MTheodorakis έγραψε:Οἱ κληρικοὶ ὀφείλουν νὰ φοροῦν τὸ ἐξώρασο καὶ ἐκτὸς ναοῦ καὶ τὸ καλυμάυχι
(ἁγίου Συμεὼν Θεσσαλονίκης (+1429) Διάλογος (P.G. τ. 155 στ. 393D, 396A-C).
Λυποῦμαι ποὺ παραμονὲς τῶν Χριστουγέννων ἀναγκάζομαι νὰ ἐπανέλθω σὲ αὐτὸ τὸ θέμα, διότι φαίνεται ὅτι δὲν ἔγιναν κατανοητὰ τὰ ὅσα εἶχα γράψει πρὸ μηνὸς μὲ ἀφορμὴ ἀνάλογο σχόλιο γιὰ τὴν γενειάδα τῶν κληρικῶν.
Πρῶτ᾿ ἀπ᾿ ὅλα
μὲ τὸ παραπάνω σχόλιο ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης παρερμηνεύεται. Δὲν ἔχω οὔτε τὸν χρόνο οὔτε τὴν διάθεσι νὰ ἀναλύσω πλήρως τὸ πῶς καὶ τὸ γιατί παρερμηνεύεται, ἀλλὰ θὰ δώσω μόνο ἕνα δεῖγμα.
Γράφει ὁ Συμεὼν στὸ κεφάλαιο περὶ ἱερῶν ἐνδυμάτων· «καὶ συγκλητικοὶ ταῦτα ἐνδύονται καὶ τὰ σ κ ι ά δ ι α, καὶ αὐτοὶ οἱ βασιλεῖς». Καὶ παρακάτω· «Τοίνυν οἱ διάκονοί τε καὶ ἱερεῖς ὅμοια τοῖς ἱματίοις ἄνωθεν ἐνδύονται ἱμάτια, καὶ ἐπὶ κεφαλῆς τὰ σ κ ι ά δ ι α, καὶ λοιπὰ συνήθη φορέματα, πάντα σταυρὸν ἐκτυποῦντα, ὡς καὶ αὐτὸ τὸ σ κ ι ά δ ι ο ν».
Δὲν γράφει πουθενὰ γιὰ καλημαύκιον (αὐτὴ εἶναι ἡ ὀρθογραφία τῆς λέξεως), τὸ ὁποῖο ἦταν ἄγνωστο στὴν ἐποχή του καὶ ἐμφανίστηκε αἰῶνες ἀργότερα, ἐπὶ γαλλικῆς ἐπαναστάσεως! Σκιάδιον εἶναι τὸ γνωστὸ ψάθινο πλατύγυρο καπέλο, ποὺ σχηματίζει μεγάλη σκιὰ στὸ πρόσωπο τοῦ φέροντος καὶ γύρω ἀπὸ αὐτό· σὰν τὰ πλατιὰ καπέλα τῶν γεωργῶν ἢ τὰ καπέλα θαλάσσης ποὺ φοροῦν πολλοὶ καὶ σήμερα, γιὰ νὰ μὴν τοὺς καίῃ ὁ ἥλιος. Γιὰ τέτοιο «κοσμικὸ» καπέλο μιλάει ὁ σπουδαῖος αὐτὸς ἐκκλησιαστικὸς ἀνὴρ (καὶ τέτοιο προφανῶς θὰ φοροῦσε καὶ ὁ ἴδιος!) καὶ ὄχι γιὰ καλημαύκιον, τὸ ὁποῖο δὲν ἔχει πλατὺ γῦρο καὶ ἑπομένως δὲν εἶναι «σκιάδιον».
Σῴζονται μέχρι σήμερα βυζαντινὲς καὶ μεταγενέστερες εἰκόνες, ποὺ δείχνουν ἀρχιερεῖς, διάφορους κληρικούς, ἀκόμη καὶ ψάλτες νὰ φοροῦν τέτοια «σκιάδια». Γνωστὸ εἶναι καὶ ἕνα σχέδιο, ποὺ εἰκονίζει τὸν πατριάρχη ᾿Ιερεμία Β΄ τὸν Τρανὸ νὰ φορῇ ἕνα τέτοιο «σκιάδιον». Ἂν σήμερα κάποιος ἱεράρχης ἢ ἄλλος κληρικὸς τολμήσῃ νὰ φορέσῃ ἕνα πλατύγυρο καπέλο στὸ κεφάλι του, σὰν αὐτὸ ποὺ ἐννοεῖ ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης, καὶ βγῇ νὰ περπατήσῃ στὸν δρόμο, τί θὰ γίνῃ ἄραγε; Πόσοι θὰ τὸ ἀποδεχθοῦν καὶ θὰ σκεφτοῦν ὅτι πράττει κάτι παραδοσιακό;
Αὐτά, γιὰ νὰ μὴ βλέπουν ὡρισμένοι ῥᾶσα καὶ καλημαύκια ἐκεῖ ποὺ δὲν ὑπάρχουν...
