Φιλολογική ὁρολογία

[Dionysios]

Φιλολογία εἶναι ἡ ἐπιστήμη τῶν γραμμάτων (=τῶν γραπτῶν κειμένων) καὶ τῆς γλώσσης. φιλόλογος εἶναι ὁ ἐπιστήμων ποὺ κατέχει καὶ ἀσκεῖ τὴν φιλολογία.

Στὴν ἀρχαιότητα ὁ φιλόλογος λεγόταν γραμματικὸς γραμματεὺς φιλόλογος σοφιστὴς σχολαστικός. μὲ τὰ τρία πρῶτα δηλώνεται ὁ ἐπιστήμων, μὲ τὰ δύο ἄλλα ὁ διδάσκαλος. ἡ ἐπιστήμη τῆς φιλολογίας λεγόταν ἀρχικὰ γραμματικὴ καὶ πολὺ ἀργότερα ὠνομάστηκε φιλολογία.

᾿Αρχικὰ ἡ λέξι φιλολογία δήλωνε τὴν ἀγάπη γιὰ συζητήσεις, τὴν τάσι γιὰ πολυλογία καὶ φλυαρία. μὲ τὴν σημερινή της σημασία ὡς ὄνομα ἐπιστήμης ἡ φιλολογία εἶναι ὅρος χριστιανικός. αὐτὸ ἔγινε, ἐπειδὴ τὸ ἀποστολικὸ κήρυγμα τόσο στὴν προφορική του μορφὴ ὅσο καὶ στὴν γραπτὴ (= Καινὴ Διαθήκη) ὠνομαζόταν λόγος (Πρξ 1,1), καὶ ἔτσι κατὰ τοὺς τρεῖς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες ὅλη ἡ ῾Αγία Γραφὴ εἶχε ὡς κύρια ὀνομασία τὴν λέξι Λόγος, ὅπως τώρα λέμε Βίβλος. γι᾿ αὐτὸ ὁ ἀναγνώστης, μελετητής, εἰδήμων, κάτοχος καὶ ἐπιστήμων τῆς Γραφῆς λεγόταν φιλόλογος καὶ φιλολογεύς, ἡ δὲ ἀνάγωνσι καὶ ἐπιστημονικὴ σπουδὴ τῆς Γραφῆς λεγόταν φιλολογία καὶ ἐκφραζόταν μὲ τὸ ῥῆμα φιλολογῶ.

Φιλόλογος λοιπὸν ὡς σοφὸς ἐπιστήμων πλέον (καὶ ὄχι ὡς φλύαρος πολυλογᾶς) ὠνομαζόταν ἀρχικὰ ὁ χριστιανὸς βιβλικὸς θεολόγος, διότι ἦταν φίλος τοῦ Λόγου, δηλαδὴ τῆς Βίβλου, ποὺ εἶναι θεόπνευστος λόγος γιὰ τὸν Λόγο τοῦ Θεοῦ, ἄρα ἦταν καὶ φίλος τοῦ Θεοῦ Λόγου. δηλαδὴ φιλόλογος λεγόταν κατ᾿ ἐπέκτασιν καὶ μὲ συγκεκαλυμμένο τρόπο ὁ κάθε πιστὸς χριστιανός, ἀλλὰ κυρίως ὁ ἐπιστήμων τῆς Βίβλου, ὁ θεολόγος τῆς ἀρχαίας ἐκκλησίας. ὅταν ἡ ἐπιστήμη τῶν βιβλικῶν καὶ λοιπῶν χριστιανικῶν κειμένων ἐπεκτάθηκε καὶ στὰ ἐξωβιβλικὰ καὶ μὴ χριστιανικὰ κείμενα, διετήρησε τὴν ὀνομασία φιλολογία, ἡ ὁποία ἔτσι διευρύνθηκε στὴν σημασία, ἐνῷ στὸν χριστιανὸ ἐπιστήμονα φιλόλογο δόθηκε τὸ ὄνομα θεολόγος ὡς εἰδικώτερο.

Τὰ γραπτὰ κείμενα διακρίνονται σὲ 4 τομεῖς· γραμματεία ὑπηρεσιῶν (δημοσίων ἢ ἰδιωτικῶν), ἐπιστήμη, λογοτεχνία, δημοσιογραφία.

