Τὸ 2008 ἡ 25η μαΐου (μνήμη τῆς γ΄ εὑρέσεως τῆς κεφαλῆς τοῦ προδρόμου ᾿Ιωάννου) συνέπεσε μὲ τὴν κυριακὴ τῆς Σαμαρείτιδος. τὰ Δίπτυχα 2008 καὶ ἄλλα ἐτήσια τυπικὰ βοηθήματα ἐσημείωναν εἰς τοὺς αἴνους τῆς κυριακῆς ὡς δοξαστικὸν τῶν αἴνων τὸ ἰδιόμελον τοῦ προδρόμου, εἰς δὲ τὸ Καὶ νῦν τὸ ἰδιόμελον τῆς Σαμαρείτιδος. ἡ διάταξις αὕτη ἐχαρακτηρίσθη ὑπὸ μελετητοῦ τοῦ τυπικοῦ ὡς ὑπερβολική, μὲ τὸ σκεπτικὸν ὅτι
οἱ ἑορτὲς τῆς εὑρέσεως δὲν πρέπει νὰ θεωρηθοῦν ὅτι ἀνήκουν στὴν κατηγορία τῶν «ἐπισήμως ἑορταζομένων ἁγίων», ὅπως οἱ ἄλλες ἑορτὲς τοῦ προδρόμου, οἱ ὁποῖες σαφῶς ἔχουν ἐπισημότερον χαρακτῆρα (γενέθλιον, ἀποτομὴ κ.λπ.)
᾿Επ᾿ αὐτοῦ ἔγραψα τότε τὰ ἀκόλουθα.
13-05-08
Πολὺ ὡραία ἡ παρατήρησις ...· λογικὴ καὶ βάσιμος ἡ ἀντίρρησις. ἂς ξεκαθαρίσωμε μὲ αὐτὴν τὴν εὐκαιρία κάποια πράγματα.
᾿Απὸ τὴν ἐποχὴ τῆς διορθώσεως τοῦ ἡμερολογίου (1924) ἡ ἐξεταζομένη περίπτωσις (Κυριακὴ Σαμαρείτιδος καὶ γ΄ εὕρεσις κάρας προδρόμου – 25 μαΐου) διὰ πρώτην φορὰν ἔτυχε μόλις τῷ 1997, διὰ δευτέραν τῷ 2003, καὶ ἐφέτος 2008 εἶναι ἡ τρίτη. αὐτὸ δι᾿ ἐμὲ σημαίνει πολλά. τῷ 1997 δὲν ἦτο πλέον ἐν ζωῇ ὁ ἀοίδιμος Γεώργιος Μπεκατῶρος, ὁ ὁποῖος ἦτο σπουδαῖος μελετητὴς καὶ ἑρμηνευτὴς τοῦ τυπικοῦ τῆς ἐκκλησίας. ἐπίσης ἡ περίπτωσις αὐτὴ δὲν εἶχε ἐξετασθῆ ἀπὸ ἱστορικὲς μονὲς μὲ μακραίωνα λειτουργικὴ παράδοσι, ποὺ ἀκολουθοῦν τὸ νέο ἡμερολόγιο (τὸ ῞Αγιον Ὄρος δὲν μπορεῖνὰ βοηθήσῃ καὶ πολύ, διότι ἀκολουθοῦν τὸ παλαιό). παλαιοὶ τυπικάρηδες τῶν ἀρχῶν καὶ τῶν μέσων τοῦ 20οῦ αἰῶνος εἶχαν πλέον φύγει. οἱ τυπικάρηδες τοῦ 1997 καὶ τοῦ 2003, ὅλοι τους σπουδαῖοι καὶ ἀξιόλογοι, ἑρμήνευσαν τὴν περίπτωσι μὲ βάσι τὴν μέχρι τώρα παράδοσι. ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον κατέληξαν στὴν λύσι ποὺ ὑπάρχει καὶ στὰ Δίπτυχα τοῦ 2008. εἶναι σημαντικὸ νὰ διευκρινίσω ὅτι στὶς περισσότερες περιπτώσεις οἱ σύγχρονοι τυπικάρηδες ἐργάστηκαν μεμονωμένα. οἱ περισσότεροι ὅμως ἔφτασαν στὸ ἴδιο συμπέρασμα.
