Σύγχρονοι προβληματισμoί ᾿Επηρεάζει ἡ μουσικὴ τὸν ἄνθρωπο;
᾿Επηρεάζει ἡ μουσικὴ τὸν ἄνθρωπο;
Τί διδάσκουν οἱ ἅγιοι τῆς ᾿Εκκλησίας
τοῦ Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου
μουσικολόγου - τυπικολόγου,
πτυχ. κοινωνικῆς θεολογίας
(symbole@mail.com)
Πρὸ καιροῦ ἦταν συγκεντρωμένη σὲ ἕνα σπίτι μία μεγάλη παρέα χριστιανῶν ἀνθρώπων, μὲ διαφορετικὲς ἡλικίες, μόρφωσι καὶ οἰκογενειακὴ κατάστασι. συζητοῦσαν διάφορα θέματα μεταξύ τους, καὶ κάποια στιγμὴ ἡ κουβέντα στράφηκε στὴν σύγχρονη προπαγάνδα τοῦ ἀποκρυφισμοῦ καὶ τοῦ σατανισμοῦ, ποὺ ἔχει βάλει ὡς στόχο του τὶς πιὸ μικρὲς καὶ τρυφερὲς ψυχὲς τῶν ἀθῴων παιδιῶν. ἕνας θεολόγος τῆς παρέας, ὁ Κώστας, ποὺ εἶχε μελετήσει αὐτὰ τὰ ζητήματα, εἶπε λίγα λόγια γιὰ τὴν σχέσι τῆς σύγχρονης μουσικῆς μὲ τὸν ἀποκρυφισμό.
— Ἔγραψε κάποτε τὸ περιοδικὸ «Πὸπ καὶ ῾Ρὸκ» ὅτι «Μάγοι, µάγισσες, ξωτικά, φαντάσµατα, δαίµονες, βρικόλακες, µαύρη καὶ λευκὴ µαγεία, πνεύµατα, ξόρκια παρελαύνουν μέσα στοὺς στίχους τῶν µουσικῶν τοῦ ῥόκ... Τὸ 90% τῶν ῥὸκ συγκροτηµάτων ἔχουν ἀναφερθεῖ ἔστω καὶ μία φορὰ σὲ τέτοια θέµατα»!!! Ἀλλὰ γιατί διάλεξαν τὸ ῥόκ; Γιατὶ ἁπλούστατα προσφέρεται. οἱ ρίζες του βρίσκονται χωρὶς ὑπερβολὴ στὸν σατανισµό! ἀπ' τὸ ξεκινηµά του τὸ ῥὸκ ὑµνεῖ σαφῶς τὸν διάβολο. γιὰ νὰ μὴν ἀναφέρω τώρα τὸ πλῆθος τῶν συγκροτηµάτων ποὺ ἀνενδοίαστα καὶ προκλητικὰ ὑµνοῦν τὸν διάβολο σὲ συγκεκριµένα τραγούδια μὲ τοὺς φοβεροὺς στίχους τους καὶ μακρυγορῶ, μόνο ἕνα θὰ πῶ· πὼς ἀκόµη κι αὐτὰ τὰ ἐξώφυλλα τῶν δίσκων τους εἶναι κατάφορτα ἀπὸ σατανικὰ σύµβολα (ὅπως ἀναποδογυρισµένα τρίγωνα καὶ ἀνάποδους σταυρούς, πυραµίδες, πεντάγραµµα, ἑξάγραµµα, μαγικοὺς κύκλους), ἢ μὲ σκηνὲς ἀπὸ µαῦρες λειτουργίες, βρικόλακες καὶ πλῆθος ἀπὸ ἄλλες μορφές, ποὺ θυµίζουν τὸν διάβολο, τὴν φρίκη, τὸν θάνατο, τὴν κόλασι!
