(ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ — Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΟΤΟΚΟ)
16. Τὸ κατάφυτο ὄρος
Πολλοὶ πατέρες τῆς ᾿Εκκλησίας ἀλλὰ καὶ ἀρχαῖοι ὑμνογράφοι ἐξηγοῦν ὅτι προεικονίσεις τῆς Θεοτόκου ἔχουμε ἐπίσης σὲ κάποιες ἀναφορὲς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης γιὰ διάφορα ἱερὰ ὄρη, στὰ ὁποῖα ἐμφανίζεται ἡ δύναμι καὶ βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Τέτοια ἱερὰ ὄρη ἀναφέρονται ἀρκετὰ στὴν ῾Αγία Γραφὴ γιὰ διάφορους λόγους· τὰ ὄρη ᾿Αραράτ, ὅπου σταμάτησε τὸν περίπλου της ἡ κιβωτὸς τοῦ Νῶε μετὰ τὴν κατάπαυσι τοῦ κατακλυσμοῦ (Γεν 8:4)· τὸ ὄρος Χωρὴβ στὸ Σινά, ὅπου ὁ Μωυσῆς εἶδε τὴν φλεγομένη καὶ μὴ καιομένη βάτο (Εξ 3:1-12), ἀλλὰ καὶ ὅλο τὸ Σινά, ὅπου δόθηκαν οἱ 10 ἐντολὲς καὶ οἱ λοιπὲς διατάξεις τοῦ μωσαϊκοῦ Νόμου· τὸ «ὑψηλὸν ὄρος», ὅπου ἔλαβε χώρα ἡ μεταμόρφωσις τοῦ Κυρίου (2Πετ 1:17-18), καὶ τὸ ὁποῖο ἐκ παραδόσεως ταυτίζεται μὲ τὸ ὄρος Θαβώρ. Τὸ δὲ κατ᾿ ἐξοχὴν ἅγιον ὄρος τῆς Βίβλου εἶναι ὁ λόφος τῆς Σιών, ὅπου βρίσκεται κτισμένη ἡ ᾿Ιερουσαλήμ, καὶ τὸ ὁποῖο ἐπανειλημμένως ὀνομάζεται «ὄρος ἅγιον Κυρίου» (Ψ 2:6, 47:1).
Γενικῶς τὸ κατάφυτο καὶ μὲ πυκνὸ δάσος βουνὸ θεωρεῖται προτύπωσι τῆς Θεοτόκου, διότι ὅπως τὸ βουνὸ οὔτε ὀργώνεται οὔτε καλλιεργεῖται οὔτε σπέρνεται ἀπὸ ἀνθρώπους, ἀλλὰ ἡ πυκνὴ βλάστησί του ἀναπτύσσεται χωρὶς καμμία ἀνθρώπινη ἐπέμβασι, ἔτσι καὶ ἀπὸ τὴν ἀμόλυντη καὶ πάναγνη παρθένο Μαρία ἀσπόρως (= χωρὶς σπορὰ) καὶ ἀγεωργήτως (χωρὶς καλλιέργεια) ξεφύτρωσε σὰν βλαστάρι ὁ Κύριος ἡμῶν ᾿Ιησοῦς Χριστός[1]. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Γερμανὸς Κωνσταντινουπόλεως ὀνομάζει τὴν Θεοτόκο εὔφορο καὶ γεμᾶτο σκιὰ ὄρος.
᾿Απὸ τὶς πολλὲς σχετικὲς ἀναφορὲς στὴν συνέχεια θὰ γίνῃ λόγος γιὰ δύο ἀπὸ τὶς γνωστότερες τέτοιες προεικονίσεις τῆς Θεοτόκου ὡς ὄρους. Στὴν παροῦσα ἑνότητα συγκεκριμένα θὰ δοῦμε τὴν ἀναφορὰ ποὺ ὑπάρχει στὸ βιβλίο τοῦ προφήτου ᾿Αββακούμ (περὶ τὸ 800-750 π.Χ.), στὴν περίφημη ᾠδή του.
῾Ο Θεὸς ἀπὸ Θαϊμὰν ἥξει,
καὶ ὁ ἅγιος ἐξ ὄρους κατασκίου δασέος. (᾿Αββακοὺμ 3:3.)
«῾Ο Θεὸς ἀπὸ τὴν Θαϊμὰν θὰ καταφτάσῃ,
καὶ ὁ ἅγιος ἀπὸ τὸ ὄρος τὸ σκιερὸ καὶ δασῶδες».
