Γενική Ανασκόπηση της Βυζαντινής Μουσικής

[Ιωαννίδης Δημήτριος]

ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Αν η ερμηνεία των συναισθημάτων του ανθρώπου μέσω της φωνής του λέγεται Μουσική, τότε η Βυζαντινή Μουσική, είναι ασφαλώς η γλώσσα, με την οποίαν οι Χριστιανοί μιλάνε με το Θεό.
Αυτή η γλώσσα, είναι η γλώσσα της καρδιάς και του μυαλού του κάθε θρησκευόμενου, στην οποία προσιδιάζει σεμνότητα και μεγαλοπρέπεια. Σεμνότητα, ως προς τα συναισθήματα τα οποία πρέπει να γεμίζουν την καρδιά μας, και μεγαλοπρέπεια, ως προς την έκφραση της διάνοιας του ανθρώπου, όταν ζητάει να φθάσει πιο κοντά προς το Δημιουργό.
Εκτός όμως από αυτόν τον υψηλό προορισμό, τον οποίον έχει η Βυζαντινή Μουσική - αφού αποτελεί τη γέφυρα, η οποία μεταρσιώνει τον άνθρωπο και τον πλησιάζει προς το Θεό - παρουσιάζει ιδιαίτερα για μας τους Έλληνες, ένα ξεχωριστό θέλγητρο. Το θέλγητρο του ενστίκτου της αγάπης, την οποία τρέφει καθ' ένας μας, για ένα δικό του πράγμα. Γιατί πραγματικά η Βυζαντινή Μουσική, είναι κάτι δικό μας αποκλειστικά. Είναι το απαύγασμα της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής.
Το Ελληνικό θνος, το οποίο διατήρησε μέσα σε όλους αυτούς τους αιώνες τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμά του, δεν ήταν βέβαια δυνατόν να χάσει τη Μουσική του. Και όπως όλες οι μορφές του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, ξανάζησαν και αναπτύχθηκαν στο Βυζάντιο, κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο αναβίωσε και η Μουσική, με φορέα πλέον τη Χριστιανική θρησκεία.
Έτσι, το αρχαίο Διονυσιακό στοιχείο αντικαθίσταται στο Βυζάντιο, με το πνεύμα της καλοσύνης και αγιότητας. Το Απολλώνιο φως και η αρμονική διάπλαση Θεών και ηρώων, με το πνεύμα του Χριστού και της αυτοθυσίας.
Η γλώσσα όμως, παρέμεινε και παραμένει η ίδια, έστω και εάν πολλοί στον καιρό μας, προσπαθούν να την μπασταρδέψουν, με ξενόγλωσσους χαρακτηρισμούς και τερτίπια. Το ίδιο και η Μουσική, η οποία ερμηνεύει με τη φωνή, τη λατρεία της Φυλής προς το Θεό της αγάπης, είναι κληρονομιά του αρχαίου Ελληνικού κλασσικού πολιτισμού, τόσο στη γενική της μορφή σαν τέχνη, όσο και στους τόνους, την κλίμακα, τα γένη και τα χρώματά της.
Αυτό διαπιστώνεται από πολλά δεδομένα της Ιστορίας. Πράγματι, η Αρχαία Ελληνική Μουσική, όπως αναφέρει ο ἀριστόξενος ο Ταραντίνος, στα συγγράμματά του "Περί Ρυθμικής" και "Περί Αρμονίας", καθορίζει τα τρία (3) γένη στο Διάτονο, Χρωματικό και Εναρμόνιο, ακριβώς, όπως τα συναντούμε αργότερα στη Βυζαντινή Μουσική, η οποία και αυτή, τα διακρίνει σε Διατονικό, Χρωματικό και Εναρμόνιο. ἅπίσης, οι οκτώ (8) ήχοι της Βυζαντινής Μουσικής, συνδέονται αδιάσπαστα με τις οκτώ (8) Αρχαίες Ελληνικές Χρόες. Γενικότερα όμως η διαμόρφωση της Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής, πηγάζει από την τεχνική διάρθρωση της Αρχαίας Ελληνικής, αφού έχει σαν βάση το Ελληνικό πεντάχορδο με τους τέσσερις (4) φθόγγους, το οποίον παρέλαβαν και χρησιμοποιούσαν οι Θεωρητικοί της Βυζαντινής Μουσικής, μέχρι την εποχή των τριών (3) Διδασκάλων. Ας δούμε όμως καλύτερα, πώς έγιναν όλα αυτά.
Η Ελληνική Μουσική, είναι μια τέχνη η οποία ανθεί δια μέσου των αιώνων, από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα.
Κατά τους Αρχαίους χρόνους, βρίσκονταν σε περίοπτη θέση και ήταν απαραίτητη σε κάθε Θρησκευτική, Πολιτική ή προσωπική εκδήλωση των Αρχαίων προγόνων μας.
