Μία ἀσάφεια τοῦ Τυπικοῦ

 

Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου

δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,

πτυχιούχου κοινωνικῆς θεολογίας

symbole@mail.com

 

᾿Απορία, ποὺ τελικὰ ἐξελίσσεται σὲ πονοκέφαλο, προκαλεῖ στοὺς συντάκτες ἐτησίων τυπικῶν βοηθημάτων μία ἀσυνήθιστη διάταξι τοῦ ἐπισήμου Τυπικοῦ τῆς ἐκκλησίας (δηλαδὴ τοῦ Τυπικοῦ Βιολάκη) γιὰ τὴν αὐριανὴ Κυριακὴ 25 ἰουνίου 2017. ᾿Αλλὰ καὶ ὅσοι τυχὸν ψάλτες καὶ κληρικοὶ συνηθίζουν νὰ μελετοῦν τὸ ἐπίσημο Τυπικόν, ἐπίσης προβλη­ματίζονται καὶ δικαίως ἀναρωτιοῦνται τί πρέπει νὰ κάμουν.

῾Η περίπτωσι αὐτὴ τυγχάνει περίπου μία φορὰ κάθε 10 μὲ 15 χρό­νια, διότι ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ νέου ἡμερολογίου τυχαίνει μερικὲς φο­ρὲς τὸ Πάσχα νὰ εἶναι ὄψιμο, ὁπότε ἡ Κυριακὴ 25 ἰουνίου μπορεῖ νὰ τύχῃ ἐντὸς τοῦ Πεντηκοσταρίου. Μόνον ὅταν τύχῃ σὲ Κυριακὴ ἐκτὸς τοῦ Πεντηκοσταρίου (δηλ. μετὰ τὴν Κυριακὴ τῶν ἁγίων πάντων), ὅπως ἐφέτος, γίνεται φανερὸ τὸ πρόβλημα ποὺ ἐξετάζουμε. Ἂς δοῦμε ὅμως πῶς ἀκριβῶς ἔχει τὸ θέμα.

Στὶς 24 ἰουνίου τιμᾶται, ὡς γνωστόν, τὸ Γενέσιον τοῦ βαπτιστοῦ ᾿Ιωάννου καὶ ψάλλεται ἡ ἑόρτιος ἀκολουθία ποὺ ὑπάρχει στὸ μηναῖο. ῞Οσοι τελοῦν καθημερινῶς τὶς ἀκολουθίες τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τοῦ ὄρθρου γνωρίζουν ἐπίσης ὅτι τὸ Γενέσιον τοῦ προδρόμου ἔχει καὶ μεθέορτα (μόνον μία ἡμέρα), ἂν καὶ δὲν εἶναι δεσποτικὴ ἢ θεομητορικὴ ἑορτή· ἀπὸ τὶς ἐλάχιστες τέτοιες περιπτώσεις. Ἔτσι ἡ 25η ἰουνίου εἶναι μεθέ­ορτος τῆς 24ης, καὶ ἐπειδὴ δὲν ὑπάρχει ἄλλη μεθέορτος, εἶναι συνάμα καὶ ἀπόδοσις τοῦ Γενεσίου. Τὸ ἴδιο φαινόμενο συμβαίνει καὶ στὶς 29 αὐγούστου, μνήμη τοῦ ἀποκεφαλισμοῦ τοῦ τιμίου προδρόμου· στὶς 30 αὐγούστου εἶναι ἡ μοναδικὴ μεθέορτος καὶ συνάμα ἀπόδοσις τῆς μνή­μης του.

