Τρισάγιον τῆς λειτουργίας

Κανόνες Δ. Συζήτησης
῾Η χρῆσις τοῦ δημοσιευομένου ὑλικοῦ καὶ τῶν συνημμένων ἀρχείων διέπεται ἀπὸ τοὺς παρακάτω ὅρους·
α) γιὰ τὰ πνευματικὰ δικαιώματα viewtopic.php?f=138&t=430&p=1237#p1236
β) γιὰ τὰ ἐμπορικὰ δικαιώματα viewtopic.php?f=138&t=430&p=1237#p1237

Τρισάγιον τῆς λειτουργίας

Δημοσίευσηαπό Dionysios » Σάβ 24 Ιαν 2009, 22:59:44

ΤΜΕ σ. 59 ὑποσημ. 3.

...Δὲν καταλαβαίνω πῶς ἡ ἀνωτέρω ὑποσημείωσις τοῦ Τ.Μ.Ε. ἐννοεῖ [ὅπως ἐλέχθη] ὅτι μὴ ὑπάρχοντος διακόνου καταλιμπάνεται ἡ ἐκφώνησις «δύναμις». διότι ἄλλο εἶναι τὸ «δύναμις» τὸ ὑπὸ τοῦ διακόνου ἢ ἐν ἀπουσίᾳ αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ ἱερέως λεγόμενον καὶ ἄλλο τὸ ὑπὸ τοῦ χοροῦ τῶν ψαλτῶν. καὶ ἡ ὑποσημείωσις τοῦ Τ.Μ.Ε. ἀναφέρεται εἰς τὸ α΄.

Τὸ θέμα ἔχει ἄλλην διάστασιν· ποία εἶναι ἡ σημασία καὶ ἔννοια καὶ ποιός ὁ ῥόλος τῆς ἐκφωνήσεως «Δύναμις»; οἱ καθηγηταὶ καὶ ἐρευνηταὶ τῆς λειτουργικῆς πρῶτον οἱ ξένοι καὶ κατόπιν οἱ νεώτεροι δικοί μας λέγουν ὅτι δὲν ἔχει θεολογικὴν σημασίαν, ἀλλ᾿ εἶναι ἁπλοῦν παράγγελμα τοῦ διακόνου πρὸς τὸν χορόν, διὰ νὰ ψαλῇ τὸ τελευταῖον τρισάγιον μετὰ περισσῆς δυνάμεως, ὅ περ δύναται νὰ συμβῇ καὶ ἔτι συντόμου ψαλλομένου τοῦ «δύναμις» καὶ ὄχι ἀργοῦ. ἀκόμη καὶ ἂν δεχθοῦμε τὴν ἑρμηνείαν αὐτήν, τί δικαιολογεῖ τὴν παράλειψιν τοῦ παραγγέλματος τούτου;

᾿Επίσης ὁ Γεώργιος ῾Ρήγας (Τυπικὸν 120) σαφῶς λέγει ὅτι ὑπάρχουν δύο Δύναμις. τὸ πρῶτον ἀναφέρει ὡς πάντοτε ὑπὸ τοῦ διακόνου ἐκφωνούμενον, ἀλλὰ ἐνωρίτερον (Τυπικὸν 30 καὶ 31) σημειώνει ὅτι ἐν πάσῃ ἀκολουθία αἱ δεήσεις (= αἰτήσεις καὶ ἐκφωνήσεις) λέγονται ὑπὸ τοῦ ἱερέως εἴτε ὑπὸ τοῦ διακόνου, «ὡσαύτως καὶ περὶ τῶν ἐν τῇ θείᾳ λειτουργίᾳ καὶ τοῖς λοιποῖς μυστηρίοις καὶ τελεταῖς λεγομένων δεήσεων καὶ ἐκφωνήσεων...» καὶ κατωτέρω δύο παραγράφους πάλιν σημειοῖ· «...λέγονται εἰς τὸ ὕφος καθ᾿ ὃ λέγονται καὶ αἱ αἰτήσεις καὶ αἱ ἐκφωνήσεις τοῦ ἱερέως ἢ διακόνου, καὶ οὐδέποτε ψάλλονται».

Ἔτι δὲ ὁ μακαριστὸς (καὶ φήμην ἁγίου ἔχων) ἱεροκήρυξ Γερβάσιος Παρασκευόπουλος γράφει (῾Ερμηνευτικὴ ἐπιστασία, Πάτραι 1958, 120-121)· «Δύναμις» Παράγγελμα τοῦ λειτουργοῦ πρὸ τοῦ τελευταίου «῞Αγιος ὁ Θεός...»

᾿Εὰν τώρα δεχθῶμεν ὅτι τὸ «Δύναμις» ἔχει καὶ θεολογικὴν καὶ πνευματικὴν σημασίαν, ὅπως ἑρμηνεύει αὐτὸ ὁ προμνημονευθεὶς Γερβάσιος Παρασκευόπουλος, τότε ἔτι πλέον καθίσταται ἀπαραίτητος ἡ ὑπὸ τοῦ διακόνου ἢ ἱερέως ἐκφώνησις τοῦ «Δύναμις».

Σημειωτέον ὅτι ἐν τῇ περιπτώσει ταύτῃ (δηλαδὴ ἐν τῇ πνευματικῇ καὶ θεολογικῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ «Δύναμις») ἰδιαιτέρως ἐντυπωσιακὸν καθίσταται τὸ γεγονὸς ὅτι γλωσσολογικῶς συνδέεται μὲ τὸ ἀρχαιότατον καὶ μᾶλλον πελασγικὸν ὄνομα Ὄλυμπος (τὸ ὑψηλότερον ὄρος τῆς ῾Ελλάδος ἐν Θεσσαλίᾳ, ἀλλὰ καὶ ἕτερον τῆς ἑλληνικῆς Μικρᾶς ᾿Ασίας), τὸ ὁποῖον ὄνομα εἶναι θρησκευτικόν, ἡ δὲ μετάφρασις καὶ ἡ θρησκευτικὴ χρῆσις καὶ σημασία αὐτοῦ διασῴζονται (ἢ ἔστω ἐπανέρχονται) εἰς τὴν ὑπὸ κανονικὴν χειροτονίαν φέροντος κληρικοῦ ἐκφώνησιν τοῦ «Δύναμις». τοῦτο ἰδιαιτέρως καὶ ἀπροσδοκήτως μπορεῖ νὰ εἶναι μία ἐπιπλέον ἐξήγησις διατί ἐν τῇ λειτουργικῇ παραδόσει τῶν μὴ ῾Ελλήνων ὀρθοδόξων ἀδελφῶν ἡμῶν ἀγνοεῖται ἡ ὑπὸ κληρικοῦ τοιαύτη ἐκφώνησις.

῾Ομοίως καὶ ὁ πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης (ΣΤ 84) γράφει· «εἶτα παραγγέλλει ὁ διάκονος· Δύναμις», ἐνῷ ἐνωρίτερον (ΣΤ 28) διευκρινίζει· «μὴ ὑπάρχοντος διακόνου τὰς μὲν πρὸς τὸν λαὸν προτροπὰς λέγει ὁ ἱερεύς». ἐκεῖνο ποὺ δύναται νὰ παραλειφθῇ εἶναι ἡ λέξις Δύναμις τῶν ψαλτῶν (δηλαδὴ δύνανται νὰ ἀρχίσουν τὸ τελευταῖον τρισάγιον εὐθὺς ἀπὸ τὸ «῞Αγιος ὁ Θεός») καὶ ὄχι τὸ τῶν κληρικῶν, διότι τὸ τῶν ψαλτῶν ἀποτελεῖ ἐπανάληψιν τοῦ διακονικοῦ ἢ ἱερατικοῦ παραγγέλματος. ἂν δὲν ἀκουσθῇ ὑπὸ τοῦ κληρικοῦ τὸ «Δύναμις», ἀλλὰ μόνον ὑπὸ τῶν ψαλτῶν, τότε (σὺν τῷ χρόνῳ) οἰκειοποιοῦνται οἱ ψάλται κάτι ποὺ δὲν ἀνήκει εἰς αὐτούς, ὅπως κατ᾿ ἀκρίβειαν καὶ ἀρχικῶς δὲν ἀνῆκεν εἰς αὐτοὺς (τοὺς ψάλτας δηλαδὴ) ὁ χερουβικὸς ὕμνος, καθὼς ἐξηγεῖται εἰς τὸ ἄρτι κυκλοφορηθὲν 22 τεῦχος τῆς «Συμβολῆς» (σ. 60), διότι ὁ ἀρχαῖος χερουβικὸς ὕμνος ἦτο ἄλλος, ἐκ τοῦ ὁποίου ἀπέμεινε σήμερον μόνον τὸ ἐφύμνιον αὐτοῦ τὸ (κατ᾿ ἀκρίβειαν τριπλοῦν) ἀλληλούια (Συμβολὴ 21, σ. 11).
[Προβλέπω νὰ μὲ ἀφορίζουν σύντομα!]

Τὰ ἐν συνεχείᾳ εἶναι γενικώτερον περὶ τοῦ ἐν λόγῳ θέματος.

῾Ο Σπυρίδων Περιστέρης ποτὲ δὲν ἔψαλλεν ἐν τῷ μητροπολιτικῷ ναῷ ᾿Αθηνῶν ἀργὰ «Δύναμις», ἀλλὰ μετὰ τὴν σύντομον μελῳδικὴν ἐπανάληψιν τοῦ μὴ ψαλλομένου ὑπὸ τοῦ διακόνου ἢ ἱερέως παραγγέλματος ἔλεγε τὸ σύνηθες μέλος τοῦ τρισαγίου ἀλλ᾿ εἰς χρόνον ὀλίγον ἀργότερον καὶ ὕφος ἐπισημότερον...

Τέλος ὁ Γεώργιος ῾Ραιδεστηνὸς εἰς τὴν μεγάλην ἑβδομάδα αὐτοῦ σημειώνει· «καὶ τὸ παρὸν τρισάγιον τοῦ ἀποστόλου, ὡς δεῖ ψάλλεσθαι» (τὸ τονίζει, διότι φαίνεται ὅτι ἀπὸ τότε πολλοὶ εἶχαν ἀρχίσει νὰ ξεφεύγουν ἀπὸ τὴν παράδοσιν). καὶ μετὰ τὸ «Δόξα, Καὶ νῦν, ῞Αγιος ᾿Αθάνατος» ἔχει τὸ τρισάγιον ὅπως ἐν τῇ πρώτῃ φορὰ καὶ ὀλίγον συντομώτερον (εἰς τὸ «ἐλέησον ἡμᾶς» τῆς καταλήξεως). τὸ αὐτὸ ἀκριβῶς πράττει καὶ διὰ τὸ «Δύναμις» εἰς τὸ «῞Οσοι εἰς Χριστὸν» τῆς λειτουργίας τοῦ μεγάλου σαββάτου.

(24/7/2008)


copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης, http://www.symbole.gr
e-mail: symbole@mail.com — Skype: dionysios-anat
«γηράσκω ἀεί διορθούμενος», τρίτη 11/7/2000
Άβαταρ μέλους
Dionysios
 
Δημοσ.: 3950
Εγγραφη: Πέμ 11 Σεπ 2008, 21:30:05
Τοποθεσια: ᾿Αθῆναι

Re: Τρισάγιον τῆς λειτουργίας

Δημοσίευσηαπό Dionysios » Σάβ 24 Ιαν 2009, 23:18:33

Τρισάγιον λειτουργίας καί άρχαῖον είσοδικόν

῾Ο τρισάγιος ὕμνος τῆς λειτουργίας εἶναι τὸ ἀρχαῖον εἰσοδικὸν αὐτῆς ἢ ἀκριβέστερον τὸ ἐφύμνιον τοῦ εἰσοδικοῦ. καὶ σήμερον κατ᾿ οὐσίαν ἡ λειτουργία ἄρχεται ἀπὸ τοῦ τρισαγίου. ἡ ἀρχαία ἔναρξις αὐτῆς ἦτο τὸ «Εἰρήνη πᾶσι» τοῦ ἀρχιερέως. καὶ ναὶ μὲν δὲν μαρτυρεῖται, εἶναι ὅμως εὐνόητον καὶ ἀναντίρρητον ὅτι ὁ λαὸς ἢ ὁ χορὸς ἀπήντα εἰς τὴν ἀρχιερατικὴν εὐλογίαν ἀντευλογῶν τὸν ποιμενάρχην αὐτοῦ «Καὶ μετὰ τοῦ πνεύματός σου». ἄρα εἰς τὴν ἀρχιερατικὴν εὐλογίαν εἶναι δοκιμώτερον νὰ ὑπάρξῃ ἀπάντησις ὑπὸ τοῦ λαοῦ παρὰ σιωπή. ζητητέον ποία ἡ καταλληλοτέρα ἀπόκρισις.

῾Υποθέτω ὅτι προϊούσης τῆς ἐξελίξεως τῆς λειτουργίας ἡ κατὰ τὸ «Εἰρήνη πᾶσιν» εὐλογία τοῦ ἐπισκόπου πρὸς τὸ ἐκκλησίασμα μετεφέρθη κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ τρισαγίου, τὸ ὁποῖον ἦτο τὸ ἐφύμνιον τοῦ ἀρχαίου εἰσοδικοῦ (79ου ψαλμοῦ), ἡ δὲ εὐλογία τοῦ ἐπισκόπου λαβοῦσα «ἐπισημοτέραν» μορφὴν (ὡς πρᾶξις καὶ κίνησις μόνον, διότι οὐσιαστικῶς ὡς εὐλογία δὲν ἔχει ἐπίσημον καὶ ἀνεπίσημον μορφήν) ἔγινεν αἰτία νὰ ἀπομείνῃ εἷς μόνον στίχος τρὶς ἐπαναλαμβανόμενος. ἐρευνητέον ὅθεν τὸ ἀρχαῖον εἰσοδικὸν τῆς λειτουργίας.

᾿Εφαρμόζεται πρωτίστως εἰς τὸν ἐπίσκοπον, διότι ὁ 1ος στίχος τοῦ ψαλμοῦ λέγει «῾Ο ποιμαίνων τὸν ᾿Ισραήλ, πρόσσχες, ὁ ὁδηγῶν ὡσεὶ πρόβατον τὸν ᾿Ιωσήφ». ᾿Ισραὴλ γίνεται πλέον ὁ νέος ᾿Ισραήλ, ἡ χριστιανικὴ ἐκκλησία. ὁ ποιμαίνων (ἤ τοι διατρέφων) τὴν ἐκκλησίαν του ἀρχιποίμην Κύριος ἔθετο τοὺς ποιμένας αὐτῆς ἐπισκόπους, ὡς ὁδηγοὺς τῆς ἐκκλησίας πρὸς τὰς σωτηρίους νομὰς τῆς ὀρθῆς διδασκαλίας. συναισθανόμενος ὁ ποιμενάρχης ἐπίσκοπος τὴν εὐθύνη καὶ τὸ βάρος τῆς θέσεώς του θέτει ταπεινοφρόνως ἑαυτὸν (᾿Ιωσὴφ) μετὰ τοῦ λοιποῦ ποιμνίου, καὶ ὡς πρῶτον πρόβατον (στ. 1) τῆς ἐκλεκτῆς ποίμνης ζητεῖ ἀπὸ τὸν Κύριον αὐτὸν πρῶτον νὰ ὁδηγήσῃ, ὥστε καὶ οἱ ἀκολουθοῦντες αὐτὸν νὰ ἴδουν τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ σωθοῦν (στ. 4).

᾿Εντὸς τοῦ πλαισίου αὐτοῦ ἐκπροσωπῶν καὶ τὸ λοιπὸν ἐκκλησίασμα ἐπιλέγει «Κύριε Κύριε, ἐπίβλεψον ἐξ οὐρανοῦ κ.λπ.». ὁ ψαλμὸς λαμβάνει χριστιανικὴν καὶ τριαδολογικὴν ἑρμηνείαν ἐκ τοῦ ἐφυμνίου-τρισαγίου ὕμνου. ὁ συνδετικὸς κρίκος εἶναι τὸ ἀκροτελεύτιον τοῦ ἐφυμνίου «(῞Αγιος ἀθάνατος) ἐλέησον ἡμᾶς», καὶ οὕτως ἐξηγεῖται τὸ ἀκροτελεύτιον τοῦτο, τὸ ὁποῖον σήμερα ψάλλεται ἅπαξ μόνον, ἀλλ᾿ ἀσφαλῶς κάποτε ἐλέγετο πολλάκις ἐπαναλαμβανόμενον, ὅπως διατηρεῖται σήμερον εἰς ἄλλας ὁμοίας περιπτώσεις.

Δὲν φαίνεται ἀπίθανον ὁ ψαλμὸς μόνον νὰ ἀπηγγέλλετο καὶ ἐστιχολογεῖτο μέχρι πρὸ τοῦ στίχου «᾿Επίβλεψον ἐξ οὐρανοῦ», καὶ μόνον ὁ στίχος οὗτος νὰ ἐλέγετο τρὶς μελῳδικῶς πως, διὰ τοῦτο καὶ διετηρήθη. τὸ αὐτὸ συμβαίνει καὶ εἰς ἄλλα σημεῖα τοῦ ὄρθρου καὶ τῆς λειτουργίας. οἱ τελευταῖοι στίχοι τοῦ ψαλμοῦ παρελείποντο. ἀργότερον (προφανῶς μὲ τὴν προσθήκην τῶν ἀντιφώνων πρὸ τῆς εἰσόδου) παρελείφθησαν καὶ οἱ προηγούμενοι στίχοι τοῦ ψαλμοῦ. λόγῳ τῆς τριπλῆς ἐπαναλήψεως τοῦ στίχου ἡ εὐλογία τοῦ ἐπισκόπου πρὸς τὸν λαὸν ἐπαγιώθη εἰς ἐκεῖνο τὸ σημεῖον. οὕτω τὸ «᾿Επίβλεψον ἐξ οὐρανοῦ» καὶ ἡ ἐν τούτῳ ἀρχιερατικὴ εὐλογία εἶναι ἀξιοπρόσεκτα καὶ ἀξιοσέβαστα λείψανα τῆς ἀρχαίας πράξεως διατηρούμενα δυστυχῶς (ἢ εὐτυχῶς ἀπὸ ἄλλην ἄποψιν) μόνον εἰς τὰς ἀρχιερατικὰς λειτουργίας. καὶ ὄχι μόνον τοῦτο, ἀλλὰ ἀνεπιγνώστως καὶ χωρὶς νὰ ἔχωμεν συναίσθησιν τοῦ πράγματος, τὸ «᾿Επίβλεψον ἐξ οὐρανοῦ» κατέχει πλέον θέσιν ἀρχαίας ἐνάρξεως τοῦ κυρίου μέρους τῆς καθ᾿ αὑτὸ λειτουργίας. ἔχει πλέον ἢ πρέπει νὰ ἔχῃ τὴν αὐτὴν σπουδαιότητα μὲ τὸ «Εὐλογημένη ἡ βασιλεία». εἰς τὶς μὴ ἀρχιερατικὲς λειτουργίες τὴν θέσιν ταύτην ἔχει τὸ τρισάγιον, διὰ τοῦτο καὶ πρέπει ἀναλόγως καὶ εὐλαβῶς καὶ ἱεροπρεπῶς καὶ σεμνοπρεπῶς νὰ ψάλλεται, καὶ νὰ ἀποφεύγωνται αἱ ὑπερβολαὶ καὶ τὰ ὀθνεῖα μέλη εἰς τὸ «δύναμις», οἱ δὲ πιστοὶ ὄρθιοι καὶ εὐλαβῶς νὰ ἀκροῶνται καὶ νὰ συμμετέχουν νοερῶς εἰς τὴν ψαλμῳδίαν τοῦ τρισαγίου.

Λόγῳ τῆς σπουδαιότητος καὶ τῆς ἱερότητος τοῦ τρισαγίου εἶναι ἀπαραίτητος καὶ ἡ συμμετοχὴ τῶν λειτουργούντων κληρικῶν εἰς αὐτό. τοῦτο σήμερον γίνεται τριπλῶς· 1) μυστικῶς μὲν μὲ τὴν εὐχὴν τοῦ τρισαγίου ὕμνου καὶ ἐμφανῶς μὲ τὴν ἐκφώνησιν αὐτῆς, 2) μυστικῶς μὲ τὴν ἀπαγγελίαν τοῦ τρισαγίου ὑπὸ τοῦ κληρικοῦ ἐνώπιον τῆς ἁγίας τραπέζης, 3) ἐμφανῶς μὲ τὴν ἀπαγγελίαν τοῦ «Δύναμις» ὑπὸ τοῦ διακόνου ἢ τοῦ πρεσβυτέρου, διὰ τοῦτο καὶ τὸ «Δύναμις» τοῦτο οὐδέποτε πρέπει σήμερον νὰ καταλιμπάνεται, ἰδίως ἂν λειτουργῇ εἷς ἱερεὺς ἄνευ διακόνου. χαίρω, διότι πολλάκις ὢν ψάλτης μονώτατος εἰς πλείστας ὅσας λειτουργίας εἶχα τὴν χαρὰν νὰ ἀκούσω τὸν μόνον λειτουργὸν νὰ συμψάλλῃ μετ᾿ ἐμοῦ τὸν τρισάγιον ὕμνον δίκην δευτέρου ψάλτου· ἡ φιλανθρωπία καὶ ἔγνοια τοῦ καλοῦ λειτουργοῦ, διὰ νὰ βοηθήσῃ τὸν ψάλτην του νὰ πάρῃ μίαν ἀνάσαν, ὡδήγησεν ἀνεπιγνώστως εἰς τὴν τήρησιν («περίπου») ἀρχαίας καὶ σεβασμίας πράξεως.

Λόγῳ τῆς σπουδαιότητος καὶ ἱερότητος τοῦ «᾿Επίβλεψον ἐξ οὐρανοῦ» ἡ ἀπόκρισις τοῦ λαοῦ πρέπει νὰ εἶναι ἀνάλογος. οὐδεμίαν θέσιν ἔχει ἀσφαλῶς τὸ «Εἰς πολλὰ ἔτη», διὰ τὸ ὁποῖον καὶ ἄλλοι καὶ ἐγὼ ἔχομεν εἴπει τὰ δέοντα. ἄλλωστε διατηρεῖται μὲν ἡ εὐλογία ὄχι ὅμως καὶ ὁ ἀναστάσιμος χαιρετισμὸς «εἰρήνη πᾶσιν». ὁμοίως ἡ ἀπόκρισις τοῦ λαοῦ πρέπει νὰ εἶναι ἀνάλογος πρὸς τοὺς λόγους τοῦ ἐπισκόπου. ἐφόσον εἴδαμε τὴν θέσιν καὶ σημασίαν καὶ λειτουργικὴν ἑρμηνείαν τοῦ ἀρχαίου εἰσοδικοῦ (ψαλμοῦ 79), ἐκ τῶν δύο παραδιδομένων ἀποκρίσεων «᾿Αμήν» καὶ «Κύριε, ἐλέησον» διατηρῶ ἐπιφυλάξεις διὰ τὴν πρώτην καὶ προτιμῶ (προσωπικῶς) τὴν δευτέραν ὡς συμφωνοτέραν πρὸς τὸ περιεχόμενον τοῦ στίχου καὶ τοῦ ὅλου ψαλμοῦ.



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης, http://www.symbole.gr
e-mail: symbole@mail.com — Skype: dionysios-anat
«γηράσκω ἀεί διορθούμενος», τρίτη 11/7/2000
Άβαταρ μέλους
Dionysios
 
Δημοσ.: 3950
Εγγραφη: Πέμ 11 Σεπ 2008, 21:30:05
Τοποθεσια: ᾿Αθῆναι


Επιστροφή στην Θέματα τυπικοῦ λειτουργίας

Μελη σε συνδεση

Μέλη σε αυτή την Δ. Συζήτηση : Δεν υπάρχουν εγγεγραμμένα μέλη και 1 επισκέπτης

cron