Κείμενα Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου ᾿Ορθόδοξο καὶ ἀνορθόδοξο πάσχα (2004)
᾿Ορθόδοξο καὶ ἀνορθόδοξο πάσχα (2004)
ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΚΑΙ ΑΝΟΡΘΟΔΟΞΟ ΠΑΣΧΑ
10 ἀπριλίου 2004, μέγα σάββατον
Φίλε Φ..., χαῖρε καὶ χρόνια πολλά.
Εὐχαριστῶ γιὰ τὸ ἄρθρο ποὺ μοῦ ἔστειλες... δὲν γνωρίζω τὸν ἀρθρογράφο ἀστρονόμο Χ..., ἀλλὰ τὸ ἄρθρο του εἶναι καλὸ καὶ ἐνδιαφέρον καὶ ἐξηγεῖ κάποια πράγματα, καὶ κυρίως ὅτι ἡ διαφορὰ ὑπολογισμοῦ τοῦ πάσχα μεταξὺ χριστιανῶν (ὀρθοδόξων δηλαδὴ) καὶ χριστωνύμων (αἱρετικῶν δηλαδὴ) ἔγκειται στὸ ὅτι οἱ μὲν πρῶτοι ὑπολογίζουν τὸ χριστιανικὸ πάσχα μὲ βάσι τὸ παλαιὸ ἑβραϊκὸ πάσχα (= «νομικὸν πάσχα», δηλαδὴ πάσχα τοῦ μωσαϊκοῦ νόμου), ἐνῷ οἱ δεύτεροι ὑπολογίζουν τὴν ἐπιβίωσι κάποιας ἀρχαίας εἰδωλολατρικῆς ἑορτῆς τους, ποὺ τὴν μετεβάπτισαν καὶ μετωνόμασαν σὲ «πάσχα», μὲ βάσι τὸ νεώτερο ἰουδαϊκό.
Θὰ σχολιάσω μόνον δύο σημεῖα τοῦ ἄρθρου. 1ον) γράφει ὁ ἀρθρογράφος ὅτι τὸ νομικὸν φάσκα εἶναι ἀνύπαρκτο ἀπὸ τὸν 4ο αἰῶνα. ὅμως τὸν 4ο αἰῶνα (325) συνεκλήθη ἡ πρώτη οἰκουμενικὴ σύνοδος (ἐν Νικαίᾳ) καὶ ὑπολόγισε τὸ χριστιανικὸ πάσχα μὲ βάσι τὸ νομικό, ἄρα τὸν 4ο αἰῶνα ἀκόμη ὑφίστατο. γιὰ τὸ πότε ἀκριβῶς ἄλλαξε νομίζω ὅτι ὑπάρχουν κάποιες ἱστορικὲς πληροφορίες, καὶ μάλιστα εἶχα μιλήσει πρὸ καιροῦ μὲ κάποιον κληρικό, ποὺ εἶχε κάμει σχετικὴ ἐργασία στὸ πανεπιστήμιο καὶ εἶχε ἔρθει σὲ ἐπαφὴ καὶ μὲ τοὺς ἐν Ἀθήναις Ἰουδαίους, γιὰ νὰ πάρῃ περισσότερες πληροφορίες. 2ον) ἰσχυρίζεται ὁ ἀρθρογράφος ὅτι οἱ παπικοὶ ἀκολουθοῦν πιστότερα τὸν κανόνα τῆς ἐν Νικαίᾳ συνόδου. αὐτὸ δὲν εἶναι σωστὸ γιὰ δύο λόγους· α΄) τὴν ἐποχὴ τῆς συνόδου ὑπῆρχε μόνον τὸ νομικὸ φάσκα καὶ μὲ αὐτὸ ἔγιναν οἱ σχετικοὶ ὑπολογισμοὶ καὶ ὄχι μὲ βάσι τὸ νεώτερο, ἑπομένως ἐμεῖς ἀκολουθοῦμε πιστὰ τὸν κανόνα. β΄) ἐφόσον δὲν εἶναι ὀρθόδοξοι καὶ δὲν ἔχουν τὴν πίστι τῆς πρώτης συνόδου (διότι ἔχουν παραχαράξει τὸ σύμβολο πίστεως ἐκείνης), ἀθετοῦν τὴν σύνοδο ἐν συνόλῳ, ἑπομένως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ τηροῦν πιστῶς κανέναν κανόνα της — ὁποιαδήποτε ὁμοιότης εἶναι φαινομενικὴ καὶ τυχαία!