Ἂν λοιπὸν τύχῃ ἁπλὴ καθημερινὴ ἡ 25η ἰουνίου, ἡ ἀκολουθία τῆς ἡμέρας ἔχει μὴ ἑορτάσιμο χαρακτῆρα, καὶ ἁπλῶς στὸν ἑσπερινὸ καὶ στὸν ὄρθρο μαζὶ μὲ τὴν Παρακλητικὴ ψάλλονται τροπάρια καὶ οἱ κανό­νες τοῦ τιμίου Προδρόμου καὶ τῆς ἁγίας Φεβρωνίας. ᾿Επίσης, ἂν τελε­στῇ λειτουργία, θὰ ψαλῇ καὶ πάλι τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ Προδρόμου. [«Κατὰ τὴν ἀκρίβειαν τῆς τάξεως» ἡ μάρτυς δὲν δικαιοῦται ἀπολυ­τικίου, διότι στὴν ἀκολουθία τοῦ μηναίου δὲν ὑπάρχει ἰδιόμελο δοξα­στικὸ γι᾿ αὐτήν. Τυχὸν ὑπάρχοντα ἀπολυτίκια τῆς μάρτυρος εἶναι πα­ράτυπα καὶ δὲν πρέπει νὰ ψάλλωνται.]

Ἂν ὅμως τύχῃ ἡ 25η ἰουνίου νὰ εἶναι Κυριακή, τότε τὸ Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας (ἐφεξῆς Τ.Μ.Ε.) ὁρίζει ἡ μνήμη τοῦ Γενεσίου νὰ ἀποδοθῇ στὸν ἑσπερινὸ ποὺ θὰ τελεστῇ τὸ Σάββατο ἑσπέρας. ῾Οπότε ὁ ὄρθρος τῆς Κυριακῆς θὰ πρέπει νὰ τελεστῇ χωρὶς τροπάρια καὶ κανόνα τοῦ προδρόμου· παρομοίως καὶ ἡ λειτουργία.

Συγκεκριμένα τὸ τυπικὸν γράφει τὰ ἑξῆς (Τ.Μ.Ε., 24 ᾿Ιουν. §4). «Εἰ τύχοι ἐν Σαββάτῳ [σ.σ. ἡ 24η ἰουνίου], τὸ ἑσπέρας τῆς αὐτῆς ἡμέρας, εἰς τὸ Κύριε ἐκέκραξα ψάλλομεν ἀναστάσιμα 6 καὶ τοῦ Προ­δρόμου 4 (τὰ τοῦ μικροῦ ἑσπερινοῦ)· Δόξα, Ἡ Ἐλισάβετ συνέλαβε, Καὶ νῦν, τὸ α΄ θεοτοκίον τοῦ ἤχου. Εἰς τὰ ἀπόστιχα, τὰ ἀναστάσιμα στιχηρά, Δόξα, Καὶ νῦν, Βλέπε τὴν Ἐλισάβετ· τὸ ἀναστάσιμον ἀπολυτίκιον, τὸ τοῦ Προδρόμου, τὸ θεοτοκίον, ἀπόλυσις καὶ ἀπόδοσις τῆς ἑορτῆς. Τὸ πρωὶ [σ.σ. τῆς Κυριακῆς 25 ἰουνίου] ψάλλεται μόνη ἡ ἀναστάσιμος ἀκο­λουθία».

Αὐτὴ εἶναι ἡ διάταξι ἡ ὁποία ἔχει προκαλέσει πολλὲς δυσκολίες, καὶ κυρίως ἡ τελευταία φράσι ὅτι «τὸ πρωὶ ψάλλεται μόνη ἡ ἀναστάσιμος ἀκολουθία», κάτι ποὺ εἶναι ἀδύνατον, διότι δὲν ὑπάρχει πουθενὰ στὸ Τυπικὸν διάταξι Κυριακῆς χωρὶς νὰ συμψάλλεται ὑποχρεωτικῶς μαζὶ μὲ τὴν Παρακλητικὴ καὶ ὁ ἅγιος τοῦ μηναίου ἢ ἄλλη ἀκολουθία. Ἂν ἔ­χουμε Κυριακὴ μὲ μεθέορτα ἢ προεόρτια, ἂν εἶναι Κυριακὴ τοῦ Τριῳδί­ου ἢ τοῦ Πεντηκοσταρίου, τότε ναί, μπορεῖ νὰ παραλειφθῇ τελείως ὁ ἅ­γιος τοῦ μηναίου. ᾿Αλλὰ γιὰ ἁπλῆ Κυριακὴ κάτι τέτοιο δὲν ἔχει προ­βλεφθῆ. Καὶ ἐφόσον τὸ Τ.Μ.Ε. ὁρίζει νὰ σταματοῦν οἱ ὕμνοι τοῦ προ­δρόμου μὲ τὸν ἀναστάσιμο ἑσπερινό, αὐτόματα ὁ ὄρθρος τῆς Κυριακῆς 25 ἰουνίου λαμβάνει χαρακτῆρα ἁπλῆς μὴ μεθεόρτου Κυριακῆς.