Η Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής, είναι στενότατα συνδεδεμένη με την Ιστορία της Αρχαίας Ποιητικής Τέχνης. Ο Αρχαίος Έλληνας Ποιητής, ήταν ταυτόχρονα και Μελωποιός. Είναι γνωστό δε, ότι το αρχαίο μέτρο στηριζόταν πάνω στην προσωδία. Δηλαδή, στη διάκριση των Μακρών και Βραχέων συλλαβών των στίχων.
Η ποίηση παρουσίασε το ρυθμό και η αξία των Φθόγγων της μελωδίας, κανονιζόταν σύμφωνα με το προσωδιακό μέτρο.
Δε χρειάζεται να αναφερθούν τα ονόματα τόσων και τόσων επιφανών Μελοποιών της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής, οι οποίοι μεσουρανούσαν εκείνη την περίοδο και κατάφεραν να κάνουν όλους τους λαούς της εποχής εκείνης, να μιλάνε με ενθουσιασμό γι῞ αυτήν. Με την εκστρατεία μάλιστα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Ελληνική Μουσική, έγινε η βάση της Μουσικής των Χωρών όλου του γνωστού τότε κόσμου.
Απ῞ τον Β' όμως αιώνα μ.Χ., σταμάτησε να υφίσταται η προσωδία, οπότε τη Χριστιανική ποίηση και μουσική, αναγκάστηκαν να αντικαταστήσουν τα αρχαία μέτρα με τονικούς ρυθμούς, στους οποίους δόθηκε μεγάλη σημασία, όχι μόνο στην ποιότητα των συλλαβών αλλά και στην ποσότητα και στον τονισμό των λέξεων.
Έτσι έχουμε τη Μεσαιωνική ή Βυζαντινή περίοδο, κατά την οποία συνετελέσθη αυτή η μετάλλαξη από διακεκριμένους Μουσουργούς, οι οποίοι γνωρίζοντας σε βάθος την Αρχαία Ελληνική Μουσική και ποτισμένοι από την Ελληνική Παιδεία, στηρίχτηκαν πάνω στους Τρόπους ή χους της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής και δημιούργησαν τη λεγόμενη Βυζαντινή Μουσική, από το γεγονός ότι καλλιεργήθηκε και αναπτύχθηκε στο Βυζάντιο κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Τούτο επιβεβαιώνεται από τα έργα όλων των Μουσουργών και Υμνογράφων από τον Α' μέχρι τον Η' αιώνα, οπότε εμφανίστηκε δυναμικά ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός (676-756 μ.Χ.).
Με τον όρο λοιπόν Βυζαντινή Μουσική, λέμε τη Μουσική των Βυζαντινών προγόνων μας, της οποίας ένα μέρος εξυπηρετούσε την Εκκλησία του Χριστού, για τις ανάγκες της Θείας Λατρείας και το οποίον ονομάζουμε Εσωτερική Μουσική και ένα άλλο μέρος, εξυπηρετούσε τις κοσμικές ανάγκες των προγόνων μας και το οποίον ονομάζουμε Εξωτερική Μουσική, που γι῞ αυτήν θα αναφερθούμε εκτενέστερα σε άλλα κεφάλαια.
Αυτή η Μουσική, όπως άλλωστε και κάθε άλλη τέχνη, εμφανίστηκε στην αρχή ατελής. λοι όμως όσοι ασχολήθηκαν μ῞ αυτήν, είτε λληνες ήταν αυτοί είτε ξένοι, όλοι συμφώνησαν ότι οι Εκκλησιστικοί ήχοι και γενικά το Σύστημα αυτής της Νέας Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής, είχε άμεση σχέση με το Αρχαίο Ελληνικό Σύστημα. Βέβαια αυτή η Μουσική, μαζί με την Εκκλησιαστική Υμνολογία των πρώτων μ.Χ. αιώνων, εξυπηρετούσε στην αρχή περισσότερο τις Θρησκευτικές, παρά τις κοσμικές ανάγκες του Βυζαντίου.
Αυτό όμως συνέβη μόνο στην αρχή.
Στη συνέχεια όμως άρχισε να ακμάζει και από τα τέλη του Ζ' αιώνα μέχρι και την `λωση, αποτελούσε αναπόσπαστο συμπλήρωμα για όλες ανεξαιρέτως τις συγκεντρώσεις, οποιασδήποτε μορφής και χώρου (Αυτοκρατορικές ή κοσμικές).
Είναι η εποχή, που εμφανίζονται μεγάλες προσωπικότητες στο χώρο της Μουσικής και της Υμνογραφίας. Μετά το Ρωμανό το Μελωδό, τον αναμφισβήτητο Πίνδαρο της Εκκλησιαστικής ποίησης (5ος αιώνας), έρχεται όπως προαναφέραμε ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, σαν πρώτη πηγή της Μουσικής, ο οποίος συστηματοποίησε την Παρασημαντική σαν μουσική γραφήκαι θεωρείται ο Μπαχ της Βυζαντινής Μουσικής. Ακολουθούν οι Στουδίτες, οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Αναστάσιος και Φώτιος, ο Σωφρόνιος Ιεροσολύμων, οι Αυτοκράτορες Λέων ΣΤ' ο Σοφός και Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος, ο Ανδρέας ο Κρήτης, η Κασσιανή (ή Κασσία) μοναχή, ο Ιωάννης ο Κουκουζέλης, ο οποίος υπήρξε η μεγαλύτερη μορφή μετά το Δαμασκηνό και θεωρείται σαν η δεύτερη πηγή της Βυζαντινής Μουσικής, ο Ιωάννης ο Κλαδάς, σαν η τρίτη πηγή και πολλοί άλλοι.
