Πότε εἶναι τοῦ «ἀκαθίστου ὕμνου»;
῞Ολοι γνωρίζουμε ὅτι κάθε χρόνο τὶς παρασκευὲς τῆς μεγάλης σαρακοστῆς ψέλνονται στὶς ἐκκλησίες μας οἱ χαιρετισμοὶ τῆς θεοτόκου, καὶ πολλοὶ σπεύδουν νὰ παρακολουθήσουν τὴν κατανυκτικὴ ἀκολουθία. Εἶναι γνωστὸ ἐπίσης ὅτι οἱ χαιρετισμοὶ λέγονται τμηματικά, χωρισμένοι σὲ 4 «στάσεις». κάθε παρασκευὴ διαβάζεται μία στάση, ἐνῶ τὴν 5η παρασκευὴ τῆς σαρακοστῆς διαβάζονται καὶ οἱ 4 «στάσεις» μαζί· αὐτὴ εἶναι ἡ ἀκολουθία τοῦ «ἀκαθίστου ὕμνου». ἔτσι ἔχουμε τὴν ἐντύπωση ὅτι ἡ 5η παρασκευὴ κάθε σαρακοστῆς εἶναι ἀφιερωμένη στὸν ἀκάθιστο ὕμνο. τὰ πράγματα ὅμως δὲν εἶναι ἀκριβῶς ἔτσι!
Στὸν «ἀκάθιστο ὕμνο» εἶναι ἀφιερωμένη ἡ ἀμέσως ἑπόμενη μέρα, δηλαδὴ τὸ 5ο σάββατο τῆς νηστείας· αὐτὸ ὀνομάζεται σὲ ὅλα τὰ ἐκκλησιαστικὰ βιβλία «σάββατον τοῦ ἀκαθίστου ὕμνου». συμβαίνει ἐδῶ κάτι ἀνάλογο μὲ τὶς ἄλλες γιορτὲς καὶ ἀκολουθίες τῆς ἐκκλησίας. ἐπὶ παραδείγματι τοῦ ἁγίου Νικολάου εἶναι στὶς 6 δεκεμβρίου, ἡ πανηγυρικὴ ἀκολουθία ὅμως ἀρχίζει ἀπὸ τὸ ἀπόγευμα τῆς προηγούμενης (5 τοῦ μηνὸς) μὲ τὸν ἑορταστικὸ ἑσπερινό. ἔτσι καὶ ὁ ἑσπερινὸς τοῦ ἁγίου Δημητρίου (μνήμη· 26 ὀκτωβρίου) γίνεται στὶς 25 ἢ τοῦ ἁγίου Γεωργίου (μνήμη· 23 ἀπριλίου) γίνεται στὶς 22. κατὰ παρόμοιο τρόπο καὶ ἡ ἀκολουθία τοῦ ἀκαθίστου χωρίζεται στὴν μέση, καὶ τὸ πρῶτο μισὸ ψέλνεται τὴν παραμονή, δηλαδὴ τὸ ἀπόγευμα τῆς 5ης παρασκευῆς τῆς νηστείας, καὶ τὴν ἑπομένη τὸ πρωί, στὸν ὄρθρο τοῦ σαββάτου, θὰ ψαλῇ ἡ ὑπόλοιπη ἀκολουθία μαζὶ μὲ τὴν θεία λειτουργία.
῍Ας σημειωθῇ ἐδῶ ὅτι ἡ ἀκολουθία τοῦ ἀκαθίστου ὕμνου μοιάζει πολὺ μὲ τὴν γιορτὴ τοῦ εὐαγγελισμοῦ καὶ ὑπάρχουν ἀκόμη καὶ κοινὰ τροπάρια μεταξύ τους. ἐπίσης σὲ πολλὰ μοναστήρια καὶ ἐνορίες συνηθίζεται τὸ βράδυ τῆς παρασκευῆς νὰ γίνεται ἀγρυπνία, ὅπου ἡ ἀκολουθία τοῦ ἀκαθίστου ψάλλεται ὁλόκληρη σύμφωνα μὲ τὸ ἀρχαῖο τυπικό.
Τὰ ἴδια ἰσχύουν καὶ γιὰ τὸν «μέγα κανόνα», τὸ ἀριστουργηματικὸ κατανυκτικὸ ποίημα, δημιούργημα τοῦ ἁγίου 'Ανδρέου ἐπισκόπου Κρήτης, ποὺ ἔζησε τὸν 6ο αἰῶνα. ψέλνεται μόνον ὁ «μέγας κανὼν» τὴν τετάρτη τῆς 5ης ἑβδομάδος τῶν νηστειῶν τὸ βράδυ στὸ μικρὸ ἀπόδειπνο, καὶ ἡ ὑπόλοιπη ἀκολουθία μαζὶ μὲ προηγιασμένη λειτουργία τελεῖται τὴν πέμπτη τὸ πρωί, ἡ ὁποία σὲ ὅλα τὰ ἐκκλησιαστικὰ καὶ λειτουργικὰ βιβλία ὀνομάζεται «πέμπτη τοῦ μεγάλου κανόνος».
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης
(ἐδημοσιεύθη τῷ 1999)