Πολλοὶ τὴν φράσι ὅτι «τὸ πρωὶ ψάλλεται μόνη ἡ ἀναστάσιμος ἀκο­λουθία» τὴν ἐκλαμβάνουν ὅτι θὰ πρέπει νὰ ποῦν μόνον τοὺς ὕμνους τῆς Παρακλητικῆς. Σὲ μία τέτοια περίπτωσι γιὰ τὰ καθίσματα, τὰ ἐξα­ποστειλάρια καὶ τοὺς αἴνους δὲν ὑπάρχει πρόβλημα· τὰ ἀναστάσιμα ἐ­παρκοῦν. ᾿Αλλὰ τί θὰ γίνῃ μὲ τοὺς κανόνες; Θὰ ψαλῇ μόνον ὁ ἀναστά­σιμος; ἢ μήπως καὶ ὁ σταυροαναστάσιμος κανὼν καὶ ὁ ὁμόηχος τῆς Θεοτόκου, ποὺ ὑπάρχουν στὴν Παρακλητική; Τὸ Τ.Μ.Ε. δὲν λέει τίποτε περὶ αὐτοῦ καὶ ἀφήνει τὸν ψάλτη στὸ σκοτάδι.

᾿Επίσης μετὰ τὴν 3η ᾠδὴ τοῦ κανόνος (ἢ τῶν κανόνων) καὶ τὴν αἴτη­σι τοῦ ἱερέως τί μεσῴδια καθίσματα θὰ ψαλοῦν; ῾Η Παρακλητική, ὅπως εἶναι γνωστό, δὲν ἔχει ποτὲ μεσῴδια καθίσματα στοὺς κανόνες της, οὔ­τε γιὰ τὶς Κυριακὲς οὔτε γιὰ τὶς καθημερινές. Προϋποθέτει ὅτι πάντοτε θὰ ὑπάρχουν μεσῴδια καθίσματα εἴτε ἀπὸ τὸ μηναῖο εἴτε ἀπὸ τὸ Τριῴδιο ἢ τὸ Πεντηκοστάριο. Ἄρα μὲ βάσι τὴν συνήθη τάξι τῶν Κυρια­κῶν φτάνουμε σὲ ἀδιέξοδο.

Γιὰ τὴν ἄρσι τοῦ ἀδιεξόδου κατὰ καιροὺς προτάθηκαν διάφορες λύσεις καὶ ἑρμηνεῖες.

α) Ἄλλοι εἶπαν νὰ ψαλῇ μόνον ὁ ἀναστάσιμος κανὼν τῆς Παρακλη­τικῆς καὶ μετὰ τὴν 3η ᾠδὴ μόνον τὸ θεοτοκίον τοῦ μηναίου (Μπεκατῶ­ρος 1961 καὶ 1972). Αὐθαίρετο συμπέρασμα, τὸ ὁποῖο δὲν στηρίζεται πουθενὰ στὴν λειτουργική μας παράδοσι, ἐπιπλέον δὲ εἶναι ταυτοχρό­νως καὶ ἀντιφατικό· ἀφοῦ κατὰ τὴν ἄποψι αὐτὴ δὲν συμψάλλεται τὸ μηναῖο, πῶς θὰ ψαλῇ τὸ μεσῴδιο θεοτοκίο του; Καὶ ποῦ ἀκούστηκε νὰ ψαλῇ μεσῴδιο θεοτοκίο χωρὶς νὰ προηγηθῇ ὁμόηχο κάθισμα; Καὶ ἂν θὰ πρέπει νὰ ψάλῃς μεσῴδιο ἀπὸ τὸ μηναῖο, τότε γιατί νὰ μὴν ψάλῃς καὶ τὸν κανόνα τῆς μάρτυρος καὶ τὸ κάθισμά της; Δὲν ὑπάρχει λογικὴ συνέ­πεια. Τελικὰ ἡ ἐν λόγῳ ἑρμηνεία αὐτοαναιρεῖται.