Εἶναι σωστὴ ἡ ἐφετινὴ διάταξις γιὰ τοὺς αἴνους τῆς 25ης μαΐου (Δόξα, τοῦ προδρόμου, Καὶ νῦν, τῆς Σαμαρείτιδος); ναὶ εἶναι σωστή, διότι ἄλλες ἀνάλογες περιπτώσεις τοῦ τυπικοῦ (καὶ ὄχι μόνον τοῦ ΤΜΕ), ὅπως ἡ 21η μαΐου, ἐπιτρέπουν αὐτὴν τὴν διάταξι. ἡ διαφορετικὴ διάταξι τοῦ ΤΜΕ ἂν ἡ 25η μαΐου τύχῃ κυριακὴ τοῦ τυφλοῦ εἶναι ἀσφαλῶς μία ἰσχυρὰ ἔνδειξις, ὅτι μποροῦμε νὰ μὴν ἀκολουθήσουμε τὴν ἄλλη διάταξι (τῆς 21ης μαΐου), ἀλλὰ δὲν εἶναι ὑποχρεωτική. ἐξάλλου μπορεῖ νὰ ὑπάρξῃ ἀντίλογος. ἂν δεχθοῦμε καὶ ἐπεκτείνομε ὅσα λέει τὸ ΤΜΕ γιὰ τὶς 25 μαΐου στὴν §3, θὰ εἶναι σὰν νὰ ἐξομοιώνωμε τὴν ἀκολουθία τῆς ἡμέρας μὲ τὶς ἀκολουθίες τοῦ ἀποστόλου Μάρκου (25 ἀπριλίου) καὶ τοῦ ἁγίου ᾿Αθανασίου (2 μαΐου). ἡ 25η μαΐου ὅμως ἔχει ἑορταστικώτερο χαρακτῆρα, διότι ἔχει κάθισμα πολυελέου καὶ εὐαγγέλιον ὄρθρου, ποὺ δὲν ἔχουν οἱ δύο προηγούμενες. τὸ ἀναφέρω αὐτὸ ἁπλῶς ὡς παράδειγμα, γιὰ νὰ δείξω ὅτι ἐδῶ πλέον ἔχομε νὰ κάνωμε μὲ ἐνδείξεις καὶ ἑρμηνεῖες.
Εἶναι ὑπερβολικὴ ἡ έφετινὴ διάταξις τῶν Διπτύχων; ἀναντιρρήτως ναί, διότι τέτοιες ὑπερβολὲς ὑπάρχουν ἀρκετὲς στὸ ἐν χρήσει τυπικόν, μόνον ποὺ ἡ συχνὴ ἐπανάληψις ἔχει δημιουργήσει μία μακροχρόνια συνήθεια, καὶ δὲν τὰ θεωροῦμε ὑπερβολές. δὲν θὰ ἀναφέρω ἐδῶ παραδείγματα, γιὰ νὰ μὴν κουράσω. κάποτε πάντως εἶχε γίνει μία συζήτησις μὲ τὸν μακαρίτη ᾿Ιωάννη Φουντούλη γιὰ τέτοιου εἴδους θέματα. ἡ γνώμη του ἦταν ὅτι οἱ διατάξεις τῆς 21ης μαΐου ἔχουν πολλὲς ὑπερβολές, ποὺ μπορεῖ ἴσως νὰ δικαιολογοῦνται στὴν πόλι τοῦ ἁγίου τὴν Κωνσταντινούπολι, κακῶς ὅμως ἐπιβλήθηκαν στὶς ὑπόλοιπες ἐκκλησίες, καὶ ἀκόμη χειρότερα ποὺ γίνονται πρότυπο τυπικοῦ γιὰ τὶς ἀκολουθίες ἄλλων τοπικῶν ἁγίων, ὅπως νεομαρτύρων κ.λπ.· αὐτὴν τὴν ἄποψι ἐνστερνίζομαι καὶ ἐγὼ καὶ τὴν ἔχω διατυπώσει ἐγγράφως καὶ ἀλλοῦ. σ᾿ αὐτὸ τὸ σημεῖο μόνον τὸ οἰκουμενικὸν πατριαρχεῖον μπορεῖ μὲ τὴν αὐθεντία του καὶ τὸ κῦρός του νὰ θεσπίσῃ μία διαχωριστικὴ γραμμὴ καὶ νὰ συμβάλῃ στὴν ἐπιστροφὴ στὴν ἀκριβῆ τάξι, ποὺ εἶναι σὲ πολλὰ σημεῖα σεμνότερη καὶ λιτώτερη ἀπὸ σημερινὲς συνήθειες. χωρὶς τὴν ἐπέμβασι τοῦ πατριαρχείου, ὅ,τι κι ἂν λένε καὶ γράφουν οἱ διάφοροι ἐρευνητές, θὰ παραμένουν θεωρητικὲς ἀπόψεις.