Κατά τα τέλη του ΙΓ' αιώνα, η Βυζαντινή Μουσική παρουσιάζει νέα άνθηση, με πρωτοστάτη τον Μανουήλ τον Βρυέννιο, τον εξοχώτερο Θεωρητικό της Μουσικής κατά την εποχή του Μεσαίωνα. Στο περισπούδαστο σύγγραμά του περί Μουσικής, καθιερώνει σαν βάση των Κλιμάκων το Οκτώηχο Σύστημα και πραγματεύεται περί των κοινών Τετραχόρδων των Αρχαίων, παρουσιάζοντας την ιστορική συνάφεια, της Αρχαίας Μουσικής με τη Βυζαντινή.
Η σχέση των δύο αυτών εποχών, παρουσιάζεται πολύ χαρακτηριστικά από το Γεώργιο Αρνόλδο, Ρώσσο Μουσικολόγο, ο οποίος αποκαλεί τη Βυζαντινή Μουσική, διάδοχο και κληρονόμο της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής.
Το κυριότερο χαρακτηριστικό της Εθνικής Βυζαντινής Μουσικής μας, είναι ότι αποτελεί Αρχαιοτάτη Παράδοση και το Εθνικό μας κειμήλιο. Εκτός όμως απ῞ αυτά, είναι αδιαμφισβήτητα υψηλή και απαράμιλλη τέχνη, με κύριο τεχνικό γνώρισμα, τη μονωδία και την ομοφωνία.
Είναι τέχνη, κατ῞ ευθείαν απόγονος της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής, από την οποία κληρονόμησε όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες και την οποία καλλιέργησαν, προήγαγαν και ελάμπρυναν, Πατέρες της Εκκλησίας, Αυτοκράτορες, πάνσοφοι άνδρες, Μουσικόφιλοι και Μουσικοφιλόσοφοι, Θεωρητικοί και ερασιτέχνες Μουσικοδιδάσκαλοι, προ και μετά την `Άλωση. Είναι το μέσον, που σε ημέρες ευπραγίας ή δυσπραγίας, ενέπνευσε το λαό και τους Αυτοκράτορες και οδήγησε πάντοτε νικητή και τροπαιούχο το Σταυρό και το Λάβαρο.
Μετά την `Αλωση και μέχρι τις μέρες μας, διάστημα που χαρακτηρίζεται σαν νεώτερη εποχή, η Βυζαντινή Μουσική έμεινε στην ουσία της η ίδια, ενώ εξελίχθηκε θεωρητικά. Οι Χριστιανοί συσπειρώθηκαν γύρω από τον Πατριάρχη και το Πατριαρχείο. Ο Πατριάρχης αποτελούσε το Θρησκευτικό και Πολιτικό Αρχηγό του γένους. Το Πατριαρχείο, ο Πατριαρχικός Ναός, η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, υπήρξε η Κιβωτός, όπου το Βυζαντινό Μέλος βρήκε καταφύγιο και διασώθηκε μέχρι τις μέρες μας.
Κατά τη νεώτερη εποχή, εκτός από τους Χρυσάφη, Ραιδεστηνό, Ιάκωβο, Δανιήλ, Πέτρο Μπερεκέτη και Βυζάντιο, Γεώργιο Κρήτα και άλλους, κεντρικά πρόσωπα που συνέβαλλαν στην παραδοσιακή συνέχεια, καθώς και στη θεωρητική εξέλιξη και βιωσιμότητα της Βυζαντινής Μουσικής, είναι ο Πέτρος Πελοποννήσιος, που θεωρείται η τέταρτη πηγή, όπως και οι τρεις (3) Διδάσκαλοι και εφευρέτες της νέας μεθόδου, μαζί με την Μουσική Πατριαρχική Επιτροπή του 1881, που αποτελούν κατά την τεπεινή μας γνώμη, την πέμπτη πηγή στη Βυζαντινή μας Μουσική.
Βέβαια, συνετελέσθησαν μερικές αλλαγές, αλλά δεν κρίνονται τόσο σημαντικές. Μέσα στην Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία, διεσώθη μαζί με τη γλώσσα των Ιερών Ακολουθιών της, ΚΑΙ η Μουσική τους, και μάλιστα μπορούμε να πούμε, ότι μέσα στα μαύρα και πένθιμα χρόνια της σκλαβιάς του γένους, γνώρισε τη μεγάλη της άνθηση, έχοντας επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη.