β) Ἄλλοι ἀφοῦ πρῶτα ἐπεσήμαναν ὅτι στὴν προαναφερθεῖσα διάτα­ξι (24 ἰουν. §4) τὸ Τ.Μ.Ε. «οὐδόλως μνημονεύει τῆς ἀκολουθίας τῆς ἁ­γίας Φεβρωνίας», καὶ ὅτι ἔρχεται σὲ ἀντίθεσι μὲ ὅσα ὁρίζει τὸ ἴδιο Τυπικὸ γιὰ τὴν ὅμοια περίπτωσι τῶν μεθεόρτων τοῦ ἀποκεφαλισμοῦ τοῦ τ. προδρόμου στὶς 30 Αὐγούστου (Τ.Μ.Ε., 29 Αὐγ. §5, ὅπου τὰ με­θέορτα συνεχίζονται καὶ στὸν ὄρθρο καὶ τὴν λειτουργία τῆς Κυριακῆς), κατόπιν πρότειναν νὰ γίνῃ κατ᾿ ἀναλογίαν ἕνας συγκερασμὸς τῶν δύο διατάξεων τοῦ Τ.Μ.Ε. (γιὰ τὶς 25 ἰουνίου καὶ τὶς 30 αὐγ.), ὁπότε νὰ παραλειφθῇ μὲν ἡ ἀκολουθία τῆς ἁγίας Φεβρωνίας, ἐνῷ ἡ τοῦ προδρό­μου νὰ συμψαλῇ μὲ τὰ ἀναστάσιμα καὶ κατὰ τὸ πρωὶ τῆς Κυριακῆς (Παπαχρῆστος 2006, ὅπου ἡ σχετικὴ σημείωσι συντάχτηκε ἀπὸ τὸν ὑπο­φαινόμενο).

Στὴν ἄποψι αὐτὴ οἱ ἀρχικὲς ἐπισημάνσεις εἶναι σωστές, τὸ τελικὸ συμπέρασμα ὅμως εἶναι ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ ὅσα ὁρίζει τὸ Τ.Μ.Ε.. Τὸ Τυπικὸ μπορεῖ νὰ μὴν ἀναφέρῃ τὴν ἀκολουθία τῆς μάρτυρος, ἀλλὰ καὶ δὲν διατάζει ῥητῶς τὴν παράλειψί της. ᾿Αντιθέτως τὸ Τ.Μ.Ε. ῥητῶς ὁρίζει τὰ μεθέορτα τοῦ Προδρόμου νὰ διακόπτωνται στὸν ἑσπερινό, ἐνῷ κατὰ τὴν παροῦσα ἄποψι αὐτὰ συνεχίζονται. ῾Επομένως ἡ λύσι αὐτὴ δὲν εἶναι σύμφωνη μὲ τὸ πνεῦμα τοῦ ἰσχύοντος Τυπικοῦ.