Δεύτερον.
᾿Ακόμη καὶ ἂν δεχθοῦμε πρὸς στιγμὴν ὅτι ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης μιλάει πράγματι γιὰ ἐξώρασα καὶ ἐσώρασα καὶ καμηλαύκια, πάλι δὲν σημαίνει τίποτε. Παράδοσις τῆς ἐκκλησίας δὲν εἶναι ἡ διδασκαλία ἑνὸς ἐπισκόπου, ὅσο ἅγιος κι ἂν εἶναι, ἀλλὰ ἡ λεγόμενη «συμφωνία πατέρων». Καὶ ἐπίσης πρέπει νὰ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀποστολικὴ ἐποχὴ καὶ ὄχι ἀπὸ τὰ τελευταῖα 500 ἢ ἀκόμη καὶ 1000 χρόνια! Δὲν εἶναι ἱερὰ καὶ ἁγία παράδοσις τῆς ἐκκλησίας κάποια διδασκαλία ποὺ δὲν προέρχεται (ἄμεσα ἢ ἔμμεσα) ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν ἀποστόλων. Καὶ τόσο ἡ Καινὴ Διαθήκη ὅσο καὶ οἱ μαρτυρίες τῶν πρώτων αἰώνων ἀγνοοῦν τὴν ὕπαρξι εἰδικῆς ἱερατικῆς ἀμφιέσεως (ἐν εἴδει πλήρους στολῆς), ποὺ πρέπει νὰ φέρουν οἱ χριστιανοὶ κληρικοὶ ἐκτὸς ναοῦ καὶ ἐκτὸς λειτουργικῶν ἀκολουθιῶν, σχεδὸν ὅλο τὸ 24ωρο.
Πρὶν ἀπὸ χρόνια ἔδειξα σὲ κάποια ἐργασία μου ὅτι ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης θεωροῦσε ὡς ἀποστολικὴ παράδοσι κάποιο λειτουργικὸ ἔθιμο τῆς ἐκκλησίας, τὸ ὁποῖο τὸ ἀκολουθοῦμε καὶ σήμερα, ἐνῷ οἱ λίγο ἀρχαιότερες ἀπὸ τὸν Συμεὼν μαρτυρίες ἔδειχναν ὅτι τέτοιο ἔθιμο ἦταν μᾶλλον ἄγνωστο στὴν πρώτη χιλιετία τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας. ῾Επομένως ἡ μαρτυρία μόνον τοῦ Συμεὼν μπορεῖ νὰ εἶναι σπουδαία ἀπὸ ἄποψι ἱστορική, μπορεῖ νὰ φανερώνῃ κάποια λειτουργικὴ ἐξέλιξι ἢ ἄλλο ἐνδιαφέρον στοιχεῖο, ὅμως δὲν σημαίνει ὅτι αὐτοδικαίως εἶναι καὶ νόμος ἀπαράβατος τῆς ἐκκλησίας, οὔτε ἡ γνώμη του ἔχει τὸ κῦρος τῆς ῾Αγίας Γραφῆς ἢ τῶν ἀποφάσεων τῶν οἰκουμενικῶν συνόδων. Πρέπει νὰ συντρέχουν καὶ ἄλλες προϋποθέσεις.
῾Ο ἅγιος Φώτιος ὁ μέγας λέει σὲ κάποια ἐπιστολή του ὅτι σεβόμαστε τοὺς ἁγίους τῆς ἐκκλησίας, καὶ ἂν τυχὸν κάποιος ἀστόχησε σὲ κάτι (διότι καὶ οἱ ἅγιοι ἄνθρωποι ἦσαν καὶ μπορεῖ σὲ κάτι νὰ λάθεψαν), ἁπλῶς τὸ ἀποσιωποῦμε καὶ διασῴζουμε ἔτσι τὴν τιμὴ πρὸς τὸν ἅγιο. Σήμερα ὅμως μὲ τὴν μανία πολλῶν χριστιανῶν νὰ πιάνωνται ἀπὸ μία φράσι, ποὺ συμφωνεῖ (πραγματικὰ ἢ κατὰ παρ᾿ ἑρμηνείαν, δὲν ἔχει τόσο σημασία) μὲ κάποια προσωπική τους ἄποψι καὶ νὰ τὴν διατυμπανίζουν, εἶναι δύσκολο νὰ ἀποσιωπήσῃς κάποια ἀσάφεια ἢ ἄλλη ἀτέλεια ἁγίου τινός. ᾿Αναγκάζεσαι νὰ μιλήσῃς καὶ γι᾿ αὐτὰ ποὺ θὰ ἔπρεπε ἁπλῶς νὰ τὰ προσπερνᾶμε.
