῞Οπως μπορεῖ νὰ δῇ ὁ καθένας ἐδῶ, τὸ πρῶτο πρῶτο διαδικτυακό μου μήνυμα γιὰ τὸ παρὸν θέμα τὸ δημοσίευσα τὴν 1η ἰουνίου 2008 σὲ κάποιον ἄλλον ἱστότοπο καὶ λίγους μῆνες μετὰ τὸ δημοσίευσα καὶ ἐδῶ. Τὴν πρώτη ὅμως καὶ ἐπίσημη δημοσίευσι τὴν εἶχα κάμει ἐντύπως στὰ Δίπτυχα τοῦ 2007, στὸ Κανονάριον ἐκείνου τοῦ ἔτους, στὶς διατάξεις τῆς 15ης αὐγούστου, σελ. 217, καὶ ὑποσημείωσι 217, ὅπου ἔγραφα:
«Τὸ ἰσχῦον Τυπικὸν (Τ.Μ.Ε. σ. 306, ὑποσ. 4) ἀναφερόμενον εἰς τὰ λεγόμενα ἐγκώμια τῆς Παναγίας, τὰ θεωρεῖ καινοφανῆ καὶ κακόζηλα καὶ δὲν ἐπιτρέπει τὴν χρῆσίν των».
Σημειωτέον ὅτι τὰ Δίπτυχα τοῦ 2007 δόθηκαν στὴν κυκλοφορία
τὸν νοέμβριο τοῦ 2006, ὥστε νὰ τὰ προμηθευθοῦν ὅλοι οἱ ναοὶ πρὶν ἀπὸ τὴν ἔναρξι τοῦ νέου ἔτους, ὅπως συμβαίνει ἄλλωστε κάθε χρόνο μὲ τὴν συγκεκριμένη ἔκδοσι. Αὐτούσια τὴν ἴδια σημείωσι τὴν ἐπανέλαβα ἐπισήμως καὶ στὸ Κανονάριον τοῦ ἑπομένου ἔτους, Δίπτυχα 2008, σελ. 209, ὑποσ. 186.
Τὴν ἴδια χρονιὰ (2008) μοῦ ζήτησαν ἐκ τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου νὰ μὴν ξαναβάλω ὑποσημειώσεις (μέχρι τότε μὲ παρώτρυναν γιὰ τὸ ἀκριβῶς ἀντίθετο). Δὲν μοῦ εἶπαν νὰ μὴν ξαναβάλω τὴν συγκεκριμένη ὑποσημείωσι, ἀλλὰ ὅλες τὶς ὑποσημείωσεις ποὺ παρέθετα ἐπὶ δύο χρόνια μὲ ποικίλα σχόλια, πληροφορίες καὶ ἐξηγήσεις γιὰ λεπτομέρειες τυπικοῦ καὶ παρεμφερῶν θεμάτων. Ἔκτοτε ἀφαιρέθηκαν ὅλες οἱ 180 περίπου ὑποσημειώσεις μου (ἀπὸ τὶς ὁποῖες πολλὲς ἦσαν πρωτότυπες μὲ ἐπιστημονικὴ προεργασία καὶ ἀρκετὴ ἔρευνα), καὶ σημειώνονται μόνον ἐλάχιστες, κι αὐτὲς ἀναγκαστικά, ὅσες κρίνονται ἄκρως ἀπαραίτητες καὶ ὑποχρεωτικές, ποὺ θὰ ἦταν ἐπιζήμιο νὰ παραλειφθοῦν, ἀφοῦ καὶ
τὸ ἴδιο τὸ Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας, ποὺ εἶναι ἡ βάσι τοῦ Κανοναρίου τῶν Διπτύχων, ἔχει
128 ὑποσημειώσεις.