γ) Ἄλλοι προτείνουν μαζὶ μὲ τὰ ἀναστάσιμα νὰ ψαλῇ ἡ ἀπόδοσι τοῦ προδρόμου καὶ ἡ ἀκολουθία τῆς μάρτυρος σὲ ὅλες τὶς ἀκολουθίες τῆς Κυριακῆς, ἑσπερινό, ὄρθρο καὶ λειτουργία («Σύστημα Τυπικοῦ», «Τάξις 2017» ἱ.μ. Κύκκου). Αὐτὸ εἶναι σωστὸ σύμφωνα μὲ ἄλλα τυπι­κά, ὄχι ὅμως σύμφωνα μὲ τὸ Τ.Μ.Ε.. Μπορεῖ νὰ ἐφαρμοστῇ γιὰ παρά­δειγμα σὲ ἱερὲς μονές, ἀλλὰ στὶς ἐνορίες ὅπου ἐπίσημο τυπικὸ εἶναι τὸ Τ.Μ.Ε. κάτι τέτοιο θὰ σήμαινε καταφρόνησι τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπικοῦ καὶ σύγχυσι μεταξὺ ἐνοριακῆς καὶ μοναστηριακῆς τάξεως.

Δυστυχῶς σήμερα αὐτὸ τὸ μπέρδεμα εἶναι πολὺ διαδεδομένο, σὲ σημεῖο νὰ βλέπουμε μοναστήρια νὰ ἐκδίδουν ἐνοριακὸ(!) τυπικό, καὶ ἐνορίες νὰ τελοῦν ἀκολουθίες σύμφωνα μὲ τὴν μοναστηριακὴ τάξι, καὶ μάλιστα τῶν αὐστηρῶν κοινοβίων! Ἔχω ὑπόψει μου 3 τέτοιες περι­πτώσεις μοναστηριῶν, ἀλλὰ τοὐλάχιστον στὸ ἕνα τὸ πρᾶγμα διωρθώθη­κε αἰσθητὰ ὕστερα ἀπὸ παρέμβασί μου, εὐελπιστῶ δὲ τὰ ἀνάλογα καὶ γιὰ τοὺς ὑπόλοιπους.

Τὸ ὅτι δὲν γνωρίζουμε γιὰ ποιό λόγο τὸ Τ.Μ.Ε. περιορίζει τὴν ἀπό­δοσι τοῦ προδρόμου μόνο στὸν ἑσπερινό, δὲν σημαίνει ὅτι κάνει λάθος. Χρειάζεται περισσότερος σεβασμὸς καὶ περισσότερη ὑπακοὴ σὲ ἕνα τυπικὸ ποὺ συνεχίζει μία ὑπερχιλιετῆ λειτουργικὴ παράδοσι. Οὔτε εἶ­ναι ἀνακόλουθο νὰ διακόπτωνται τὰ μεθέορτα στὸν ἑσπερινό, διότι τὸ Τ.Μ.Ε. ἔχει τὴν εὐχέρεια νὰ ὁρίσῃ κάτι τέτοιο. Ἄλλωστε καὶ ἡ ἀπόδοσι τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τὶς περισσότερες φορὲς γίνεται στὸν ἑσπερινὸ τῆς ἴδιας ἡμέρας. Καὶ αὐτὸ δὲν συμβαίνει μόνο στὸ Τριῴδιο, ὅπως ἐσφαλ­μένως νομίζεται, διότι καὶ στὴν Ζ΄ Κυριακὴ τοῦ Πεντηκοσταρίου ἡ ἀκο­λουθία τῶν πατέρων ἀποδίδεται στὸν ἑσπερινὸ τῆς Κυριακῆς ἑσπέρας.

Στὶς ἐνορίες λοιπὸν καὶ ὅπου ἀλλοῦ ἐπίσημο τυπικὸ εἶναι τὸ Τ.Μ.Ε. ἡ ἀπόδοσι τοῦ Γενεθλίου τοῦ προδρόμου γίνεται στὸν ἑσπερινὸ τὸ Σάβ­βατο ἑσπέρας. Γιὰ τὶς μονὲς ὅμως ποὺ ἀκολουθοῦν ἄλλο τυπικό, μπο­ρεῖ νὰ δῇ κανεὶς τὴν ἀκριβῆ τάξι στὸ βιβλίο μου Μοναστικὴ ῾Υποτύπω­σις τοῦ 2017, ὅπου μάλιστα ἔχω καὶ πλήρη διάταξι ἀγρυπνίας γιὰ τὴν μνήμη τῶν νεομαρτύρων, πῶς δηλαδὴ συμψάλλεται ἐφέτος καὶ ἡ ἀπό­δοσι τοῦ προδρόμου, ποὺ δὲν ὑπάρχει πουθενὰ ἀλλοῦ.

