και ο Αρχιερεύς την Ευχήν της κεφαλοκλισίας « Κύριε, Άγιε…» και την Εκφώνησιν.
Ο Διάκονος « Σοφία » και ο Αρχιερεύς « Ο ών ευλογητός…».
Ο α΄. των Ιερέων « Στερεώσαι Κύριος ο Θεός…» και ο Αρχιερεύς την Απόλυσιν.
Ενίοτε, η ανωτέρω καταληκτική Ακολουθία του Όρθρου, τελείται εντός του Ιερού Βήματος, μετά το πέρας αυτής και της Δοξολογίας βαινούσης ωσαύτως, προς το τέλος, εξέρχονται άπαντες του Ιερού Βήματος, κατά τα προειρημένα.
Εν τω μεταξύ, κατά την ώραν που ψάλλεται το Ασματικόν της Δοξολογίας, οι βοηθοί ( ή ο βοηθός ) των Ψαλτών που είπαν το « Κέλευσον », προσέρχονται έμπροσθεν του Αρχιερατικού Θρόνου εις το κέντρον του Σολέα, ποιούν σχήμα τω Αρχιερεί και αναμένουν την Απόλυσιν παρά του Αρχιερέως. Μόλις αύτη περατωθεί, ή εάν έχει πραγματοποιηθεί ως προελέχθη εντός του Ιερού Βήματος, με το πέρας του Ασματικού, ποιούν ταυτοχρόνως σχήμα, μετάνοιαν και προ-χωρούν πρό των βαθμίδων του Θρόνου. Εκεί ποιούν μετάνοιαν, ασ-πάζονται την δεξιάν του Αρχιερέως, με πρώτον τον απαγγείλλαντα το « Κέλευσον », ποιούν εκ νέου μετάνοιαν, σχήμα, οπισθοχωρούν εις την αρχικήν των θέσιν εις το κέντρον του Σολέα, ποιούν σχήμα, στρέφονται προς το Άγιον Βήμα, ποιούν σχήμα προς αυτό, έτερον μεταξύ των και επιστρέφουν εις τας οικείας θέσεις των, εις τα Ιερά Αναλόγια.
Εις την προηγούμενην παράγραφον, προεγράφη ότι ψαλλομένου του « Σήμερον σωτηρία », οι Ιερείς και οι Διάκονοι, λαμβάνουσι « Καιρόν » διά την Θείαν Λειτουργίαν. Τούτο γίνεται ως εξής :
Ο Αρχιδιάκονος, λέγει : « Καιρός του ποιήσαι τω Κυρίω. Δέσποτα Άγιε, ευλόγησον ».
Ο Αρχιερεύς : « Ευλογητός ο Θεός ημών…».
Ο β΄. Διάκονος : « Εύξαι υπέρ ημών…».
Ο Αρχιερεύς : «Κατευθύναι Κύριος ο Θεός…»
Ο Αρχιδιάκονος : « Μνήσθητι ημών, Δέσποτα Άγιε ».
Ο Αρχιερεύς : « Της Ιερωσύνης ημών…».
Τούτου λεγομένου, προσέρχονται κατά σειράν και κατά την Τάξιν των πρεσβειών οι Ιερείς και ασπάζονται την δεξιάν του Αρχιερέως, αφαιρούντες το Καλυμμαύχιον και ποιούντες εκ νέου μετάνοιαν και σχήμα, του Αρχιερέως ευχομένου « Της Ιερωσύνης σου μνησθείη…».
Οι Ιερείς και οι Διάκονοι, ασπασάμενοι την χείρα του Αρχιερέως, επανακάμπτουν εις τας θέσεις των, παραμένοντες εκεί και δεν εισέρχονται εις το Άγιον Βήμα.
Περατωθείσης της ευλογίας ταύτης, ο α΄. Ιερεύς και ο Αρχιδιάκονος, ποιούν σχήμα και αναχωρούν, ο μέν Ιερεύς διά το Άγιον Βήμα, ο δε Αρχιδιάκονος, διά την οικείαν θέσιν του, πρό των βαθμίδων.
Οι λοιποί Ιερείς και Διάκονοι, παραμένουν εις τας θέσεις των ακίνητοι.
Ενταύθα, άρχεται η Θεία Λειτουργία.