Τὰ ἀναφέρω αὐτά, διότι μέχρι τὰ Δίπτυχα τοῦ 2007 αὐτὴν τὴν αὐστηρὴ διάταξι τοῦ Τυπικοῦ οἱ περισσότεροι (σχεδὸν ὅλοι δηλαδὴ) τὴν εἶχαν «ξεχάσει», διότι μετὰ τὴν ἔκδοσι τοῦ Τυπικοῦ Βιολάκη (1888) εἶχε σταματήσει ἡ ὅποια χρῆσι καὶ διάδοσι αὐτῶν τῶν "ἐγκωμίων" ἢ "μεγαλυναρίων" τῆς Θεοτόκου, πλὴν ἴσως κάποιων μεμονωμένων περιπτώσεων σὲ ἐλάχιστες θεομητορικὲς μονὲς ἢ προσκυνήματα, ὅπου διατηρήθηκαν ὡς τοπικὸ ἔθιμο, ἄγνωστο στοὺς πολλούς, πρᾶγμα ποὺ δὲν δημιουργοῦσε προβλήματα. Στὰ νεώτερα χρόνια, ποὺ σὰν πυρκαγιὰ ἀναζωπυρώθηκε ἡ χρῆσί τους λόγῳ τῆς ἀκατάσχετης ῥοπῆς τῶν νεωτέρων γενεῶν πρὸς τὴν καινοτομία καὶ τὸν θεατρινισμό, εἶχα τὴν εὐκαιρία νὰ «ὑπενθυμίσω» αὐτὴν τὴν ἀπαγόρευσι τοῦ ἐπισήμου Τυπικοῦ στὶς δύο προαναφερθεῖσες δημοσιεύσεις μου τὸ 2007 καὶ τὸ 2008 γιὰ ὅλη τὴν ᾿Εκκλησία τῆς ῾Ελλάδος. Καὶ φυσικὰ ἀπὸ τὸ 2008 καὶ τὸ 2009 ἔχω δημοσιεύσει αὐτὲς τὶς πληροφορίες στὸ διαδίκτυο, στὸ παρὸν βῆμα διαλόγου καὶ ἄλλοῦ.
᾿Απὸ τότε τὸ θέμα τὸ γνωρίζουν ἀρκετοί. Μάλιστα ἐκείνη τὴν ἐποχὴ κάποιοι συντάκτες τυπικῶν βοηθημάτων (κατὰ κάποιον τρόπο συνάδελφοί μου καὶ ἀνταγωνιστές μου ταυτοχρόνως) σὲ τυχαῖες ἐπικοινωνίες τους μαζί μου, εἶχαν παραδεχτῆ —πρὸς τιμήν τους— ὅτι δὲν γνώριζαν αὐτὴν τὴν ἀπαγόρευσι τοῦ Βιολάκη οὔτε εἶχαν προσέξει ποτὲ αὐτὴν τὴν ὑποσημείωσι τοῦ ἐπισήμου Τυπικοῦ, παρ᾿ ὅτι τὸ συμβουλεύονται κάθε χρόνο, γιὰ νὰ συντάσσουν τὶς ἐτήσιες ὁδηγίες· ἀλλὰ ἔμαθαν αὐτὴν τὴν διάταξι τοῦ Τυπικοῦ τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας ἀπὸ τὴν δική μου ἀναφορά. ῞Οπως διαπίστωσα ἀργότερα, αὐτὸ δὲν ἦταν τὸ μόνο θέμα τυπικοῦ ποὺ ἔμαθαν ἀπὸ ἐμένα.