δ) ῾Η πιὸ διαδεδομένη λύσι, ἡ καὶ πασῶν ὀρθότερη (γιὰ τὶς ἐνορίες ἐννοεῖται), εἶναι ἡ μὲν ἀπόδοσις τοῦ Γενεθλίου τοῦ προδρόμου νὰ γίνε­ται στὸν ἑσπερινό, στὸν δὲ ὄρθρο τῆς Κυριακῆς νὰ ψάλλεται ὁ ἀναστά­σιμος κανόνας καὶ ὁ κανόνας τῆς ἁγίας Φεβρωνίας μαζὶ μὲ τὸ μεσῴδιο κάθισμά της καὶ τὸ θεοτοκίο (Κανονάριον 1972, 1995 καὶ 2017, ῾Ημερ. Οἰκ Πατρ. 2006 καὶ 2017, Τ. Διατάξεις Κύπρου 2017, Μ.Τ. 2006 καὶ 2017). Γιατί αὐτὴ εἶναι ἡ ὀρθότερη λύσι; Μήπως ἐπειδὴ τὴν ἀκολου­θοῦν οἱ περισσότεροι; Ὄχι, ἀλλὰ διότι αὐτὸ ἐννοεῖ καὶ τὸ Τ.Μ.Ε.,

῾Η παραπάνω διάταξι τοῦ Τ.Μ.Ε. ποὺ εἴδαμε γιὰ τὶς 25 ἰουνίου εἶ­ναι πράγματι ἐλλιπὴς καὶ ἀσαφὴς καὶ εὔκολα παρερμηνεύεται, ἀλλὰ δὲν εἶναι ἡ μοναδικὴ τέτοια διάταξι τοῦ ἐπισήμου Τυπικοῦ. ῾Υπάρχουν κι ἄλλες τέτοιες περιπτώσεις, καὶ ἂν κανεὶς τὶς μελετήσῃ ὅλες μαζί, μπορεῖ νὰ τὶς ἀναγνωρίσῃ καὶ κατόπιν νὰ τὶς ἑρμηνεύσῃ εὐκολώτερα.

᾿Εδῶ μᾶς βοηθάει καὶ τὸ προγενέστερο Τυπικὸν τοῦ πρωτοψάλτου Κων/νου, τὸ ὁποῖο εἶναι μία ἀπὸ τὶς κύριες πηγὲς τοῦ Τυπικοῦ Βιολάκη. Τὸ Τυπικὸν τοῦ Κων/νου (ἔτους 1851, σελ. 179) εἶναι σαφέστερο στὸ σημεῖο αὐτὸ καὶ ὁρίζει· «τὸ δὲ πρωὶ εἰς τὸν ὄρθρον ὁ ἀναστάσιμος κανών, τῆς ἁγίας Φεβρωνίας, καὶ καθεξῆς τὰ τῆς Κυριακῆς». ῾Επομέ­νως καὶ τὸ Τ.Μ.Ε. ὅταν γράφῃ ὅτι «τὸ πρωὶ ψάλλεται μόνη ἡ ἀναστάσι­μος ἀκολουθία», θέλει ἁπλῶς νὰ τονίσῃ ἰδιαιτέρως ὅτι σταματοῦν τὰ μεθέορτα τοῦ προδρόμου καὶ νὰ ἐπιμείνῃ σ᾿ αὐτό, καὶ ἐννοεῖ ὅτι ψάλ­λεται ἡ συνήθης ἀναστάσιμος ἀκολουθία τῆς Κυριακῆς ὅπως περιγρά­φεται στὴν Προθεωρία του, ἄρα καὶ μὲ τὸν κανόνα τῆς ἁγίας.