Ἂς δοῦμε τώρα καὶ τὴν ἄλλη πλευρά. εἶναι γνωστὸ ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους χριστιανικοὺς χρόνους ὅτι κάποιες φορὲς γιορτάζουμε τὸ πάσχα ὄχι μία κυριακὴ μετὰ τὸ ἑβραϊκὸ ἀλλὰ μετὰ δύο κυριακές. γράφει γι' αὐτὸ σχετικὰ καὶ ὁ ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἀθωνίτης στὸ «Πηδάλιον» (= Σύνταγμα τῶν κανόνων τῆς ἐκκλησίας) καὶ ἐξηγεῖ ὅτι αὐτὸ δὲν εἶναι πρόβλημα, διότι ὁ κανόνας ἀπαγορεύει νὰ ἑορταστῇ τὸ πάσχα νωρίτερα ἀπὸ τὸ ἑβραϊκὸ (= νομικὸν φάσκα) ἢ ταυτόχρονα· τὸ ἂν θὰ εἶναι μία ἢ δύο κυριακὲς ἀργότερα δὲν πειράζει· ἂν θὰ εἶναι ὅμως μία ἢ δύο κυριακὲς νωρίτερα, αὐτὸ εἶναι παράβασι τοῦ κανόνος. πράγματι τὸ λατινικὸ «πάσχα» πολὺ συχνὰ τυγχάνει νωρίτερα ἀπὸ τὸ νομικὸν πάσχα ἢ καὶ συμπίπτει μὲ αὐτό.
Γιορτάζοντας τὸ χριστιανικὸ πάσχα μᾶς ἐνδιαφέρει νὰ ξέρουμε πότε γιορταζόταν τὸ ἑβραϊκὸ πάσχα, δηλαδὴ τὸ νομικὸ πάσχα, τὴν ἐποχὴ τοῦ Χριστοῦ καὶ λίγο μετά. ἂς ἔχουμε ὑπόψει μας ὅτι ἀργότερα δὲν ἄλλαξε ἁπλῶς τὸ ἑβραϊκὸ πάσχα· ἄλλαξε ὁλόκληρη ἡ θρησκεία τῶν Ἰουδαίων, διότι ἡ θρησκεία τῆς παλαιᾶς διαθήκης καταργήθηκε ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν νομοθέτη της καὶ ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὴν ἐκκλησία του. γι' αὐτὸ οὔτε ἡ μωσαϊκὴ λατρεία ὑπάρχει πλέον, ἀφοῦ ὁ ναός τους καταστράφηκε, οὔτε ὁ ἀρχαῖος Ἰσραήλ, διότι ἐξαφανίστηκαν οἱ 13 (καὶ ὄχι 12) ἰσραηλιτικὲς φυλὲς καὶ συγχωνεύτηκαν μὲ τὴν πολυπληθέστερη καὶ ἐπικρατέστερη φυλὴ τοῦ Ἰούδα, γι' αὐτὸ σήμερα ὑπάρχουν (ἂν ὑπάρχουν) καὶ λέγονται ὅλοι τους Ἰουδαῖοι· καὶ φυσικὰ δὲν ὑπάρχει λευιτικὴ φυλὴ οὔτε ἱερατεῖο· γιὰ ποιό σημερινὸ «ἑβραϊκὸ πάσχα» μιλᾶμε λοιπόν; τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν θὰ λέγαμε ὅτι ἡ σημερινὴ ἰουδαϊκὴ θρησκεία ἔχει τόση σχέσι μὲ τὴν θρησκεία τῆς παλαιᾶς διαθήκης ὅση σχέσι ἔχουν οἱ μάρτυρες τοῦ 'Ιεχωβᾶ ἢ οἱ μορμόνοι ἢ τὰ παιδιὰ τοῦ Μῶ μὲ τὸν χριστιανισμό.