Τρίτον.
῾Υπάρχει σήμερα μεγάλη ἰσχυρογνωμοσύνη καὶ στενοκεφαλιά, καὶ δὲν πρόκειται νὰ εἰσακουστῇς, ὅσο κι ἂν προσπαθῇς νὰ πῇς στὸν ἄλλον μὲ εὐγενικὸ τρόπο καὶ μὲ εἰλικρινὲς ἐνδιαφέρον· «᾿Αδελφέ, τὰ πράγματα δὲν εἶναι ἀκριβῶς ἔτσι ὅπως τὰ νομίζεις. Δὲν τὰ βλέπεις στὴν πλήρη διάστασί τους καὶ τὰ παρερμηνεύεις. Ἄφησέ το αὐτὸ τὸ θέμα, νὰ ἀσχοληθῇ κάποιος πιὸ εἰδήμων καὶ πιὸ ἁρμόδιος· δὲν εἶναι δική σου δουλειά». ᾿Ενίοτε μπροστὰ στὴν πείσμονα ἐπιμονὴ τοῦ ἄλλου «νὰ φυτρώνῃ ἐκεῖ ποὺ δὲν τὸν σπέρνουν» ἀναγκάζεσαι νὰ μιλήσῃς χωρὶς προσχήματα καὶ νὰ τοποθετήσῃς τὰ πράγματα στὴν σωστή τους διάστασι, ἐνῷ θὰ προτιμοῦσες αὐτὸ νὰ γίνῃ ἀπὸ κάποιον ἁρμοδιώτερο.
Τέταρτον.
Ἔγραψα πρὶν ἀπὸ ἕναν μῆνα ὅτι δὲν θεωρῶ πρέπον καὶ ἁρμόδιο στὴν παροῦσα ἱστοσελίδα νὰ μιλοῦν οἱ λαϊκοὶ γιὰ θέματα ποὺ ἀφοροῦν ἀποκλειστικὰ τοὺς ἱερεῖς. Καὶ μάλιστα οἱ λαϊκοὶ νὰ μιλοῦν μὲ τρόπο ἀφοριστικὸ καὶ ἀπόλυτο· νὰ λένε ὅτι «οἱ κληρικοὶ πρέπει νὰ κάνουν αὐτό, νὰ ντύνωνται ἔτσι, νὰ φοροῦν ἐκεῖνα τὰ ῥοῦχα». Καὶ νὰ λένε τὶς γνῶμες τους οἱ λαϊκοὶ μὲ ὕφος «40 καρδιναλίων», σὰν νὰ νομοθετοῦν, σὰν νὰ διατάσσουν τοὺς ἱερεῖς καὶ σὰν νὰ ἀποφαίνωνται γιὰ θέματα δογματικὰ δίκην οἰκουμενικῆς συνόδου.
Δὲν μπορεῖ νὰ γράφῃς σὰν νὰ εἶσαι ἡ ἀπόλυτη αὐθεντία, λὲς καὶ ἡ γνώμη σου δὲν ἐπιδέχεται ἀμφισβήτησι. Βάζεις μία παραπομπὴ δίπλα στὴν προσωπική σου γνώμη καὶ φαίνεται σὰν νὰ μεταφέρῃς τὶς ἀπόψεις τῶν ἁγίων καὶ τῆς ἐκκλησίας. Δὲν εἶναι ὅμως ἔτσι. Βάλε καὶ τὸ κείμενο, στὸ ὁποῖο στηρίζεσαι, ὁλόκληρο τὸ ἀπόσπασμα. Δὲν εἶναι ὑποχρεωμένος ὁ ἄλλος γιὰ κάθε πυροβολισμὸ δικό σου νὰ χάνῃ τὸν χρόνο του, νὰ ψάχνῃ νὰ βρῇ ἂν τὰ σκάγια σου ἦταν γεμᾶτα ἢ κούφια, νὰ τρέχῃ νὰ προλάβῃ τυχὸν παρεξηγήσεις, νὰ διορθώσῃ τυχὸν παρερμηνεῖες.
Πέμπτον.
Εἶχα γράψει ἐπίσης πρὶν ἀπὸ ἕναν μῆνα ὅτι ὅσοι δὲν εἴμαστε οὔτε κληρικοὶ οὔτε μοναχοί δὲν βλέπω μὲ ποιό δικαιώμα καὶ γιὰ ποιόν λόγο θὰ ἀρχίσουμε νὰ κάνουμε διδασκαλία στοὺς κληρικοὺς γιὰ τὰ γένια τους (καὶ τὴν ἐξωτερική τους ἐμφάνισι). Ἂς ἀσχολούμαστε καλλίτερα μὲ τὴν ἐμφάνισι τὴν δική μας καὶ τῶν οἰκείων μας, γιὰ τοὺς ὁποίους ἐνδεχομένως ἔχουμε εὐθύνη. ᾿Επειδὴ οὔτε αὐτὸς ὁ λόγος μου φαίνεται νὰ ἔγινε κατανοητός, γίνομαι πιὸ συγκεκριμένος.