Σ' αυτή την πολύπαθη Πόλη και το Πατριαρχείο, ο Ελληνισμός και η Θρησκεία προκειμένου να αντέξουν το ζυγό του κατακτητή, οπλίστηκαν και στολίστηκαν με περίλαμπρες τέχνες. Την Εικονογραφία με την Ψηφιδογραφία, την Αρχιτεκτονική, τη Λογοτεχνία με την Υμνογραφία, αλλά κυρίως με την Εκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική. Μ' αυτήν μελοποιήθηκαν τα Ιερά Τροπάρια και μ' αυτήν εψάλλονταν σε όλους τους Ναούς μας, καθ' όλη τη διάρκεια του Τουρκικού ζυγού.
Το βαρύ πέλμα του κατακτητή, μπορεί να έσβησε τη λάμψη του Βυζαντινού μεγαλείου αλλά δεν μπόρεσε να σβήσει από τις Χριστιανικές ψυχές την ανταύγεια, που ανακατεμένη με μύχιους πόθους, έγινε ψυχική έπαρση και όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, αποτίναξε το δυνάστη.
Είναι η νέα εποχή για την Ελληνική Μουσική, η οποία μαζί με τους Χριστιανικούς μνους που ψάλλουν οι σκλαβωμένοι λληνες παρακαλώντας για το λυτρωμό, παίρνει τον καημό τους και τον κάνει τραγούδι.
Φυσικά, η μόνη Μουσική που γνωρίζουν, είναι η Μουσική του τόπου τους. Η Βυζαντινή. Μ' αυτή τη Μουσική λοιπόν, τονίζονται όλα τα τραγούδια του λαού μας. Μόνο που από το Ύφος του Μέλους, παύει να αποκαλείται πλέον Εκκλησιαστική ή Εσωτερική Μουσική, όπως συνηθιζόταν να λέγεται η Μουσική που χρησιμοποιούσε η Εκκλησία για τις Θρησκευτικές τις ανάγκες, αλλά μετονομάζεται σε Εξωτερική ή Δημοτική Μουσική.
Οι αδελφικές ομοιότητες που παρουσιάζουν τα Βυζαντινά Εκκλησιαστικά Μέλη με το Δημοτικό μας Τραγούδι, πιστοποιούν την πραγματικότητα αυτή. Για την απόδοσή του οι τραγουδιστές, είτε αυτοί είναι επαγγελματίες είτε απλοί άνθρωποι του λαού μας, που τις περισσότερες φορές ιδίως στα χωριά, είναι εντελώς αγράμματοι, χρησιμοποιούν τους ίδιους χους, τις ίδιες Κλίμακες και τα ίδια χαρακτηριστικά.
Το Δημοτικό μας λοιπόν Τραγούδι, το οποίο αντικατοπτρίζει τη λαχτάρα, τον πόνο, τον έρωτα, τη χαρά, την απόγνωση και την ελπίδα, εξωτερικεύτηκε και τραγουδήθηκε με την Εθνική μας Μουσική. Τη Μουσική που γνώριζε ο σκλαβωμένος Ραγιάς και με την οποία έψαλλε τους Θρησκευτικούς του Ύμνους, όταν εκτελούσε τα Θρησκευτικά του καθήκοντα. Τη Βυζαντινή Μουσική, που είναι αδιαφιλονίκητα, συνέχεια της Μουσικής των Αρχαίων Ελλήνων.
Όλη αυτή η εξιστόρηση θα παραμείνει πολύ φτωχή, εάν δεν αναφερθούμε σε έναν ακόμα θησαυρό, που δεν είναι άλλος από το Ρυθμό της Εσωτερικής αλλά και της Εξωτερικής Μουσικής.
Έχουμε πολλά είδη Ρυθμών, είτε αυτοί είναι μικροί είτε ετερογενείς. Και τούτο δεν μας είναι καθόλου άγνωστο.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα χορικά των μεγάλων τραγωδιών, παρουσίαζαν αυτή την ανομοιογένεια στους Ρυθμούς τους. Μήπως όμως και τα διάφορα Γένη των Αρχαίων, το Διατονικό και το Χρωματικό, δεν ξαναζωντανεύουν μέσα από τα Δημοτικά μας Τραγούδια; μήπως οι περισσότεροι από τους αρχαίους Τρόπους που αντιστοιχούν στους ήχους της Βυζαντινής Μουσικής, δεν είναι οι σημερινές Κλίμακες, πάνω στις οποίες είναι γραμμένα τα Δημοτικά μας Τραγούδια, με τα οποία έχει διαποτιστεί η ακουστική συνείδηση όλων των Ελλήνων; Και όταν λέμε όλων, εννοούμε όλων. Από τους επαΐοντες μέχρι τον απλοϊκό χωρικό, οι οποίοι από πατέρα σε παιδί, έχουν μεταφέρει ψάλλοντας ή τραγουδώντας τη Μουσική Παράδοση αυτού του Τόπου.
Κατά καιρούς, πολλοί προσπάθησαν από ανόητη φιλοδοξία καιμόνο, να επιφέρουν αλλαγές σ' αυτή τη Μουσική μας κληρονομιά, είτε εναρμονίζοντας τα Μέλη είτε εξευρωπαΐζοντάς τα. Θέλησαν να αλλάξουν τα απ' αιώνων παραδεδεγμένα και να εισάγουν "καινά δαιμόνια" στην Εκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική και το Δημοτικό μας Τραγούδι.
Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα. Το γεγονός όμως είναι ένα:
Όλοι απέτυχαν και μάλιστα παταγωδώς, λόγω του ότι το μεδούλι του Έλληνα, έχει ποτίσει με τα πατρογονικά ακούσματα και δεν είναι εύκολο να ανατρέψει κανείς αυτή την κατάσταση.
Έτσι δεν πρέπει να μας φαίνεται παράδοξο, το φαινόμενο της ομοιογένειας των τριών εποχών της Ελληνικής Μουσικής, κατά τη διαδρομή της ιστορίας του Γένους. Είναι αναμφισβήτητο γεγονός, ότι όλα τα στοιχεία της τέχνης, βρίσκονται βαθειά ριζωμένα στο χώμα που πατάμε και είναι αδιάσπαστα ενωμένα με την ψυχή των κατοίκων αυτού του τόπου, με το πνεύμα τους, τα ήθη τους, την Ιστορία και το χαρακτήρα τους. τσι εξηγειται η ομοιογένεια και η ενότητα της εξέλιξης της Βυζαντινής Μουσικής, αφού η ψυχή του Έλληνα παρέμεινε αναλλοίωτη, σε ολόκληρη τη μακραίωνη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους.
Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, επισημαίνουμε τα στάδια της εξέλιξης της Παρασημαντικής της Βυζαντινής μας Μουσικής, τα οποία έφεραν τη Μουσική των Βυζαντινών Προγόνων μας, στην εποχή και στα μέτρα τα δικά μας.
Έτσι έχουμε:
Την Α' Περίοδο, η οποία κρατάει από το 950 - 1175 και λέγεται Πρώιμη Συμβολική Βυζαντινή Σημειογραφία, της οποίας κύρια χαρακτηριστικά, ήταν η Αγκιστροειδής και Νευματοειδής Σημειογραφία, που αναπτύσσεται αντίστοιχα σε Ανατολή και Δύση.
Την Β' Περίοδο, η οποία κρατάει από το 1177 - 1453 και λέγεται Μέση Πλήρης Βυζαντινή Σημειογραφία ή Στρογγύλη Σημειογραφία. Αυτή παρουσιάζει μια τέλεια και συστηματοποιημένη μουσική στενογραφία (δηλαδή μνημονευτική Σημειογραφία), με κύριο γνώρισμα, την σαφή διαστηματική ενέργεια των σημαδοφώνων (που εξελίσσονται ή συμπληρώνονται) και των διαφόρων υποστάσεων. Κατά την περίοδο αυτή, παγιώνεταιη συνήθεια μεταγραφής μελών της προηγούμενης περιόδου, πράξη συστηματική, που ακολουθείται σε όλα τα υπόλοιπα εξελικτικά στάδια της Βυζαντινής Μουσικής.
Την Γ' Περίοδο, η οποία κρατάει από το 1670 - 1814 και λέγεται Μεταβατική Εξηγητική Σημειογραφία. Σ῞ αυτήν, απλοποιείται σταδιακά η σημειογραφία, με την πρωτοβουλία μεγάλων Μελοποιών - Πρωτοψαλτών και δημιουργείται το ψυχολογικό και μουσικομορφολογικό υπόβαθρο της εμφάνισης και καθιέρωσης, της αναλυτικής Σημειογραφίας, των τριών(3) Διδασκάλων, Χρυσάνθου, Γρηγορίου και Χουρμουζίου, και
Την Δ' Περίοδο, η οποία κρατάει από το 1814 μέχρι σήμερα, η οποία ονομάζεται Νέα Αναλυτική Σημειογραφία και αποτελεί Σταθμό για τη μουσική παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας γνωστή και σαν Μεταρρύθμιση των τριών (3) Διδασκάλων και αποτελεί την πλήρη ανακαίνιση του γραφικού και θεωρητικού συστήματος.
Είναι η Σημειογραφία, που ουσιαστικά καταργεί εκτός από έξι (6) περιπτώσεις, όλες τις άλλες μεγάλες υποστάσεις και εισάγει νέα Σημάδια, με τα οποία καθορίζεται με μεγάλη σαφήνεια, η ενέργεια των στοιχείων της ανάλυσης των μελοδημάτων και των διαφόρων θέσεων. Το κυριότερο όμως είναι, ότι είναι απλούστατη στη μάθηση και μ῞ αυτή τη Γραφή, μεταγράφονται όλα τα Μέλη της Γ' Περιόδου.