Οἱ κύριοι κλάδοι τῆς φιλολογίας εἶναι πέντε· ἀρχαιογραφία (= ἐπιγραφική, παπυρολογία, παλαιογραφία, διπλωματική), κριτικὴ κειμένου, ἑρμηνευτική, γραμματολογία, καὶ γλωσσολογία.

[Maximos]

Ἀφοῦ σᾶς εὐχαριστήσω γιά τά πολύ ἐνδιαφέροντα, θά ἤθελα νά μάθω τί σημαίνει τεχνολογία καί τεχνολόγος κατά τό, ἐκ τοῦ ἀκαθίστου ὕμνου, «τεχνολόγους ἀλόγους ἐλέγχουσα». Ἄν ἔχει σχέση μέ τά παραπάνω καί μέ ὑποκατηγορία τῆς φιλολογίας ἤ ποῦ ἐντάσσεται καί πῶς ἔχει προκύψει ἡ σημερινή ἔννοια.
Εὐχαριστῶ.

[Dionysios]

Ἀφοῦ σᾶς εὐχαριστήσω γιά τά πολύ ἐνδιαφέροντα, θά ἤθελα νά μάθω τί σημαίνει τεχνολογία καί τεχνολόγος κατά τό, ἐκ τοῦ ἀκαθίστου ὕμνου, «τεχνολόγους ἀλόγους ἐλέγχουσα». Ἄν ἔχει σχέση μέ τά παραπάνω καί μέ ὑποκατηγορία τῆς φιλολογίας ἤ ποῦ ἐντάσσεται καί πῶς ἔχει προκύψει ἡ σημερινή ἔννοια.
Εὐχαριστῶ.

Τεχνολογία (= τέχνη + λόγος) εἶναι ἡ τέχνη τοῦ λέγειν, τοῦ ὁμιλεῖν, δηλαδὴ ἡ ῥητορικὴ καὶ ἀκριβέστερα ἡ διδασκαλία τῆς ῥητορικῆς. τεχνολόγος εἶναι ὁ ῥητοροδιδάσκαλος. τὸ μὲν πρᾶγμα ὑπάρχει ἀπὸ τὸν 5ο αἰῶνα π.Χ., καθὼς πολλοὶ σοφισταὶ τῶν ἀρχαίων ᾿Αθηνῶν ἦσαν ῥητοροδιδάσκαλοι, τὸ δὲ ὄνομα ἀπὸ τὸν 4ο αἰῶνα π.Χ..

῾Ο διδάσκαλος τῆς ῥητορικῆς ἐδίδασκε στὸν μαθητή του μεταξὺ ἄλλων σχήματα λόγου, καλλιέπεια καὶ στοιχεῖα γραμματικῆς καὶ συντακτικοῦ. ἔτσι ἡ ὑπερβολή, τὸ χιαστί, τὸ ὑπερβατὸν κατὰ κάποιον τρόπον ἀποτελοῦν σημεῖα ἐπαφῆς τῆς γραμματικῆς (= μορφολογία + συντακτικό, κ.λπ.) καὶ τῆς ῥητορικῆς. τὰ σχήματα λόγου τῆς ῥητορικῆς εἶναι καὶ τὰ πλησιέστερα κεφάλαια πρὸς τὸ συντακτικό. ἡ διαφορά τους εἶναι ὅτι τὸ συντακτικὸ διδάσκει τὴν ὀρθοέπεια (νὰ μιλοῦμε σωστά), ἐνῷ ἡ ῥητορικὴ τὴν καλλιέπεια (νὰ μιλοῦμε ὡραῖα). δηλαδὴ οἱ ῥητοροδιδάσκαλοι (τεχνολόγοι) τῆς ἀρχαιότητος ἦσαν καὶ κάτι σὰν ἐξειδικευμένοι φιλόλογοι ἐκθέσεως.

