Δόξα, Καί νῦν, σέ τρισσευόμενον ἀπολυτίκιον

[Dionysios]

Σχετικῶς μὲ τὴν ἀπουσία τοῦ Δόξα, Καὶ νῦν, ὅταν τρισσεύεται ἕνα καὶ μόνον ἀπολυτίκιον (δεσποτικῆς ἢ θεομητορικῆς) ἑορτῆς. τὸ θέμα τὸ ἐξέταζα πάλιν πρὸ καιροῦ μαζὶ μὲ ἕναν φίλον, γνώστην καὶ ἐρευνητὴν τοῦ τυπικοῦ. ἐπεκτείναμε ἀρκετὰ τὴν ἔρευνά μας, καὶ ἂν βρῶ εὐκαιρίαν, κάποια στιγμὴ θὰ παρουσιάσω λεπτομέρειες στὴν «Συμβολή». ὑπάρχουν πράγματι μαρτυρίες καὶ ἐνδείξεις ὅτι καὶ στὶς δεσποτικὲς καὶ θεομητορικὲς ἑορτὲς τὸ τρὶς ἐπαναλαμβανόμενον «ἀπολυτίκιον κάθισμα» ἐλέγετο μὲ Δόξα, Καὶ νῦν· ὑπάρχουν ὅμως καὶ μαρτυρίες περὶ τοῦ ἀντιθέτου (χωρὶς Δόξα, Καὶ νῦν)· ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸν ἑκάστοτε τρόπο ψαλμῳδήσεως καὶ στιχολογίας τοῦ ἀπολυτικίου. ἐπὶ παραδείγματι σύμφωνα μὲ κάποια ἀρχαία τάξι στὸν ἀρχαῖον ὄρθρο τὸ ἀπολυτίκιον ἐπανελαμβάνετο πολλάκις μὲ στιχολογίαν, ἀλλὰ ὡς Δόξα, Καὶ νῦν δὲν ψάλλετο οὔτε τὸ ἀπολυτίκιον οὔτε τὸ θεοτοκίον αὐτοῦ, ἀλλὰ δύο σταθερὰ τροπάρια τοῦ ὄρθρου. μποροῦμε νὰ ὑποθέσωμε ὅτι, ὅταν ἐξέπεσεν ἡ στιχολογία καὶ κατὰ συνέπειαν ἔπαυσεν ἡ πολλαπλῆ ἐπανάληψις τοῦ ἀπολυτικίου καὶ ὅταν τὰ δύο σταθερὰ τροπάρια τοῦ ὄρθρου μετεφέρθησαν σὲ ἄλλην θέσιν, ἔμεινεν ἡ τριπλῆ ἐπανάληψις τοῦ ἀπολυτικίου ἄνευ Δόξα, Καὶ νῦν. ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα τὸ τμῆμα αὐτὸ (τῶν ἀπολυτικίων) τῆς πάλαι ποτὲ ἑνιαίας ἀκολουθίας (ἑσπερινοῦ καὶ ὄρθρου) ὑπέστη πολλαπλὲς μεταβολὲς καὶ ἐπιδράσεις. δὲν θὰ τὶς ἀπαριθμήσω ἐδῶ γιὰ λόγους συντομίας. ἀλλὰ ἡ ἐξέλιξις εἶναι ἡ σημερινὴ πρᾶξις, δηλαδὴ τριπλῆ ἐπανάληψις χωρὶς Δόξα, Καὶ νῦν.