Ο ίδιος ο Χρύσανθος, γράφει στο Θεωρητικό του τα εξής:
"Νύν ούν η Μουσική, προσφέρεται τοίς φιλομούσοις, καθώς ῆρξατο από Ιωάννου του Δαμασκηνού μαζί με τας προόδους, τας οποίας έλαβεν εως του νύν. ΚΑΙ φυλάττει μεν τα πρώτα και παλαιά μέλη, άπτεται δε και των νεωτέρων, ΚΑΙ μεταχειρίζεται μεν χαρακτήρας τους παλαιούς, όσοι είναι εύχρηστοι, προσαπέκτησε δε νεοστί καί τινας, όσοι ήσαν αναγκαίοι. Τ'ι λοιπόν είναι; Παλαιά η Νέα";
Και καταλήγει: "Ούτε παλαιά, ούτε νέα, αλλ῞ η αυτή κατά διαφόρους καιρούς, τετελειοποιημένη".
Η παρατήρηση αυτή του Χρυσάνθου, η οποία είναι πολύ σημαντική και χρήσιμη για την έρευνα, ακολουθεί σαν απόηχος των λόγων του Ιερού Χρυσοστόμου, για την Αγία Γραφή, που λένε:
"Η Παλαιά Διαθήκη, προηγήθηκε της Καινής και η Καινή Διαθήκη, ερμήνευσε την Παλαιά. Πολλές φορές έχω πει, ότι οι δύο Διαθήκες, είναι κόρες και δύο αδελφές, που υπηρετούν τον Ένα Δεσπότη..." και τελειώνει: "τα νέα, δεν είναι νέα, γιατί προηγήθηκαν τα παλαιά. Τα παλαιά, δεν έχασαν την αξία τους, αλλά ερμηνεύτηκαν στην Καινή".
Ο Πρωτοψάλτης της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, Γεώργιος Βιολάκης, γράφει τα εξής: "Επεθύμουν εαν μοι ητο δυνατόν, να εισδύσω κάτ῞ ελάχιστον, εις την γνώσιν της παλαιάς Γραφής, αλλ῞ ήτο ανέφικτον άνευ ζώσης πρακτικής διδασκαλίας, κάθ῞ ότι εν ταις ημέραις ημών, είχεν εκλείψει τελείως η σειρά εκείνη των αρχαίων Διδασκάλων, οίτινες ηδύναντο να χειραγωγώσι τους νεωτέρους, εις την γνώσιν αυτής".
Παρ῞ όλα αυτά, σήμερα υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι θέλουν να επαναφέρουν την παλαιά παρασημαντική ή τουλάχιστον ένα μέρος της, μην υπολογίζοντας, ότι εάν ίσχυε εκείνο το σύστημα, κανείς από εμάς που λέμε και κάνουμε σήμερα τον Ψάλτη ή το Δάσκαλο, δεν θα υπήρχε στη σκηνή. Αυτοί οι "ΚΥΡΙΟΙ" ξέθαψαν από τα αζήτητα, επτά (7) σημαδόφωνα της παλαιάς σημειογραφίας, και γνωρίζοντας πολύ καλά, ότι η Μουσική μας είναι ΚΑΘΑΡΑ φωνητική και μεταδίδεται ΜΟΝΟ από το στόμα του Δασκάλου στο αυτί του μαθητή, μας διδάσκουν την ενέργειά τους, χωρίς ποτέ οι ίδιοι να την διδάχθηκαν.
Το συμπέρασμα είναι, ότι επειδή οι Διδάσκαλοι που γνώριζαν το πώς εκτελούνται αυτά τα σημαδόφωνα, έχουν πεθάνει εδώ και διακόσια (200) χρόνια, οι «ΚΥΡΙΟΙ» αυτοί ή θα έχουν λάβει «επιφοίτηση» από κάποιο πνεύμα ή θα έχουν ειδικές ικανότητες να μπορούν να μαντεύουν ορισμένα πράγματα. Ασφαλώς θα μας πουν ότι με τη μελέτη έβγαλαν τα συμπεράσματά τους. Αυτό θα το δεχόμασταν, εάν μπορούσαν να μας παρουσιάσουν έναν μαθητή τους, ο οποίος χωρίς να πάει καθόλου στο Δάσκαλο και αφού διάβαζε για όσα χρόνια ήθελε όλα τα Θεωρητικά του κόσμου, ανέβαινε στο Αναλόγιο και μας έψελνε οτιδήποτε. Τότε θα ήμασταν από τους πρώτους που θα ασπαζόταν τη μέθοδό τους. Μέχρι τότε όμως, καλά είναι να βάζουν και λίγο το κεφάλι κάτω και να σκέφτονται, ότι χωρίς τους τρεις (3) Διδασκάλους, ίσως να πούλαγαν λεμόνια σήμερα και να μην έκαναν τους Δασκάλους της Μουσικής. Ας κάνουν καλύτερα κανένα μνημόσυνο γι῞ αυτούς τους Ευεργέτες της γενιάς μας κι ας μην τους κατακρίνουν.
Καημένε Βιολάκη, φαίνεται ότι ήσουν πολύ μπουνταλάς. Βέβαια δεν μπορούσες να φανταστείς, ότι μετά από έναν περίπου αιώνα, θα εμφανίζονταν οι φωστήρες του Κλάδου, οι οποίοι παρ῞ ότι δε θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να συγκριθούν μαζί σου, θα έλυναν ως δια μαγείας το πρόβλημα που αντιμετώπιζες εσύ.