Στὸ διάστημα 4ος - 1ος αἰῶνας π.Χ. ἡ τεχνολογία ἀπὸ τὴν ῥητορικὴ ἐπεκτάθηκε καὶ στὴν γραμματική, ὁπότε τεχνολόγος σήμαινε καὶ γραμματικός, δηλαδὴ τὸν φιλόλογο-διδάσκαλο τῆς γραμματικῆς. αὐτὴ ἡ ἔννοια παραμένει καὶ σήμερα, διότι στὸ σχολεῖο, ὅταν οἱ μαθητὲς κάνουν γραμματικὴ (= μορφολογικὴ καὶ συντακτικὴ) ἀναγνώρισι τῶν λέξεων, αὐτὴ ἡ ἐργασία ὀνομάζεται «τεχνολογία» ἢ «τεχνολόγησι».

᾿Επίσης ὁ ἀρχαιότερος συγγραφεὺς γραμματικῆς, ὁ Διονύσιος ὁ Θρᾴξ, τοῦ 2ου π.Χ. αἰῶνος, ἐπιγράφει τὴν γραμματική του ἁπλῶς «Τέχνη». ἤδη λοιπὸν τέχνη καὶ τεχνολογία λέγεται ἡ γραμματική, ἐνῷ γιὰ πολλοὺς αἰῶνες ἀκόμη διατηρεῖται ἡ χρῆσι τῶν ὅρων αὐτῶν καὶ στὴν ῥητορική.

Στὸν ἀκάθιστο ὕμνο τὸ τεχνολόγος σημαίνει ἁπλῶς τὸν ῥήτορα.

[Dionysios]

Φ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ι Α

Φιλολογία εἶναι ἡ ἐπιστήμη τῶν κειμένων καὶ τῆς γλώσσης, καὶ φιλόλογοι οἱ ἐπιστήμονες ποὺ τὴν κατέχουν καὶ τὴν ἀσκοῦν. οἱ λαοὶ ποὺ ἐμφάνισαν γραμματεία, σὲ δεύτερο χρόνο ἐμφάνισαν καὶ φιλολογία. ἀρχαιότεροι τέτοιοι εἶναι κατὰ χρονικὴ σειρὰ οἱ Ἑβραῖοι, οἱ Ἕλληνες, καὶ οἱ ῾Ρωμαῖοι.

Ἡ ὅλη ἐπιστήμη τῆς φιλολογίας στὴν ἀρχὴ λεγόταν γραμματικὴ (Ἀριστοτέλης, Τοπ. 6,4 142β) κι ἔπειτα ὠνομάστηκε φιλολογία. στὸν καιρὸ ποὺ λεγόταν γραμματικὴ ἔδωσε τὸν πρῶτο ὁρισμό της ὁ μεγάλος φιλόλογος καὶ μαθηματικὸς Ἐρατοσθένης λέγοντας· Γραμματική ἐστιν ἕξις παντελὴς ἐν γράμμασιν (στὸ Σχολιαστὴ τοῦ Διονυσίου Θρᾳκός, Τέχνη γραμμ. 1 GG 1,3,160). ἀργότερα κι ὁ Διονύσιος ὁ Θρᾷξ ἔδωσε στὴν ἀρχὴ τῆς Γραμματικῆς του τὸν παρόμοιο ὁρισμὸ Γραμματική ἐστιν ἐμπειρία τῶν παρὰ ποιηταῖς τε καὶ συγγραφεῦσιν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ λεγομένων (Τέχνη γραμμ., GG 1,1,5. πρβλ. καὶ τὸ Σχολιαστή του GG 1,3,3· 7). ἡ λέξι φιλολογία συναντᾶται βέβαια καὶ στοὺς θύραθεν ἀρχαίους, ἀλλὰ σημαίνει ἁπλῶς τὴν ἀγάπη γιὰ συζητήσεις (Πλάτων, Θεαίτ. 146a. Ἰσοκράτης, Π. ἀντιδόσ., 296. Cicero, Epist. adfamil. (Tironi) 16,21,4. Ἀρριανός, Ἐπικτ. διατρ. 4, 4, 1. Ἀθήναιος 12,69 584a). ὡς ὄνομα τῆς ἐπιστήμης, ποὺ λέγεται σήμερα ἔτσι, εἶναι ὅρος χριστιανικός. μέσα στὴν Κ. Διαθήκη τὸ ἀποστολικὸ κήρυγμα, πρῶτα στὴν προφορικὴ μορφή του κι ἔπειτα στὴ γραπτὴ (=Κ. Διαθήκη) λέγεται Λόγος (Πρξ 1,1· 8,4· 14,25· 17,11· Γα 6,6 · Ττ 3,8· Β΄ Τι 4,2· Α΄ Πε 2,8· 3,1). ἤδη πρὸ τοῦ 100 μ.Χ. ἡ ὀνομασία ἐπεκτάθηκε σ’ ὅλη τὴ Βίβλο, Παλαιὰ καὶ Καινὴ Διαθήκη. ἔτσι κατὰ τοὺς τρεῖς πρώτους αἰῶνες ἡ Ἁγία Γραφὴ λεγόταν κυρίως Λόγος. γι’ αὐτὸ ὁ ἀναγνώστης κι ὁ ἐπιστήμων τῆς Γραφῆς λεγόταν φιλόλογος ἢ φιλολογεύς, ἡ δὲ ἀνάγνωσί της καὶ ἡ ἐπιστημονικὴ σπουδή της λεγόταν φιλολογία κι ἐκφραζόταν μὲ τὸ ῥῆμα φιλολογῶ (Κλήμης Ἀλ., Παιδ. 2, 9. Ὠριγένης, Σειραὶ εἰς Ἰωάν., ἀπόσπ. 59). κι ἔτσι ἀπὸ τότε κάθισε στὴν ἐπιστήμη αὐτὴ τῶν κειμένων καὶ τῆς γλώσσης τὸ ὄνομα φιλολογία, ποὺ ἐπεκτάθηκε βέβαια καὶ στὰ ἐξωβιβλικὰ καὶ στὰ μὴ χριστιανικά.

