από Dionysios » Σάβ 24 Ιαν 2009, 10:59:06
Σημειώνω μερικὲς πληροφορίες καὶ σκέψεις ἐπὶ τῆς οὐσίας τοῦ θέματος.
1. Τὰ κρατήματα ἀπὸ τὸ «Θεοτόκε παρθένε» τοῦ Μπερεκέτου δὲν τὰ ἀφῄρεσαν οἱ «ὀργανωσιακοὶ» ἐκδόται τοῦ 8τομου μουσικοῦ πανδέκτου. αὐτὸ εἶναι παλαιότερη ἱστορία, καὶ ἔγινε πολὺ πρὶν κἂν ἱδρυθῆ ἡ «Ζωὴ» καὶ μάλιστα μὲ ἐντολὴ ἐπίσημης ἐκκλησιαστικῆς ἀρχῆς! ἂς ἔχωμε ἐπίσης ὑπόψει μας ὅτι ἡ «Ζωὴ» 1) ἐκυκλοφόρησε φωνοταινίαν μὲ τὸ «Θεοτόκε παρθένε» ψαλλόμενον ἀπὸ τὴν χορῳδίαν τοῦ ᾿Αντωνίου Μπελούση μὲ τὰ κρατήματα κανονικῶς, καὶ 2) ἡ αὐτὴ ὀργάνωσις ἐκυκλοφόρησε φωνοταινίαν μὲ τὸ «Θεοτόκε παρθένε» ψαλλόμενον ἀπὸ τὸν γνωστὸν πρωτοψάλτην Μανόλην Χατζημᾶρκον ἐπίσης μὲ τὰ κρατήματα πλήρη.
2. Τὰ ὅποια μέλη τοῦ Σακελαρίδη (σχετικῶς λίγα νομίζω) μπῆκαν στὸν 8τομο μουσικὸ πανδέκτη τῆς «Ζωῆς», διότι τὴν ἐποχὴ ἐκείνη συνηθίζονταν πολὺ ἀπὸ τοὺς ψάλτες τῶν ᾿Αθηνῶν καὶ ἄλλων ἀστικῶν κέντρων (νομίζω γύρω στὰ 1935-1940; ἔχει κανεὶς περισσότερες πληροφορίες;). ὑπάρχουν ἐπίσης καὶ μέλη τοῦ Κωνσταντίνου Βυζαντίου, δοξαστικὰ τοῦ Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ καὶ ἄλλων παλαιῶν πρωτοψαλτῶν, ἀκόμη καὶ δοξαστικὰ τοῦ Νικολάου Γεωργίου (τοῦ πρωτοψάλτου τῆς ἁγίας Φωτεινῆς στὴν Σμύρνα), τὰ ὁποῖα πολλοὶ τὰ εἶδαν γιὰ πρώτη φορὰ στὴν συλλογὴ αὐτή. παρὰ τὸ ὅτι στὸν πρόλογο τοῦ πρώτου τόμου ὑπάρχει μία φανερὴ ὑποτίμησις (λεκτικὴ μόνο;) γιὰ τὰ ἀργὰ μέλη, τελικὰ στὴν συλλογὴ συμπεριλήφθηκαν ὄχι καὶ λίγα ἀργὰ καὶ ἀργοσύντομα κομμάτια.