Στο σημείο αυτό, να σημειώσουμε την απόφαση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος η οποία στη Συνεδρίαση της 5ης Φεβρουαρίου 2003, ενέκρινε την υπ῞ αριθμόν 2/13-1-2003 εισήγηση της Συνοδικής Επιτροπής Εκκλησιαστικής Τέχνης και Μουσικής, από την οποία φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι εμμένει εις την απόφασιν του Οικουμενικού Πατριαρχείου και εις την μεθοδολογίαν των τριών Διδασκάλων῞῞ και ότι δεν υπάρχουν λόγοι αλλαγής των παραδεδομένων εις την Βυζαντινήν Εκκλησιαστικήν Τέχνην και Μουσικήν῞῞.
Πιστεύω ότι σε λίγο καιρό, θα ληφθούν τέτοια μέτρα, ώστε η κατόπιν «επιφοιτήσεως» θεωρία των «ΚΥΡΙΩΝ» αυτών, θα τεθεί υπό διωγμόν και θα ησυχάσουμε πλέον απ῞ αυτή τη γάγγραινα.
Η Μουσική, δεν είναι μόνο τέχνη. Είναι καλλιτεχνία. Είναι επιστήμη. Σαν τέχνη, παραδίδεται από τον ένα στον άλλον. Σαν καλλιτεχνία, θαυμάζεται και δημιουργεί μιμητές. Σαν επιστήμη, εξηγείται.
Κάνουμε λοιπόν απ῞ αυτό το βήμα, μια έκκληση:
Οι Δάσκαλοι - και εδώ μιλάμε γι῞ αυτούς οι οποίοι έγιναν Δάσκαλοι, μαθαίνοντας και ακούοντας από το στόμα του δικού τους Δασκάλου τα πάντα και όχι αυτούς που έλαβαν τις διάφορες επιφοιτήσεις των ειδικών πνευμάτων - ας παραδώσουν την τέχνη και τις γνώσεις τους, σε αυτούς που θα τους διαδεχτούνε.
Οι Ψάλτες, αυτοί οι καλλιτέχνες του Αναλογίου, ας συνεχίσουν ασκώντας το λειτούργημά τους, να προκαλούν το θαυμασμό των εκκλησιαζομένων, άσχετα εάν είναι αυτός ο σκοπός τους ή όχι, προσπαθώντας μ῞ αυτό τον τρόπο, να κάνουν τους άλλους και ιδιαίτερα τους νέους να τους μιμηθούν και οι επιστήμονες, ας ασχοληθούν με την επιστήμη τους, ας κάνουν οποιεσδήποτε ανασκαφές θέλουν, ας ανακαλύψουν όσες δεκάδες ή εκατοντάδες σημαδόφωνα βγάλει στο φώς, η αρχαιομουσικολογική τους σκαπάνη, ας κάνουν διάφορες διαλέξεις ή εκδόσεις βιβλίων, προκειμένου να γνωρίσει ο κόσμος τις ανακαλύψεις τους, αλλά ας αφήσουν τις μελοποιήσεις και τις προτροπές για το πώς πρέπει να ψάλλουν σήμερα οι Ψάλτες και για το αν είναι γνωρίζοντες ή μη γνωρίζοντες. Μπορεί αυτά που ανακαλύπτουν, να είναι και είναι πραγματικά. Μπορεί όπως λένε (χωρίς βέβαια να έχουν δίκιο), οι τρεις (3) Διδάσκαλοι, να μη μετέφεραν τις ενέργειες των παλαιών Σημαδοφώνων σωστά. Μπορεί να μην είναι πλήρης μουσική ψαλμωδία, ούτε και καθαρά Βυζαντινή. Σ῞ αυτό βέβαια, δεν φταίει κανείς άλλος, παρά τα ειδικά σχολεία, τα Ωδεία δηλαδή, στα οποία, αντί να μαθαίνει κανείς μουσική, σίγουρα την ξεμαθαίνει. Και η ευθύνη συνέχεια μεταβιβάζεται στα αρμόδια Υπουργεία, τα οποία δεν παίρνουν τα κατάλληλα μέτρα, ώστε η διδασκαλία σ῞ αυτά, στα Ωδεία δηλαδή, να γίνεται πιο σωστά και υπεύθυνα.
Έτσι σήμερα, με μια υποτυπώδη φοίτηση 3-4 ή και 5 χρόνων, ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να μάθει και να διδάξει, όχι μόνο Βυζαντινή, αλλά ΚΑΙ Ευρωπαϊκή Μουσική.
Αυτό μέχρι την εποχή των τριών (3) Διδασκάλων ήταν «όνειρο απατηλό» για όλους. Τότε, αυτός που ήθελε να μάθει να ψάλλει, έπρεπε να γίνει κυριολεκτικά η ουρά του Δασκάλου για 20-25 χρόνια το λιγότερο.
Όσο για τους επιστήμονες και τους άλλους δι῞ επιφοιτήσεως "ειδικούς", θα πρέπει να δουλέψουν πάρα πολύ για να μας πείσουν, ότι αυτά που έμαθαν είτε δι῞ επιφοιτήσεως πνευμάτων, είτε μελετώντας, είναι σωστά.