Χαίρω λοιπόν, διότι
11 χρόνια μετὰ τὶς πρῶτές μου ἀναφορὲς πολλοὶ πλέον μιλοῦν γι᾿ αὐτὸ τὸ θέμα τῶν θεομητορικῶν ἐγκωμίων, ἀκριβῶς χάρι στὶς ἀρχικές μου δημοσιεύσεις στὰ Δίπτυχα, ποὺ τὶς εἶδε καὶ τὶς διάβασε τότε ὅλη ἡ ῾Ελλάδα καὶ ὄχι μόνον. Στὶς ἡμέρες μας λοιπὸν πολλοί, καὶ κληρικοὶ καὶ θεολόγοι καὶ ψάλτες καὶ λειτουργιολόγοι καὶ τυπικάρηδες, ἐπισημαίνουν τὴν ἄτοπη διάδοσι αὐτοῦ τοῦ ἐθίμου καὶ γράφουν πολλὰ σχόλια καὶ πλούσιες καὶ ὀρθὲς θεολογικὲς ἀναλύσεις. Χαίρω γι᾿ αὐτὴν τὴν ἐξέλιξι, κι ἂς ἀποφεύγουν οἱ περισσότεροι ἔστω καὶ νὰ ἀναφερθοῦν καὶ νὰ παραπέμψουν στὶς πρῶτές μου δημοσιεύσεις, ἀλλὰ γράφουν γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ σὰν νὰ ἐπισημαίνουν αὐτοὶ γιὰ πρώτη φορὰ τὸ σχετικὸ πρόβλημα καὶ σὰν νὰ βρῆκαν αὐτοὶ μόνοι τους τὴν παραπομπὴ στὸν Βιολάκη. ᾿Αλλὰ καὶ ὅσοι τυχὸν παραπέμψουν στὶς πρῶτες ἔντυπες δημοσιεύσεις μου σημειώνουν ὡς πηγὴ ἁπλῶς τὰ Δίπτυχα, χωρὶς νὰ ἀναφέρουν τὸ ὄνομά μου ὡς συντάκτου, λὲς καὶ τὸ τυπικὸν τῶν Διπτύχων συντάσσεται μὲ κάποια αὐτόματη διαδικασία "ἄνευ ἀνθρωπίνης χειρός".
῾Η μὴ ἀναφορὰ τοῦ ὀνόματός μου στὴν βιβλιογραφία τῶν νεωτέρων ἀρθρογράφων εἶχε κάποτε ὡς ἀποτέλεσμα μεταξὺ ἄλλων καὶ τὸ ἑξῆς εὐτράπελο. Τὸ 2013 ἕνας ἱερεὺς δημοσίευσε ἄρθρο, στὸ ὁποῖο ἔψεγε τὴν χρῆσι τῶν ἐν λόγῳ θεομητορικῶν "ἐγκωμίων" καὶ ἐπανελάμβανε τὴν σχετικὴ ἀπαγόρευσι τοῦ ἐπισήμου Τυπικοῦ. Στὸ τέλος ὅμως τοῦ ἄρθρου του κατηγοροῦσε τὰ ..."Δίπτυχα"! Μάλιστα, ὁ ἀγαθὸς ἐκεῖνος ἱερεὺς κατηγοροῦσε τὰ "Δίπτυχα" γιὰ μία παρατυπία, γιὰ τὴν ὁποία ἔμαθε ὅτι εἶναι παρατυπία χάρις στὰ Δίπτυχα! Λὲς καὶ τὰ Δίπτυχα γράφουν νὰ ψέλνωνται τὰ "ἐγκώμια", ποὺ δὲν ἔχει γραφῆ ποτὲ τέτοιο πρᾶγμα οὔτε στὰ Δίπτυχα οὔτε σὲ κανένα ἄλλο τυπικό. ᾿Αλλὰ καὶ προφορικὰ ἔχει τύχει ἄνθρωποι ποὺ δὲν μὲ ξέρουν, μόλις ἄκουσαν ὅτι εἶμαι ὁ συντάκτης τοῦ Κανοναρίου τῶν Διπτύχων, νὰ θέλουν νὰ μοῦ κάνουν μάθημα γιὰ τὰ δῆθεν "ἐγκώμια τῆς Θεοτόκου" λέγοντάς μου αὐτὰ ποὺ ἐγὼ πρωτοδημοσίευσα καὶ συνεχίζω νὰ δημοσιεύω ἐδῶ καὶ 11 χρόνια!
Πρὸς τὸ παρὸν φαίνεται ὅτι ὅσοι σεβόμαστε τὴν λειτουργικὴ παράδοσι τῆς ἐκκλησίας καὶ θέλουμε νὰ ὑπακοῦμε στὸ ἐπίσημο τυπικὸ εἴμαστε μειοψηφία. Πρακτικὰ καὶ λαϊκὰ ἐπικρατεῖ ὁ νεωτερισμὸς καὶ ἡ παρατυπία. ᾿Αναμένω ὅτι στὸ ἐγγὺς μέλλον θὰ δοῦμε ποιά θὰ εἶναι ἡ τελικὴ κατάληξις.