Δηλαδὴ ἡ διάταξις αὐτὴ τοῦ Τ.Μ.Ε. γιὰ τὶς 25 ἰουνίου ἐν Κυρια­κῇ δὲν πρέπει νὰ ἐξετάζεται ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴν Προθεωρία καὶ τὶς ἄλλες συναφεῖς διατάξεις τοῦ Τ.Μ.Ε., διότι τὸ τυπικὸν κατανοεῖται ὀρθῶς ὡς ἑνιαῖος κώδικας καὶ ὄχι ὡς συρραφὴ ἀποσπασματικῶν καὶ ἀνεξάρτητων διατάξεων.

Μετὰ τὴν παραπάνω διευκρίνισι μένει μία ἀκόμη λεπτομέρεια νὰ τακτοποιηθῇ. Εἶναι γνωστὸ ὅτι, ὅταν ψάλλεται κανόνας ἁγίου στὸν ὄρ­θρο τῆς Κυριακῆς, ψάλλονται ὑποχρεωτικῶς καὶ τὰ προσόμοιά του στὸν προηγηθέντα ἑσπερινό. ῾Επομένως πρέπει στὸν ἑσπερινὸ νὰ ψαλοῦν 4 στιχηρὰ ἀναστάσιμα, 3 τοῦ προδρόμου καὶ 3 τῆς ἁγίας. Αὐτὸ ἀκριβῶς σημειώνω ἐφέτος στὸ Κανονάριον 2017.

Καὶ γιὰ νὰ μὴ νομίσῃ κανεὶς ὅτι ξεφεύγουμε ἀπὸ τὸ Πατριαρχικὸ Τυπικό, μπορεῖ πάλι νὰ δῇ τὸ προαναφερθὲν Τυπικὸν τοῦ Κων/νου (ἔ­τους 1851, σελ. 214), ὅπου ὑπάρχει τέτοια πρόβλεψι γιὰ τὴν ὅμοια περί­πτωσι τῆς 30ῆς αὐγούστου σὲ Κυριακή. ῾Απλῶς ἐκεῖ ἡ πρόβλεψι ἔχει χαρακτῆρα δυνητικό, σὰν ἐναλλακτικὴ ἐπιλογή, περίπτωσι ἡ ὁποία θὰ ἐξεταστῇ καὶ θὰ ἐξηγηθῇ καλλίτερα σὲ ἄλλη εὐκαιρία. Τὰ προσόμοια τῆς ἁγίας στὸν ἑσπερινὸ ὀρθῶς ὁρίζουν ἐπίσης τὸ Σύστημα Τυπικοῦ (ἐκδόσεως ᾿Αποστ. Διακονίας) καὶ ἡ Τάξις 2017 τῆς μονῆς Κύκκου.

Τέλος πολὺ σύντομα ἂς δοῦμε ποιά χρήσιμα συμπεράσματα ἔχουμε ἀπὸ αὐτὲς τὶς διατάξεις τοῦ Τυπικοῦ, γιὰ νὰ μιλήσουμε καὶ κάπως «πιὸ ἐπιστημονικά».

1) ᾿Εκτὸς ἀπὸ τὶς δεσποτικὲς καὶ θεομητορικὲς ἑορτὲς ὑπάρχουν καὶ λίγες περιπτώσεις μὲ ἀκολουθίες ἁγίων ποὺ ἔχουν μία μόνο ἡμέρα μεθέορτη, ποὺ εἶναι συνάμα καὶ ἀπόδοσι τῆς ἀκολουθίας τους: Τὸ Γενέσιον τοῦ προδρόμου μὲ ἀπόδοσι στὶς 25 ἰουνίου, ἡ ἀποτομὴ τῆς τιμίας κάρας του μὲ ἀπόδοσι στὶς 30 αὐγούστου, ἡ ἀκολουθία τῶν πατέρων (7η Κυριακὴ Πεντηκοσταρίου) μὲ ἀπόδοσι αὐθημερὸν στὸν ἑσπερινό, ἡ μνήμη τῶν ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου (ἡ 30ὴ ἰουνίου εἶναι στὴν πραγματικότητα ἀπόδοσι τῆς μνήμης τους ποὺ ἐπεκτείνεται σὲ «σύναξι» τῶν 12 ἀποστόλων), ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου Δημητρίου μὲ ἀπόδοσι στὶς 27 ὀκτωβρίου.