Ὁ φιλόλογος κατὰ τὴν ἀρχαιότητα λεγόταν γραμματικὸς –στὴ Βίβλο γραμματεὺς– φιλόλογος σοφιστὴς σχολαστικός. μὲ τὰ τρία πρῶτα ὀνόματα δηλώνεται ὁ ἐπιστήμων, μὲ τὰ δυὸ ἄλλα ὁ διδάσκαλος.

Τὴ φιλολογία καλλιέργησαν καὶ οἱ Ἑβραῖοι γιὰ τὴ βιβλικὴ γραμματεία τους, πρὶν ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες, καὶ οἱ ῾Ρωμαῖοι γιὰ τὴ λατινικὴ γραμματεία τους, μετὰ τοὺς Ἕλληνες.

Μιὰ γραμματεία διακρίνεται πάντοτε σὲ τέσσερες τομεῖς· σέκρετον, ἐπιστήμη, λογοτεχνία, δημοσιογραφία· αὐτὴ εἶναι πάντοτε ἡ χρονικὴ σειρὰ ἐμφανίσεως τῶν τομέων. προχριστιανικὴ γραμματεία ἀλφαβητικὴ καὶ ἀναγνώσιμη ἀνέπτυξαν μόνο τρία ἔθνη· Ἑβραῖοι Ἕλληνες Ῥωμαῖοι. ἡ φιλολογία εἶναι ἡ ἐπιστήμη τῆς γραμματείας καὶ τῆς γλώσσης. οἱ κύριοι κλάδοι της εἶναι πέντε· ἀρχαιογραφία (= ἐπιγραφική, παπυρολογία, παλαιογραφία, διπλωματική), κριτικὴ κειμένου, ἑρμηνευτική, γραμματολογία, καὶ γλωσσολογία. ἡ ἐπιστήμη τῶν βιβλικῶν κειμένων εἶναι σπουδαία, ὅταν εἶναι μιὰ εἰδικὴ φιλολογία ἄρτια καὶ προηγμένη. ὅταν δὲν εἶναι τέτοια φιλολογία, ἀλλὰ τυρβάζεται περὶ ἄλλα, δὲν προσφέρει τίποτε καὶ διατρέχει τὸν κίνδυνο νὰ γίνῃ μόνο μιὰ ἐπικίνδυνη φλυαρία θρησκομανῶν.

Κωνσταντῖνος Σιαμάκης, φιλόλογος, δρ θεολογίας
«Μελέτες 1», Θεσσαλονίκη 2008
(http://www.philologus.gr)