Κατάσκιον σημαίνει γεμᾶτο σκιά, ἐννοεῖται ἀπὸ τὰ πολλὰ καὶ μεγάλα δέντρα, σκιερὸ καὶ κατάφυτο. ῞Ορος δασὺ σημαίνει βουνὸ ποὺ ἔχει βλάστησι ἔχει πλούσια καὶ πυκνή, δάσος ὁλόκληρο.
῾Ο ὅσιος Νικόδημος ὁ ῾Αγιορείτης ἑρμηνεύοντας αὐτὴν τὴν προφητεία τοῦ ᾿Αββακοὺμ συγκεντρώνει κατὰ τὴν συνήθειά του ὅλη τὴν διδασκαλία τῶν πρὸ αὐτοῦ πατέρων τῆς ᾿Εκκλησίας[2]. ᾿Αναφέρει ὅτι σύμφωνα μὲ τὸν Κύριλλο ᾿Αλεξανδρείας[3], τὸν Θεοδώρητο Κύρου[4], καὶ τὸν Θεοφύλακτο ᾿Αχρίδος (Βουλγαρίας)[5] Θαϊμὰν ἑρμηνεύεται Νότος, καὶ ὅτι ἐδῶ ὁ ᾿Αββακοὺμ προφητεύει ὅτι ὁ Χριστὸς πρόκειται νὰ ἔρθῃ ἀπὸ τὴν Βηθλεὲμ, ἡ ὁποία βρίσκεται νοτίως τῆς ᾿Ιερουσαλήμ, στὴν κατεύθυνσι πρὸς τὴν ἔρημο τῆς Φαράν.
Στὴν συνέχεια ὁ ὅσιος Νικόδημος ἀναφέρεται στὸ δεύτερο ἡμιστίχιο τοῦ ᾿Αββακούμ, ὅπου ἐξηγεῖ πῶς τὸ κατάσκιον ὄρος εἶναι προτύπωσι τῆς Θεοτόκου. ῾Η Θεοτόκος εἶναι πράγματι ὄρος δασὺ καὶ κατάσκιον. Καὶ εἶναι μὲν βουνὸ δασὺ (δηλαδὴ μὲ πυκνὸ δάσος), διότι τσεκούρι ἢ ἄλλο σιδερένιο ἐργαλεῖο δὲν μπῆκε σ᾿ αὐτήν, δηλαδὴ λογισμὸς ῥυπαρός, οὔτε ἄνθρωπος τὴν καλλιέργησε, δηλαδὴ δὲν ἔφθειρε τὴν παρθενία της, καὶ διότι ἐπιπλέον ἦταν πυκνοκαλυμμένη ἀπὸ ἀπὸ ὅλες μαζὶ τὶς θεῖες χάριτες καὶ ἀρετές. Εἶναι δὲ καὶ κατάσκιον ὄρος ἡ Θεοτόκος, διότι τὸ ἅγιον Πνεῦμα ἦρθε σ᾿ αὐτὴν καὶ ἡ δύναμι τοῦ ὑψίστου Θεοῦ τὴν σκέπαζε καὶ τὴν κάλυπτε, ὅπως τὴν ἐνημέρωσε καὶ ὁ ἀρχάγγελος Γαβριὴλ κατὰ τὴν ὥρα τοῦ εὐαγγελισμοῦ.
[1] Νικοδήμου ῾Αγιορείτου, «῾Εορτοδρόμιον», ἐν Βενετίᾳ 1836, ἑρμηνεία εἰς τὸν εἱρμὸν τῆς δ΄ ᾠδῆς τοῦ πεζοῦ κανόνος τῆς Χριστοῦ γεννήσεως.
[2] Νικοδήμου τοῦ ῾Αγιορείτου τοῦ ἐκ Νάξου, «Κῆπος χαρίτων», ῾Ενετίησι 1819· ἑρμηνεία εἰς τὴν δ΄ ᾠδήν (τοῦ ᾿Αββακούμ).
[3] Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Εἰς τὸν προφήτην Ἀββακούμ, P.G. 71,904-905.
[4] Θεοδωρήτου Κύρου, ῾Υπόμνημα εἰς τὸ βιβλίον τοῦ ᾿Αββακούμ, P.G. 81,1825.
[5] Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Ἐξήγησις εἰς τὸν προφήτην Ἀμβακούμ, P.G. 126,880b.