3. Πόσοι ψάλτες δὲν εἶδαν γιὰ πρώτη φορὰ καὶ δὲν ἔψαλαν τὸ ἀργοσύντομο «Τῇ ὑπερμάχῳ» τοῦ Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ, τὸ «Νῦν αἱ δυνάμεις» σὲ βαρὺ τοῦ Κωνσταντίνου Βυζαντίου, τὸ «Γεύσασθε» ἐπίσης σὲ βαρὺ τοῦ Θεοδώρου Φωκαέως χάρις στὸν 1ο τόμο τοῦ 8τομου μουσικοῦ πανδέκτη τῆς «Ζωῆς»; ἀνήκει κι αὐτὸ στὰ ἀρνητικά; πόσοι θὰ εἶχαν στὰ χέρια τους μία συλλογὴ μὲ ἀργὲς δοξολογίες, πόσοι θὰ ἤξεραν τὶς δύο δοξολογίες τοῦ Γεωργίου Βιολάκη καὶ πολλὲς ἄλλες χωρὶς τὸν β΄ τόμο;
4. Σὲ μιὰ ἐποχὴ ποὺ ἡ τετραφωνία διεκδικοῦσε μὲ δυναμικὸν τρόπον τὴν πρωτοκαθεδρία στοὺς ἑλληνικοὺς ναοὺς ἐξεδόθη αὐτὴ ἡ σειρὰ βυζαντινῆς (= ψαλτικῆς) μουσικῆς ἐνισχύοντας τὴν διάσωσί της καὶ τὴν ἐπικράτησί της ἔναντι τῆς τετραφωνίας. ἡ σαφὴς προτίμησις καὶ προβολὴ τῆς βυζαντινῆς ψαλτικῆς μὲ αὐτὴ τὴν 8τομη συλλογὴ ἐν μέσῳ ἀντιξόων συνθηκῶν, δὲν λαμβάνεται ὑπόψιν;
5. Τὴν ἐποχὴ ποὺ ἐκδόθηκε ὁ 8τομος μουσικὸς πανδέκτης τὰ βιβλία βυζαντινῆς (ψαλτικῆς) μουσικῆς ἦσαν σπάνια καὶ δὲν ὑπῆρχε κάποια ἄλλη σειρὰ πλήρης καὶ φτηνὴ καὶ χρηστικὴ γιὰ ὅλες τὶς ἀκολουθίες καὶ ὅλες τὶς ἡμέρες.
6. ᾿Εκδίδοντας τὸ ἀναστασιματάριον ἡ «Ζωὴ» ἔδωσε τὴν δυνατότητα στοὺς ψάλτες ἐκείνης τῆς ἐποχῆς νὰ διδαχτοῦν τὸ βασικὸ μουσικὸ βιβλίο τῆς ἐκκλησίας. ἀλλιῶς θὰ μάθαιναν διάφορες νεώτερες διασκευές, ποὺ ἤδη δὲν ἦσαν καὶ λίγες τότε. τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ ἄλλα μουσικὰ κομμάτια. ἀντὶ νὰ ψάλλουν χερουβικὰ καὶ κοινωνικὰ τοῦ Πέτρου, τοῦ Γρηγορίου, τοῦ Θεοδώρου (Φωκαέως), θὰ ἔψελναν ἀποκλειστικῶς νεώτερες διασκευὲς ἢ νεώτερες συνθέσεις, ὁπότε σήμερα θὰ «ἀνακαλύπταμε» ὄχι τὰ ἀργὰ μαθήματα τοῦ 17ου καὶ 18ου αἰῶνος καὶ παλαιότερα, ἀλλὰ αὐτὰ τοῦ Θεοδώρου Φωκαέως! ὑπῆρχαν βέβαια καὶ ἄλλοι ἐκδότες τέτοιων χρηστικῶν συλλογῶν, ποὺ βοήθησαν τὰ μέγιστα, ἀλλὰ ἐννοῶ ἐδῶ ὅτι καὶ ἡ διάδοσις τῶν τόμων τοῦ μουσικοῦ πανδέκτου μὲ τὰ κλασσικὰ μαθήματα ἦταν σημαντικὸ πρᾶγμα γιὰ ἐκείνη τὴν ἐποχή (διότι οἱ τόμοι ποὺ δὲν εἶχαν κλασσικὰ μαθήματα τελικὰ δὲν εἶχαν τέτοια διάδοσι, δὲν προτιμήθηκαν). καὶ οἱ ἐκδόσεις τῆς «Ζωῆς» ἦσαν πολὺ φθηνότερες ἀπὸ ἄλλες σύγχρονές τους· κι αὐτὸ πολὺ σημαντικό.