Κάποτε, το 1948, οι Αθηναίοι Ψάλτες, κάλεσαν τον Πρίγγο, προκειμένου να τους ακούσει και να τους πει, κατά πόσο ο τρόπος που έψαλλαν, ήταν σωστός ή όχι. Αφού ο Πρίγγος, άκουσε καμιά 15αριά, τους είπε: " Όλοι σας είστε καλοί μουσικοί. Όλοι σας, είστε καλλίφωνοι. Δεν είστε όμως Ψάλτες. Και δεν θα γίνετε ποτέ, εάν δεν ακούσετε". Αυτά είπε ο Μεγάλος Πρίγγος και ήμουν κι εγώ εκεί. Αφού λοιπόν κι εσείς, δεν ακούσατε την ενέργεια των Σημαδοφώνων που προβάλλατε, πώς τη μάθατε; Διαβάζοντας;
Είπαμε και στην αρχή, ότι εάν θα μας δείξουν κάποιον, ο οποίος θα διαβάσει όσα και όποια θεωρητικά θέλει, για όσο χρόνο θέλει, χωρίς να τον επιβλέπει Δάσκαλος και μετά μας ψάλλει οτιδήποτε, τότε θα τους πιστέψουμε.
Δεν πρέπει όμως να ξεχνάτε ένα βασικό πράγμα. Η ζωή, μέσα στην Εκκλησιαστική Παράδοση και τη Βυζαντινή Μουσική, κυλάει.
Προχωράει μπροστά και όπως τα νερά των ποταμών, έτσι κι αυτή ΔΕΝ γυρίζει πίσω. Ο κόσμος τραβάει μπροστά. Δεν οπισθοδρομεί. Μόνο έτσι προοδεύει. Εκτός εάν ορισμένοι νομίζουν το αντίθετο. Δικαίωμά τους και δικαίωμά μας.
Εάν θέλουν να δώσουν πνεύμα και ψυχή στις μουσικές εκτελέσεις, ας προσπαθήσουν μαζί μ῞ εμάς, να καθαρίσουμε την Εκκλησιαστική μελωδία, από τις διάφορες κακώσεις που την εκφυλίζουν, ώστε να μείνει αγνή και αμόλυντη από τις διάφορες προσμείξεις.
Αυτό είναι ένα έργο εξ῞ ίσου επιστημονικό και πρακτικό, που προάγει ΚΑΙ την επιστήμη αλλά ταυτόχρονα, υπηρετεί και την Εκκλησία.
Αυτή τη Μουσική μας παρέδωσαν οι Πατέρες μας. Εμείς τι πρέπει να κάνουμε; Να την ξαναγυρίσουμε σε παλαιότερες εποχές ή να φροντίσουμε να την διαδώσουμε στους διαδόχους μας; Και εάν δεν μας αρέσει έτσι όπως μας την έδωσαν οι τρεις (3) Διδάσκαλοι, γιατί να πάμε στην εποχή του Πέτρου του Πελοποννησίου, και να μην πάμε στην εποχή του Δαμασκηνού, οπότε θα έχουμε και οικονομία στο χαρτί; Δεν νομίζετε ότι στην εποχή της διαρκούς λιτότητας, που μας υποχρεώνουν να ζήσουμε οι διάφορες Κυβερνήσεις, το να ξαναγυρνάγαμε το γραφικό σύστημα της Μουσικής, στην εποχή του Δαμασκηνού, όπου τα γραφόμενα μέλη, ήταν στενογραφικά και ιερογλυφικά, δεν θα ήταν μια μεγάλη βοήθεια, για τους Κυβερνήτες μας; Σκεφθείτε, ότι για ένα μέλος, εάν με τη σημερινή γραφή, χρειάζεται 2 σελίδες, με το γραφικό σύστημα του Δαμασκηνού, χρειαζόταν μόνο το 1/5 της σελίδας. Με άλλα λόγια, το βιβλίο του Εσπερινού που εξέδωσα πέρσι το φθινόπωρο, με τις 800 περίπου σελίδες, και το οποίο μου στοίχισε ένα Α' ποσό, πενήντα (50) 16σέλιδα, θα μπορούσε να τυπωθεί σε ένα (1) μόνο 16σέλιδο και να μου στοιχίσει το 1/50 της τελικής δαπάνης. Εάν λοιπόν θα πρέπει να επαναφέρουμε παλαιά συστήματα και Σημαδόφωνα, εμείς προτιμούμε τα του Δαμασκηνού, τα οποία θα μας βοηθήσουν και οικονομικά.
Προσωπικά, θα ευγνωμονούσα σε όλη την υπόλοιπη ζωή μου, αυτούς οι οποίοι θα κατάφερναν κάτι τέτοιο.

Γένοιτο.

[Dionysios]

᾿Αποκαταστάθηκε τὸ συνημμένο ἀρχεῖο στὸ ἀνωτέρω μήνυμα τοῦ κ. Δ. ᾿Ιωαννίδη.