Μία τελευταία ἐπισήμανσι. ἡ Ἀλεξάνδρεια ἦταν τὸ παγκόσμιο ἀστρονομικὸ κέντρο τῆς ἀρχαιότητος, γι' αὐτὸ καὶ οἱ ἐπίσκοποί της –μὲ πρῶτον ἢ δεύτερον τὸν ἅγιο Ἀθανάσιο τὸν μέγα– ὡρίστηκαν ἀπὸ τὴν πρώτη οἰκουμενικὴ σύνοδο ὑπεύθυνοι νὰ γνωστοποιοῦν ἐγκαίρως σὲ ὅλη τὴν χριστιανικὴ ἐκκλησία τὴν ἡμερομηνία τοῦ πάσχα ἑκάστου ἔτους. ἀπὸ ὅ,τι ξέρω, ἡ ἀκριβὴς διατύπωσι τῆς περὶ τοῦ πάσχα ἀποφάσεως τῆς συνόδου δὲν μᾶς ἔχει σωθῆ, διότι τὰ πρακτικά της δυστυχῶς τὰ ἐξαφάνισαν οἱ αἱρετικοὶ ἀρειανοί· σώθηκαν μόνον οἱ κανόνες της καὶ τὸ σύμβολον τῆς πίστεως· ἑπομένως δὲν ἔχουμε τὸ ἀκριβὲς κείμενο τῆς ἀποφάσεως, τὸ εἶχαν ὅμως οἱ ἀρχαῖοι χριστιανοί. οἱ συνάδελφοι λοιπὸν τοῦ Χ..., δηλαδὴ οἱ ἀρχαῖοι ἀστρονόμοι τῆς Ἀλεξανδρείας, ὑπολόγισαν τὸ πάσχα πολλῶν ἐτῶν μὲ βάσι τὸν ἀκριβῆ ὁρισμὸ τῆς συνόδου. βρέθηκε μάλιστα ὅτι οἱ διάφορες ἐτήσιες ἡμερομηνίες τοῦ πάσχα κάνουν ἕναν κύκλο διαρκείας 532 ἐτῶν· δηλαδὴ κάθε 532 χρόνια οἱ ἡμερομηνίες τοῦ πάσχα εἶναι ἴδιες (μὲ τὸ παλαιὸ ἡμερολόγιο βέβαια). γι' αὐτὸ καταρτίστηκε ἕνας τέτοιος πίνακας, ποὺ ὀνομάζεται «πασχάλιον αἰώνιον». στὴν οὐσία αὐτὸς ὁ πίναξ ἐφαρμόζεται μέχρι σήμερα, μόνο ποὺ λόγῳ τοῦ νέου ἡμερολογίου οἱ ἡμερομηνίες εἶναι διαφορετικές, καὶ μάλιστα ὄχι σταθερὲς ἀλλὰ μεταβαλλόμενες περίπου κατὰ μία μέρα κάθε 100 χρόνια, ὁπότε πλέον δὲν ὑπάρχει καὶ σταθερὸ τυπικό, ἐνῷ μὲ βάσι τὸ παλαιὸ ἡμερολόγιο ὑπῆρχε σταθερὸ ἐκκλησιαστικὸ τυπικὸ γιὰ ὅλες τὶς περιπτώσεις.
Νομίζω ὅτι αὐτὰ ἀρκοῦν γιὰ τώρα...
Σᾶς εὐχόμαστε καλὴ ἀνάστασι!...
Διονύσιος Ἀνατολικιώτης