Σχετικὰ μὲ τὴν διακριτικὴ διόρθωσι μακροχρονίων ὑπερβολῶν καὶ λαθῶν πολλὰ ἔχω γράψει σὲ ὑποσημειώσεις τῶν Διπτύχων τῶν ἐτῶν 2007 καὶ 2008, καὶ πολλὰ προσπάθησα νὰ βελτιώσω (βλέπε γιὰ παράδειγμα τὴν 1η σεπτεμβρίου), καὶ κάποιες φορὲς γιὰ θέματα σοβαρώτερα –κατὰ τὴν γνώμη μου– ἀπὸ τὸ παρόν. δὲν ξέρω ὅμως ἂν καὶ κατὰ πόσον ἡ πλειονοψηφία ἔδειξε ἀνταπόκρισι καὶ κατανόησι σ᾿ αὐτά. ὅπως κι ἂν ἔχῃ τὸ πρᾶγμα, καὶ τὸ ἐξηγῶ ἐδῶ χωρὶς καμμία ἀπολογητικὴ διάθεσι, ἡ κοινὴ πρᾶξι εἶναι κι αὐτὴ ἕνας παράγων τοῦ τυπικοῦ, ὁ ὁποῖος πρέπει νὰ συνυπολογίζεται μὲ τοὺς ἄλλους παράγοντες· δὲν ἐννοῶ νὰ ἀπολυτοποιῆται, ἀλλὰ πάντως –ἐπαναλαμβάνω– πρέπει νὰ συνυπολογίζεται.
Εἶναι σωστὴ ἡ ἄλλη τάξις ποὺ προτείνεται... (δηλαδὴ εἰς τοὺς αἴνους Δόξα, τῆς κυριακῆς, Καὶ νῦν, «᾿Αναστάσεως ἡμέρα»); βεβαίως καὶ εἶναι σωστή, διότι συχνὰ σὲ ἕνα πρόβλημα τυπικοῦ δὲν ὑπάρχει μόνον μία σωστὴ λύσις (αὐτὸ εἶναι κάτι ποὺ πολλοὶ τὸ ἀγνοοῦν καὶ ἀκόμη περισσότεροι δὲν θέλουν νὰ τὸ ἀκούουν), καὶ διότι καὶ αὐτὴ ἡ τάξις στηρίζεται σὲ ἀνάλογες διατάξεις τοῦ τυπικοῦ. καὶ μάλιστα, ἂν θέλετε τὴν προσωπική μου γνώμη, εἶναι πιὸ σωστὴ ἀπὸ τὴν διάταξι ποὺ τείνει νὰ ἐπικρατήσῃ· καὶ αὐτὸ δὲν εἶναι μόνον προσωπική μου γνώμη, ἀλλ᾿ εἶναι ἡ διάταξις ποὺ ἔχει στὸ «Σύστημα τυπικοῦ» καὶ ὁ πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης. γι᾿ αὐτὸ σὲ λειτουργικὸ συνέδριο στὸν Βόλο τῷ 2006 εἶχα δημοσίως πεῖ ὅτι πρέπει κάποια θέματα κοινοῦ προβληματισμοῦ νὰ συζητηθοῦν ἀπὸ κοινοῦ ἀπὸ ὅλους τοὺς τυπικαρίους τῶν τοπικῶν ἐκκλησιῶν, καὶ ὅτι τὸ «Σύστημα τυπικοῦ» θὰ ἦταν τότε μία πολὺ καλὴ βάσις γιὰ τὴν διευθέτησι τυχὸν ἐκκρεμοτήτων.
Τελειώνοντας τὰ λίγα (κυριολεκτῶ) αὐτὰ γιὰ τὸ ἐν λόγῳ θέμα ἐπαναλαμβάνω κάτι ποὺ ἔγραψα καὶ στὸ τελευταῖο τεῦχος τῆς «Συμβολῆς» (τ. 21, σ. 391)· «ὑπάρχουν ἀκόµη καὶ σήµερον θέµατα τοῦ τυπικοῦ ποὺ δὲν ἔχουν ἐπιλυθῆ ὁριστικῶς, δὲν ἔχουν παγιωθῆ, ἂν καὶ οἱ περισσότεροι αὐτὸ δὲν τὸ ἠξεύρουν. ὑπάρχουν καὶ ζητήµατα παγιωµένα µέν, ἀλλὰ µὲ ἐσφαλµένον τρόπον, ποὺ χρειάζονται διόρθωσιν». ἕνα τέτοιο θέμα εἶναι καὶ αὐτὸ ποὺ μᾶς ἀπασχόλησε ἐδῶ.
copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