Δὲν εἶναι ἡ μοναδικὴ τέτοια περίπτωσις, ὅπου ἐκπίπτει τὸ Δόξα, Καὶ νῦν. τὸ τρισάγιον μετὰ τὸ «Νῦν ἀπολύεις» καὶ τὸ «᾿Αγαθὸν τὸ ἐξομολογεῖσθαι», τὸ (ἀναντιρρήτως τρισσευόμενον) «῞Αγιος Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν» τῶν Κυριακῶν, τὰ ἐξαποστειλάρια εἰς κάθε ὄρθρον, τὸ «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον» τῆς λειτουργίας εἶναι ὡρισμένες τέτοιες περιπτώσεις, ποὺ κάποτε εἶχαν Δόξα, Καὶ νῦν, διότι ἐπανελαμβάνοντο ὡς ἐφύμνια κάποιας στιχολογίας. ἡ στιχολογία αὐτὴ σήμερον ἔχει ἐκπέσει, καὶ σὲ πολλὲς περιπτώσεις δὲν γνωρίζομεν οὔτε κἂν ποιά ἦταν. σὲ τέτοιες περιπτώσεις ἀρχαίων καὶ σημαντικῶν ἐξελίξεων, ἀκόμη καὶ ἂν εἶναι δυνατὴ ἐρευνητικῶς ἡ τρόπον τινὰ ἀποκατάστασίς των σὲ ἀρχαιοτέρα μορφή, δὲν εἶμαι ὑπὲρ τῆς ἀποκαταστάσεως, ἀλλὰ δέχομαι τὴν σημειωθεῖσαν ἐξέλιξιν ὡς σεβαστήν. καλὴ καὶ χρησιμωτάτη καὶ ἀναγκαιοτάτη ἡ ἔρευνα τοῦ τυπικοῦ, ἀλλὰ κάθε τὶ ποὺ φανερώνει ἡ ἔρευνα δὲν σημαίνει ὅτι πρέπει νὰ ἐπανέρχεται εἰς χρῆσιν ἄνευ ἐξηκριβωμένου λόγου. πρέπει νὰ τεθῇ καὶ ἓν ὅριον εἰς τὴν τάσιν μιμήσεως τῆς ἀρχαιότητος. ἕνα τέτοιο ὅριον θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι ἡ σκέψις ὅτι, ὅπου δὲν διατηρεῖται ἡ ἔννοια τῆς στιχολογίας, ὑπάρχει ἡ τάσις νὰ ἐκπίπτῃ καὶ τὸ Δόξα, Καὶ νῦν. αὐτὴ ἡ διαπίστωσις δὲν ἔχει ἀπόλυτον ἰσχύ καὶ μόνη της δὲν αἰτιολογεῖ ἐπαρκῶς τὴν σημειωθεῖσαν ἐξέλιξιν· ἀλλὰ ἐπιφυλάσσομαι γιὰ κάποιες συμπληρωματικὲς σκέψεις ἐν εὐθέτῳ χρόνῳ. ἁπλῶς ἐδῶ μοῦ δίδεται ἡ εὐκαιρία νὰ εἴπω ὅτι εἰς περιπτώσεις ποὺ διασῴζεται ἡ στιχολογία πρέπει νὰ διατηρηθῇ καὶ τὸ Δόξα Καὶ νῦν, ὅπως στὸ α΄ ἀντίφωνον τῆς λειτουργίας, ποὺ πρέπει μετὰ τὴν τριπλῆν ἢ τετραπλῆν ἐπανάληψιν τοῦ ἐφυμνίου «Ταῖς πρεσβείαις τῆς θεοτόκου» εἰς τοὺς ὡρισμένους στίχους αὐτοῦ, πρέπει νὰ λέγεται πάλιν Δόξα, Καὶ νῦν, «Ταῖς πρεσβείαις», καὶ εἰς τὸ γ΄ ἀντίφωνον μετὰ τὴν εἴσοδον τοῦ εὐαγγελίου πρέπει εἰς τὰ δύο τελευταῖα τροπάρια (ἀπολυτίκιον καὶ κοντάκιον) ἢ ἔστω πρὸ τοῦ ἐπισφραγιστικοῦ κοντακίου νὰ λέγεται ἐπίσης τὸ Δόξα, Καὶ νῦν. ἐπίσης εἰς τὸ τέλος τῆς στιχολογίας τοῦ κοινωνικοῦ, πρὶν ἀπὸ τὸ «Πληρωθήτω» πρέπει νὰ ἀποκατασταθῇ τὸ Δόξα Πατρὶ (τὸ Καὶ νῦν ὑπάρχει στὴν ἱερατικὴν ἐκφώνησιν «Πάντοτε, νῦν καὶ ἀεί»). ἀπὸ τὴν ἄλλην ὅπου διασῴζεται τὸ Δόξα, Καὶ νῦν, καλὸν εἶναι νὰ ἀποκατασταθῇ καὶ ἡ ἔννοια τῆς στιχολογίας, ὅπως ἐπὶ παραδείγματι εἰς τὰ καθίσματα τοῦ ὄρθρου τῆς παρακλητικῆς, πρέπει νὰ προστεθοῦν οἱ στίχοι αὐτῶν κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ Τριῳδίου (διὰ τὶς κυριακὲς σύμφωνα μὲ τὸ συλλειτουργικὸν τῆς Σίμωνος Πέτρας). ἐδῶ πρόκειται δι᾿ ἀποκατάστασιν φθορᾶς καὶ θεραπείαν ἀσυνεπείας καὶ ὄχι διὰ ἀναθεώρησιν σημειωθείσης ἐξελίξεως. λεπτὴ ἡ διαφορὰ αὐτῶν τῶν δύο περιπτώσεων καὶ δύσκολος ἡ διάκρισίς των, ἀλλὰ μόνον μὲ τέτοιου εἴδους μικρὲς ἐπεμβάσεις ἀποκαταστάσεως θὰ μπορέσωμε νὰ καταλάβωμε καλλίτερον εἰς τί συνίστανται οἱ διάφορες ἐξελίξεις τῆς λατρείας.

(16/6/2008)


copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Ιωαννίδης Δημήτριος]

Στον Πατριαρχικό Ναό, τα τρισσευόμενα Απολυτίκια, ψάλλονται πάντοτε με Δόξα. Και νύν.
Το ίδιο γίνεται και στο "Ιδού ο Νυμφίος έρχεται" , όπως επίσης και στο "Ότε οι ένδοξοι Μαθηταί", αλλά και στο" Εσφραγισμένου του μνήματος" της Κυριακής του Θωμά κ.ά.
Έτσι τα ψάλλαμε και στον Άγ. Δημήτριο Αμπελοκήπων με τον Στανίτσα.