Τόσο ἡ ῾Αγία Γραφὴ ὅσο καὶ ὅλοι οἱ πατέρες καὶ διδάσκαλοι τῆς ἐκκλησίας μέχρι τὸν ἅγιο Κοσμᾶ τὸν Αἰτωλὸ καὶ τὸν ὅσιο Νικόδημο τὸν ῾Αγιορείτη τονίζουν ὅτι οἱ ἄνδρες πρέπει νὰ ἔχουν τὰ γένεια τους καὶ νὰ μὴν ξυρίζουν τελείως τὰ πρόσωπά τους, ὥστε νὰ μὴ φαίνωνται «γυναικοπρόσωποι». ᾿Εσὺ λοιπὸν ποὺ ἀσχολεῖσαι μὲ τὰ γένια καὶ τὴν ἐξωτερικὴ ἐμφάνισι τῶν ἱερέων ἐφαρμόζεις πρῶτος στὸν ἑαυτό σου τὰ παραγγέλματα τῆς Βίβλου καὶ τῶν ἁγίων; Διατηρεῖς γένια; Ἢ μόνο γιὰ τοὺς ἱερεῖς θέλεις νὰ νομοθετῇς καὶ τὶς δικές σου εὐθῦνες τὶς ξεχνᾷς;
᾿Εσὺ ὁ λαϊκὸς οἰκογενειάρχης ποὺ κόπτεσαι τόσο πολὺ γιὰ τὴν ἐμφάνισι τῶν ἱερέων, προσέχεις τὴν ἐξωτερικὴ ἐμφάνισι τῆς γυναικός σου νὰ εἶναι χριστιανική, σεμνὴ καὶ κόσμια; ᾿Ενδιαφέρεσαι ἂν ὁ γιός σου διατηρεῖ μακριὰ μαλλιὰ καὶ 2 σκουλαρίκια σὲ κάθε αὐτί; Μπορεῖς νὰ ἐλέγξῃς τὴν κόρη σου, ὥστε νὰ μὴν ντύνεται προκλητικά, νὰ μὴ βάφεται στὰ μάτια, στὸ πρόσωπο καὶ στὰ νύχια καὶ νὰ μὴν ἀλλάζῃ τὸ χρῶμα τῶν μαλλιῶν της; Ἢ ὅλη σου τὴν αὐστηρότητα καὶ τὴν ἐλεγκτικὴ «ὀρθοδοξία» σου τὴν ἐξαντλεῖς στοὺς ἄλλους, καὶ ἰδίως στοὺς ἱερεῖς;
῞Εκτον.
῞Οσοι θέλουν τέλος πάντων νὰ ἀσχολοῦνται μὲ τέτοια ζητήματα καὶ νὰ νομοθετοῦν γιὰ θέματα τῶν ἱερέων, ἐνῷ εἶναι ἀναρμόδιοι, ἔχουν βεβαίως ὅλο τὸ ἐλεύθερο νὰ τὸ πράξουν· ὄχι ὅμως ἐδῶ. Ἂς γράψουν τὶς ἀπόψεις τους σὲ ἄλλες ἱστοσελίδες, ἂς ἀνοίξουν ἕνα δικό τους ἱστολόγιο, ἂς συμμετάσχουν σὲ ἱστότοπους ὅπου ἱερεῖς δέχονται ἐρωτήσεις καὶ ἀπορίες καὶ ἂς συζητήσουν ἐκεῖ τὰ θέματα αὐτά, ὥστε νὰ λάβουν καὶ ἔγκυρες ἀπαντήσεις.
Τὸ θέμα αὐτὸ εἶναι ἀταίριαστο γιὰ τὴν «Συμβολή», τοὐλάχιστον μὲ τὸν τρόπο ποὺ τέθηκε καὶ μὲ τὶς προϋποθέσεις ποὺ ἀρχικὰ προσεγγίστηκε. Παρακαλῶ νὰ μὴν ἐπανέλθῃ κανεὶς λαϊκὸς σὲ αὐτὰ ἢ παρόμοια θέματα, διότι θὰ ὑπάρξῃ ἀνὰ περίπτωσι συντονισμός. Ἂν τυχὸν κάποιος κληρικὸς (καὶ δὲν ἔχουμε καὶ πάρα πολλοὺς) θελήσῃ νὰ γράψῃ γιὰ παρεμφερὲς θέμα, παρακαλῶ πρῶτα νὰ ἐπικοινωνήσῃ μαζί μου.
Γιὰ ὅλους τοὺς παραπάνω λόγους κλειδώνω τὸ παρὸν θέμα.