2) Οἱ ἀποδόσεις αὐτῶν τῶν ἀκολουθιῶν γίνεται εἴτε αὐθημερὸν εἴτε τὴν ἑπομένη σύμφωνα μὲ τὶς διατάξεις τοῦ Τ.Μ.Ε..

3) Οἱ περιπτώσεις αὐτὲς εἶναι χρήσιμες στοὺς ἐνοριακοὺς ναοὺς ποὺ πανηγυρίζουν στὴν μνήμη διαφόρων ἁγίων, διότι συχνὰ συνηθίζουν στὸν ἑσπερινὸ ποὺ τελεῖται τὸ ἑσπέρας ἀνήμερα τῆς πανηγύρεως νὰ γίνεται ἕνα εἶδος μεθεόρτου ἑσπερινοῦ, ἐνδεχομένως καὶ μὲ περιφορὰ εἰκόνος κ.λπ.. Οἱ διατάξεις τῶν μηναίων καὶ τοῦ Τυπικοῦ καλύπτουν ἐπαρκῶς τὶς ἀνάγκες αὐτῶν τῶν τοπικῶν μεθεόρτων ἀκολουθιῶν, ποὺ πρέπει νὰ θεωρηθοῦν καὶ ἀποδόσεις τῆς μνήμης τοῦ ἁγίου.

4) Οἱ περιπτώσεις αὐτὲς μὲ ἀπόδοσι τῆς ἀκολουθίας τὴν ἑπόμενη ἡμέρα δείχνουν ὅτι σὲ κάποιο παλαιότατο καὶ ἀρχικὸ λειτουργικὸ στάδιο καὶ οἱ δεσποτικὲς καὶ οἱ θεομητορικὲς ἑορτὲς εἶχαν μία μόνο μεθέορτο ἡμέρα, ποὺ ἦταν καὶ ἡ ἀπόδοσί τους. Αὐτὸ ἐξηγεῖ ἱκανοποι­ητικὰ γιατί οἱ δεύτερες ἡμέρες τῶν Χριστουγέννων, τῶν Θεοφανείων, καὶ τῆς Πεντηκοστῆς ἔχουν τὸν ἑόρτιο χαρακτῆρα ποὺ διασῴζουν μέχρι σήμερα καὶ διαφέρουν ἀπὸ τὶς ἄλλες μεθέορτες ἡμέρες, καὶ γιατί χαρα­κτηρίζονται ὡς «συνάξεις»· διότι εἶναι οἱ ἀρχαῖες ἀποδόσεις αὐτῶν τῶν δεσποτικῶν ἑορτῶν. Σημειωτέον ἐπίσης ὅτι καὶ ἡ 14η σεπτεμβρίου ἦταν ἀρχικῶς μεθέορτη τῆς 13ης τοῦ μηνός (ἀνάμνησι τῶν ἐγκαινίων τοῦ ναοῦ τῆς ἀναστάσεως), καὶ ἡ Κυριακὴ τῶν βαΐων εἶναι κατ᾿ ἀρχὴν μεθέορτος καὶ ἀπόδοσις τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου. Οἱ ἄλλες δεσπο­τικὲς καὶ ὅλες οἱ θεομητορικὲς ἑορτὲς δὲν ἔχουν τέτοια ἰδιαίτερη μεθέ­ορτο δεύτερη ἡμέρα, διότι καθιερώθηκαν πολὺ ἀργότερα ἀπὸ τὶς προα­ναφερθεῖσες.

 

 

«᾿Εκκλησιολόγος», φ. 518, 24/6/2017