7. Οἱ μουσικὲς κυκλοφορίες φωνοταινιῶν (ἤχου) τῆς «Ζωῆς» μὲ ψαλτικὰ μαθήματα μὲ ἕνα μεγάλο ῥεπερτόριο, μὲ τὰ μαθήματα τοῦ ἐνιαυτοῦ ἀπὸ τὴν Μουσικὴ κυψέλη τοῦ Στεφάνου (καὶ ὄχι ἀπὸ τοὺς τόμους 5 καὶ 6 τῆς «Ζωῆς») ἦταν κι αὐτὸ ἀρνητικὸ πρᾶγμα; ὑπῆρχε καὶ ἡ συνεργασία τῆς «Ζωῆς» μὲ τὴν ἑταιρεία «Κολούμπια» τότε, ποὺ τῆς ἔδωσε μία πρωτοπορία στὶς κασσέτες ψαλτικῆς μουσικῆς, ὥστε κάποιοι πρωτοψάλτες (ἀνέφερα ἤδη τὸν Μανόλη Χατζημᾶρκο), νὰ προτιμήσουν νὰ ἐκδώσουν τὶς κασσέτες τους μέσῳ τῆς «Ζωῆς», καὶ μάλιστα ἐκτελῶντας μὲ πιστότητα κλασσικὰ κομμάτια, ποὺ ἴσως σήμερα νὰ μὴν εἴχαμε στὰ χέρια μας αὐτὲς τὶς ἐκτελέσεις τους.
8. ῾Η «Ζωὴ» μὲ τὸ ἀναστασιματάριον καὶ τὸν μουσικὸν πανδέκτη της ἀνεδείχθη καὶ σημαντικὸς παράγων (ἀπέκτησε κάποια «πρωτοκαθεδρία», γιὰ νὰ τὸ πῶ ἔτσι) στὴν στοιχειοθεσία (τυπογραφικὴ μέθοδο) βιβλίων βυζαντινῆς μουσικῆς. κάπου μεταξὺ 1930-1950.
9. Ἂς δοῦμε καὶ τὸ θεωρητικὸν τοῦ Δ. Γ. Παναγιωτοπούλου «Θεωρία καὶ πρᾶξις τῆς βυζαντινῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς», ἐκδόσεις «Σωτήρ». ὅταν πρωτοκυκλοφόρησε ἦταν σὲ πολλὰ κεφάλαιά του ἀνώτερο καὶ πολὺ πληρέστερο ἀπὸ ἄλλα θεωρητικὰ ποὺ εἶχαν ἤδη καθιερωθῆ καὶ κυκλοφοροῦσαν εὐρέως στὸν χῶρο, π.χ. σὲ σχέσι μὲ τὸ θεωρητικὸν τοῦ Μαργαζιώτη. ἀκόμη καὶ μέχρι πρόσφατα τὸ κεφάλαιο περὶ ὀρθογραφίας ἦταν ἀπὸ τὰ πληρέστερα καὶ καλλίτερα σὲ θεωρητικὸ τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. αὐτὸς ποὺ τὸ ἔγραψε ἔκαμε συστηματικὴ ἐργασία μὲ ἀγάπη καὶ μεράκι στὰ κλασσικὰ μαθήματα τῆς ψαλτικῆς μας.
Μὲ τὰ παραπάνω στοιχεῖα, καὶ μὲ ἄλλα ποὺ ἐλπίζω νὰ ἔρθουν στὸ φῶς, νομίζω, γίνεται φανερὸ ὅτι δὲν ὑπάρχει μόνον ἀρνητικὴ ἢ μόνον θετικὴ προσφορὰ στὸ θέμα ποὺ ἐξετάζουμε. προσωπικῶς θεωρῶ ὅτι στὴν ἐποχὴ ἐκείνη οἱ μουσικὲς ἐκδόσεις τῆς «Ζωῆς» παρὰ τὶς ὅποιες ἀτέλειές τους γενικῶς ὠφέλησαν ἀρκετὰ τὴν ὑπόθεσι τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας μουσικῆς.
᾿Επαναλαμβάνω ὅτι θεωρῶ χρησιμώτερο νὰ ἐξετάσουμε συγκεκριμένα θέματα σὲ κάθε ἕναν τόμο. ἂς ποῦμε· α) σὲ ποιά σημεῖα ἔχουν ἀλλοιωθῆ ἢ διασκευασθῆ τὰ κλασσικὰ μαθήματα, β) ποῦ ὑπάρχουν ὀρθογραφικὰ ἢ ἄλλα λάθη (ἂν ὑπάρχουν), γ) κριτικὴ στὰ νεώτερα μαθήματα (διασκευὲς ἢ καὶ συνθέσεις) τῶν ψαλτῶν ποὺ ἐπιμελήθηκαν τὴν ἔκδοσι, καὶ λοιπά.
(13/7/2008)
copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης