Ἀναβαθμοὶ

[MTheodorakis]

Ὅταν οἱ ἱερεῖς καθυστεροῦν νὰ πάρουν καιρό, προτείνεται νὰ ψαλοῦν ἀπὸ τέσσερεις φορὲς τὰ σύντομα «Ἐκ νεότητός μου...» καὶ «Οἱ μισοῦντες Σιὼν...» μὲ τοὺς 8 στίχους τοῦ εἰδικοῦ ψαλμοῦ 128 κατὰ τὴν πρωτογενὴ τάξη (Συμβολὴ τ. 11 σ. 15).

[Dionysios]

αὐτὸ πότε μπορεῖ νὰ ἐφαρμοστῇ; σὲ ἕναν ἁπλὸ καθημερινὸ καὶ μὴ ἑορτάσιμο ὄρθρο;

[MTheodorakis]

Σὲ ἑορτάσιμο ὄρθρο.

[Dionysios]

Καὶ ἀφοῦ μιλοῦμε γιὰ κάλυψι χρονικοῦ κενοῦ, βοηθᾷ ἀσφαλῶς καὶ ἡ ἀργὴ μελοποίησις τῶν ἀναβαθμῶν αὐτῶν (ἀλλὰ καὶ ὅλων τῶν ἀναβαθμῶν καὶ στοὺς 8 ἤχους) ἀπὸ τὸν πρωτοψάλτη Μανουὴλ (μία πλήρης σειρά) καὶ τὸν Χουρμούζιο τὸν χαρτοφύλακα (ἄλλη σειρά).

[MTheodorakis]

«τώρα ἔτσι ψάλλονται ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τὰ τῆς ὀκτωήχου ἀντίφωνα· δίχορα δηλ. τοῦ αὐτοῦ ἀναβαθμοῦ διπλασιαζομένου ἀπὸ τὸν ἕνα καὶ ἀπὸ τὸν ἄλλον χορόν· ὅθεν σφάλλουσιν οἱ ἅπαξ ψάλλοντες τὸν κάθε ἀναβαθμὸν ἀπὸ ἕνα μόνον χορὸν καὶ δὲν διπλασιάζουσιν αὐτόν· ἀλλὰ καὶ οἱ τὸ πρῶτον ἀντίφωνον τοῦ δ’ ἤχου ψάλλοντες ἐν ἑκάστῃ ἑορτῇ, δοξαστικὰ δὲ ψάλλοντες, ὁ μὲν ἕνας χορὸς τὸ ‘’Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται· ὁ δὲ ἄλλος τὸ ‘’Ἁγίῳ Πνεύματι ἀναβλύζει τὰ τῆς χάριτος ῥεῖθρα’’ οὐκ ὀρθῶς ποιοῦσι· πρέπει γὰρ νὰ ψάλλῃ καὶ ὁ ἄλλος χορὸς τὸ ‘’Ἁγίω Πνεύματι πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται’’ καθὼς τὸ ἔψαλλε καὶ ὁ πρῶτος χορὸς διὰ νὰ γένῃ Ἀντίφωνον» (ἁγίου Νικοδήμου τοῦ ἁγιορείτου (+1809) Νέα Κλίμαξ Προλεγόμενα ἔκδ. Ρηγοπούλου 1976 σ. 26).

[MTheodorakis]

Σύμφωνα μὲ τὰ παλαιὰ τυπικὰ κατὰ τὶς ἀγρυπνίες, δηλαδὴ τὶς Κυριακὲς (ΤΑΣ) καὶ τὶς ἡμέρες ποὺ ἔχουν ἀγρυπνία κατὰ τὸ ΤΑΣ, ὡς ἀναβαθμοὶ ψάλλονται τὰ «Πρὸς Κύριον…» (ιη’ κάθισμα-ψαλμοὶ 119-133, ἀπὸ τοὺς ὁποίους γεννήθηκαν τὰ τροπάρια τῶν ἀντιφώνων τῶν ἀναβαθμῶν, γιὰ νὰ ψάλλονται ὡς στιχηρά τους), τὰ ὁποία «Πρὸς Κύριον...», γι’ αὐτὸν τὸν λόγο, σχολάζουν στὸν ἑπόμενο ἑσπερινό (Dmitrievskij τ. 1 σ. 229, χφφ. Μεγίστης Λαύρας Ἄθῳ Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰῶνος φφ. 28v, 29v, Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Βουλγαρίας (Σόφια) 56 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 63r, Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 40r, 134 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1428-1429 φ. 42r καὶ Π. Τρεμπέλα Μικρὸν Εὐχολόγιον ἔκδ. β’ 1998 τ. 2 σσ. 246, 249). Ὅταν εἰσήχθησαν οἱ κανόνες τὰ «Πρὸς Κύριον» μετέπεσαν σὲ ἕνα ἤ τρία ἀντίφωνα, κάθε ἕνα ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦνταν ἀπὸ ἕνα ψαλμό-«ἀντίφωνο τῶν ἀναβαθμῶν» ποὺ στιχολογοῦνταν ἐξ ἡμισείας μὲ ἐφύμνιο τὸ α’ τροπάριο τοῦ ἀντίστοιχου σημερινοῦ «ἀντιφώνου τῶν ἀναβαθμῶν» καὶ ἐξ ἡμισείας μὲ τὸ β’ (χφ. Μόσχας Sevastianov 474 εὐχολόγιο ι’-ια’ αἰ. φφ. 219r-221r ἔκδ. π. Θ. Χριστοδούλου Ἡ νεκρώσιμη ἀκολουθία κατὰ τοὺς χφ. κώδικες ι’-ιβ’ αἰ. τ. 2 σσ. 65-68), Δόξα, Καὶ νῦν. Ἁγίῳ πνεύματι... τοῦ ἴδιου ἀντιφώνου (βλ. Μ. Θεοδωράκη Ἀρχέτυπες διατάξεις). Ἡ ἀντιστοιχία εἶναι: ἤχοι α’ καὶ πλ. α’: ψαλμοὶ 119-121, β’ καὶ πλ. β’: 122-124, γ’ καὶ βαρύς: 125-127, δ’: 128-130, πλ. δ’: 128-130 καὶ 132.