᾿Αλφαβητική σημειογραφία

[Dionysios]

Γεώργιος Παπαδόπουλος

Ιστορική επισκόπησις της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής από των αποστολικών χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς (1-1900 μ.Χ)



ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β'

ΑΠΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ (323 -700 π.Χ.)


Η αλφαβητική μουσική παρασημαντική κατά τον Δ' αιώνα.

Ως αι πηγαί, εξ ων ηρύσθησαν oι των πρώτων αιώνων χριστιανοί τας πρώτας βάσεις της μελοποιϊας αυτών, ήσαν ελληνικαί, ούτω και η μουσική παρασημαντική ή σημειογραφία κατά τους πρώτους αιώνας του Χριστιανισμού ην η παρά τοις εθνικοίς Έλλησιν εν χρήσει. Oι αρχαίοι Έλληνες τα μέλη αυτών έγραφον διά των μεγάλων και μικρών γραμμάτων του Αλφαβήτου, η ακεραίων, ή ηκρωτηριασμένων, ή απλών, ή διπλών, ή εξηπλωμένων οριζοντίως, πλαγίως και αντιστρόφως και μετά διαφόρων τόνων, ως ευρίσκονται παρά τω Αλυπίω, Αριστείδη Κυντιλιανώ και τω Γαυδεντίω. Και τα μεν ορθά γράμματα εχρησίμευον προς παρασήμανσιν εν τη φωνητική μουσική, τα δε πλάγια ή ανεστραμμένα εν τη οργανική μουσική. Εις τα περί του Αλυπίου υπομνήματα του Μάρκον Μεϋβωμίου ευρίσκονται πασαι των χαρακτήρων τούτων αι λεπτομέρειαι, αίτινες ανέρχονται εις 1620· ώστε δικαίως ο Αριστόξενος έλεγεν ότι η επιστήμη της Μουσικής υπήρχεν εν τη παρασημαντική. Ότι δε oι πρώτοι χριστιανοί μελωδοί τα πολυειδή και ποικιλα αυτών μέλη έγραφον διά τωυ αλφαβητικών μουσικών χαρακτήρων ή σημείων της αρχαίας ελληνικής παρασημαντικής ή σημαδογραφίας απόδειξις είναι ο Αμβροσιανός λεγόμενος ύμνος Te Deum Laudamus, Te Dominum Confidemur, ποίημα των ιερών Αμβροσίου και Αυγουστίνoυ, ο δημοσιευθείς υπό του Μάρκου Μεϋβωμίου, γεγραμμένος δε διά των γραμμάτων του Ελληνικού και Λατινικού Αλφαβήτου.

Υπό των πρώτων μουσουργών της Εκκλησίας χρήσις εγίνετο εν τη μελοποιΐα, πλην των σημείων της παλαιάς των Ελλήνων μουσικής, και των σημαδοφώνων και σημαδοχρόνων, εφευρεθέντων επί των αλεξανδρινών χρόνων. Ιστορικώς γνωστόν τυγχάνει ότι η ελληνική γλώσσα ούτε τόνους, ούτε πνεύματα είχε μέχρι του Γ' π.Χ. αιώνος, αλλ’εγράφετο και ελαλείτο, ως η Λατινική. Από δε του Μ. Αλεξάνδρου και των διαδόχων αυτού η ελληνική γλώσσα και η Μουσική, επειδή, ήρξαντο αλλοιούμεναι εις στόματα αλλοφύλων, ελήφθησαν μέτρα προς διατήρησιν και του τονισμού της γλώσσης και της αρμονίας της Μουσικής· η δε Αλεξανδρινή σχολή προς διάσωσιν μεν της των λέξεων προφοράς επενόησε τους τόνονς και τα πνεύματα, προς διατήρησην δε του μουσικού ρυθμού και του μέλους των ήχων, τα σημαδόφωνα και σημαδόχρονα, παραχθέντα εκ των γραμμάτων του Αλφαβήτου. Η παρασημαντική αύτη αναπτύσσεται μετά τον Δ΄ μ.Χ. αιώνα ότε μεγάλως ανεπτύχθη και η μουσική ταχυγραφία, ήτoι η τέχνη του συντέμνειν εν τη γραφή τον αριθμόν των φωνών δια συντετμημένων σημείων (αγκιστροειδών), ανoμoίων προς τα γράμματα του Αλφαβήτου, πλην διατηρούντων αρκούντως σαφή ίχνη της αλφαβητικής παρασημαντικής, ως μαρτυρεί το μουσικόν Αντιφωνάριον Γρηγορίου του Διαλόγου. Εντεύθεν παρήχθησαν βαθμηδόν τα περιληπτικήν έννοιαν έχοντα αγκιστροειδή εκείνα σημεία, δι’εκάστου των οποίων εσημείουν oι μουσουργοί θέσεις και γραμμάς ολοκλήρους.

Μετά τον Δ΄ αιώνα εν τη μουσικη προς παρέκκλισιν και μεταβολήν της φωνής ανεπτύχθη έτερον είδος μουσικών σημείων, η εκφωνητική παρασημαντική,η εν χρήσει εν τη παρασημάνσει της εμμελούς αναγνώσεως ή μελωδίας των Αποστόλων και Ευαγγελίων. Τα ποικιλώνυμα ταυτα σημεία ησαν λίαν απλά κατά την μορφήν αυτών και oυχί πολυποίκιλα, συνιστάμενα εκ τόνων και πνευμάτων διά κινναβάρεως σημειουμένων άνωθεν και κάτωθεν του κειμένου αποστολικών και ευαγγελικών περικοπών, και εκ των γραμμάτων γ, τ, ς, τιθεμένων κατά διάφορον στάσιν.