῞Ενας ἄλλος ἀπὸ τὴν παρέα, ὁ Δημήτρης, πολύτεκνος οἰκογενειάρχης μὲ 5 παιδιά, συμπλήρωσε·
— Πράγματι ἡ μουσικὴ ἐπηρεάζει πάρα πολύ, ἄλλοτε ἀρνητικὰ καὶ ἄλλοτε θετικά. μπορεῖ νὰ μᾶς ὁδηγήσῃ κοντὰ στὸν Θεό, ἀλλὰ μπορεῖ καὶ νὰ μᾶς ἀπομακρύνῃ ἀπὸ αὐτόν, ἀνάλογα τὸ εἶδός της. ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ χρυσόστοµος τὸ τονίζει πολὺ ὡραῖα αὐτό· «Μάθε νὰ ψάλλῃς καὶ θὰ δῇς τὴν ἡδονὴ τοῦ Πνεύµατος... Διότι οἱ ψάλλοντες πληροῦνται Πνεύµατος ἁγίου, ὅπως αὐτοὶ ποὺ τραγουδοῦν τὰ σατανικὰ τραγούδια πληροῦνται πνεύµατος ἀκαθάρτου».
Τότε ὁ Τρύφωνας, κάπως πιὸ νέος στὴν ἡλικία, ἔφερε τὶς ἀντιρρήσεις του.
— Μὲ συγχωρεῖτε! αὐτὰ τὰ ἀκούω συχνὰ στοὺς ἐκκλησιαστικοὺς χώρους, ἀλλὰ τὰ θεωρῶ ὑπερβολές. ἐντάξει εἴπαμε νὰ προσέχουμε, ἀλλὰ ὄχι νὰ δαιμονοποιοῦμε καὶ τὰ πάντα. κι ἐγὼ ἄκουγα καὶ ἀκούω ῥόκ, ἀλλὰ δὲν ἔπαθε τίποτε ἡ πίστι μου, δὲν μοῦ ἄλλαξε τὰ μυαλά. τὸ νὰ συμμετέχῃ κανεὶς στὴν σύγχρονη ζωὴ δὲν σημαίνει ὅτι γίνεται καὶ σατανιστής. ὅσον ἀφορᾷ τὸ θέμα τῆς μουσικῆς κι ἂν αὐτὴ ἐπηρεάζει, ὁ μεγάλος Frank Zappa δήλωσε· «῾Υπάρχουν περισσότερα τραγούδια ἀγάπης ἀπὸ ὁ,τιδήποτε ἄλλο. ἂν τὰ τραγούδια μποροῦσαν νὰ σὲ ἐπηρεάσουν νὰ κάμῃς κάτι, τότε ὅλοι θὰ ἀγαπιόμασταν μεταξύ μας».
᾿Εκείνη τὴν ὥρα μπῆκε στὴν κουβέντα ὁ Θανάσης, καὶ ὁρμητικὸς ὅπως εἶναι σὰν χαρακτῆρας, ἀπάντησε στὶς ἀντιρρήσεις τοῦ Τρύφωνα.
— ῾Ομολογῶ ὅτι δὲν γνώριζα αὐτὴν τὴν ἁγία γνώμη τοῦ «μεγάλου Frank Zappa», ἰταλικῆς καταγωγῆς ᾿Αμερικανοῦ «τραγουδιστοῦ» καὶ «στιχουργοῦ» τοῦ 20οῦ αἰῶνος, ἀθέου κατ᾿ οὐσίαν, ἐχθρικῶς διακειμένου πρὸς τὸ εὐαγγέλιο, ἰδιαιτέρως βρωμόστομου καὶ βωμολόχου. καὶ μένω ἐκστατικὸς ἔκθαμβος καὶ ἀποστομωμένος ἀπ᾿ αὐτὴ τὴν βαθυστόχαστη «ζαπατία» ποὺ ξαμόλησε. γνωρίζω ὅμως τὶς γνῶμες κάποιων ἄλλων, «μικρῶν» καὶ «ἐλαχίστων»· ἐννοῶ τὸν ᾿Ιησοῦ Χριστό, τὸν ἀπόστολο Παῦλο, τὸν ἀδελφόθεο ᾿Ιάκωβο ἐπίσης ἀπόστολο, τὸν ἀπόστολο ᾿Ιωάννη τὸν θεολόγο, τοὺς ἁγίους ᾿Ιωάννη τὸν χρυσόστομο, ῾Ρωμανὸ τὸν μελῳδό, ᾿Ιωάννη τὸν Δαμασκηνό, Κοσμᾶ τὸν μελῳδό, ᾿Ιωάννη τὸν Κουκουζέλη, καὶ μερικὲς ἑκατοντάδες ἀκόμη ὑμνογράφους, μελοποιούς, μελῳδούς, πρωτοψάλτες, λαμπαδαρίους, δομεστίκους καὶ μουσικοδιδασκάλους τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας, ὡρισμένοι ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἀνήκουν ἐπίσης στὴν χορεία τῶν ἁγίων της. ποιές εἶναι οἱ γνῶμες αὐτῶν τῶν μικρῶν καὶ ἐλαχίστων; ῾Ο Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὸς στὴν πιὸ ἱερὴ καὶ δύσκολη στιγμὴ τῆς ἐπίγειας παρουσίας του καὶ διδασκαλίας του, στὴν διάρκεια τοῦ μυστικοῦ δείπνου, 1ον ξεχώρισε τὴν ἀγάπη τὴν δική του καὶ τῶν πιστῶν του ἀπὸ τὴν ἀγάπη τοῦ κόσμου καὶ εἶπε ὅτι εἶναι δύο διαφορετικὰ πράγματα, κι ἂς ἔχουν τὸ ἴδιο ὄνομα, καὶ ὅτι φυσικὰ ἡ «ἀγάπη» τοῦ κόσμου μόνο ἀληθινὴ ἀγάπη δὲν εἶναι· καὶ βεβαίως κάθε πιστὸς χριστιανὸς τὸ ξέρει ἀπὸ τὸ εὐαγγέλιο ὅτι λόγια καὶ τραγούδια γιὰ τὴν «ἀγάπη» τοῦ μακρὰν τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς ἐκκλησίας του κόσμου, μόνο ἀγάπη δὲν προξενοῦν· δὲν περιμένει κανέναν μεγάλο βλάσφημο νὰ τοῦ τὸ πῇ. 2ον ὁ Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὸς πάλι στὸν μυστικὸ δεῖπνο παρέδωσε στοὺς ἀποστόλους του καὶ στὴν ἐκκλησία του τὴν ὑμνῳδία, δηλαδὴ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσική, γιὰ τὶς ἱερὲς ἀκολουθίες καὶ κυρίως τὴν λειτουργία (ἔχω ἀσχοληθῆ εἰδικῶς μὲ αὐτὸ τὸ θέμα), διότι ἡ ἐκκλησία πρέπει νὰ ἔχῃ δική της μουσικὴ καὶ ὑμνῳδία καὶ στιχουργική. αὐτὸ ἄλλωστε δὲν εἶναι κάτι καινούργιο, ἀλλὰ φρόντισε ὁ Κύριος ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη ἀκόμη νὰ δώσῃ ἰδιαίτερη ἔμφασι στὴν λατρευτικὴ μουσικὴ καὶ νὰ φωτίσῃ τοὺς προφήτας καὶ λοιποὺς δικαίους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (Μωυσῆ, Δαυίδ, Σολομῶνα καὶ ἄλλους) νὰ μεριμνήσουν μὲ ἰδιαίτερες διατάξεις, συνθέσεις ὕμνων, μελοποιήσεις, δημιουργία πολυάνθρωπων ἐναλασσομένων χορῳδιῶν καὶ ἄλλες ἐνέργειες γιὰ τὴν ἰδιαίτερη ἱερὴ λατρευτικὴ μουσικὴ τοῦ λαοῦ τοῦ θεοῦ.
῾Ο Θανάσης ἔκαμε μιὰ μικρὴ παῦσι, καὶ βλέποντας ὅτι ὅλοι τὸν ἄκουγαν μὲ προσοχή, συνέχισε·
— Οἱ ἀπόστολοι Παῦλος καὶ ᾿Ιάκωβος προτρέπουν τοὺς χριστιανοὺς νὰ χρησιμοποιοῦν ὕμνους καὶ πνευματικὲς ᾠδὲς καὶ νὰ ψάλλουν (δηλαδὴ ἰδιαίτερη «χριστιανικὴ» μουσικὴ) ὄχι μόνον στὴν ὥρα τῆς λατρείας ἀλλὰ καὶ στὴν ἰδιωτική τους ζωή. ὁ δὲ ἀπόστολος ᾿Ιωάννης ὁ θεολόγος ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν μᾶς εἶπε περισσότερα πράγματα γιὰ τὴν ἀληθινὴ φύσι τῆς πραγματικῆς ἀγάπης («ὁ θεὸς ἀγάπη ἐστίν»), ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ στὴν ἀποκάλυψι ποὺ τοῦ ἀποκάλυψε ὁ Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὸς μᾶς περιγράφει πολλοὺς ὕμνους (δηλαδὴ μουσικὴ) ποὺ χρησιμοποιοῦν οἱ ἅγιοι στὴν οὐράνιο θριαμβεύουσα ἐκκλησία. τὸ συμπεράσμα λοιπὸν ἀπὸ ὅλα αὐτὰ εἶναι ὅτι ἡ μουσικὴ δὲν ἐπηρεάζει καὶ ὅτι ἡ μουσικὴ ποὺ ἐξυμνεῖ τὸν διάβολο, τοὺς ἀνθρώπους του καὶ τὴν ἀγάπη τους ἔχει τὴν ἴδια ἀξία μὲ τὴν μουσικὴ ποὺ ἐξυμνεῖ τὸν θεό, τοὺς ἀνθρώπους του καὶ τὴν δική τους ἐν Χριστῷ ἀγάπη;
῾Ο ἅγιος ᾿Ιωάννης ὁ χρυσόστομος πολλὲς φορὲς διακρίνει μεταξὺ ἱερᾶς ἀρεστῆς στὸν θεὸ μουσικῆς καὶ μουσικῆς φαύλης αἰσχρᾶς καὶ πορνικῆς, ποὺ ἐξωθεῖ στὰ πάθη καὶ τὴν ἁμαρτία. γι᾿ αὐτὸ ἰδιαιτέρως προτρέπει τοὺς χριστιανοὺς νὰ χρησιμοποιοῦν μόνον βιβλικοὺς ψαλμοὺς καὶ ἐκκλησιαστικοὺς ὕμνους μὲ σπουδαῖα ἐπιχειρήματα μέσα ἀπὸ τὴν ῾Αγία Γραφή. καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἅγιοι ποὺ ἀνέφερα φρόντισαν νὰ ἀναπτύξουν ἰδιαίτερη μουσικὴ γιὰ λατρευτικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ χρῆσι, ἐνῷ οἱ ὑπόλοιποι μουσικοδιδάσκαλοι ψάλτες καὶ λοιποὶ ἐκκλησιαστικοὶ μουσικοὶ μέχρι σήμερα φρόντισαν νὰ ἀκολουθήσουν τὶς ἐντολὲς τοῦ Κυρίου καὶ τῶν ἀποστόλων του καὶ τὶς ὁδηγίες τῶν λοιπῶν ἁγίων τῆς ἐκκλησίας, ὥστε νὰ διατηρήσουν καὶ ν᾿ ἀναπτύξουν ἰδιαίτερη μουσική, κατάλληλη γιὰ τὴν λατρεία τοῦ θεοῦ. στὰ συγγράμματά τους ἀναφέρουν συγκεκριμένες ἰδιότητες τῶν ἤχων καὶ τῶν διαφόρων εἰδῶν μουσικῆς καὶ ἀπορρίπτουν ὅ,τι δὲν ταιριάζει μὲ τὶς προϋποθέσεις τῆς χριστιανικῆς λατρείας.
᾿Επὶ 2000 χρόνια λοιπὸν ἡ ἐκκλησία, ἡ μία ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὀρθόδοξη, ἀπὸ τὸν ἱδρυτή της καὶ τοὺς ἀποστόλους του μέχρι τοὺς σημερινοὺς ἐκκλησιαστικοὺς μουσικούς, διδάσκει ὅτι ἡ μουσικὴ ἐπηρεάζει, καὶ πολὺ μάλιστα. γιὰ νὰ μὴν ἀναφέρω ὅτι γιὰ ἄλλα τόσα χρόνια δίδασκε τὰ ἴδια καὶ ἡ Παλαιὰ Διαθήκη. ἀκόμη καὶ οἱ εἰδωλολάτρες ἀρχαῖοι ῞Ελληνες μουσικοί, ποὺ ἦσαν οἱ μεγαλείτεροι μουσικοὶ ἐπιστήμονες τοῦ ἀρχαίου κόσμου, γνωρίζουν καὶ ἀναφέρουν ὅτι οἱ μελῳδίες ἀνάλογα μὲ τὸ εἶδός τους ἐπηρεάζουν θετικὰ ἢ ἀρνητικὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ μποροῦν νὰ τοῦ προκαλέσουν ἀρνητικὲς ἢ θετικὲς διαθέσεις, τάσεις γιὰ φιλία, καλωσύνη, συμπάθεια, ἢ γιὰ πόλεμο, κακία, πάθη, καὶ λοιπά. φυσικὰ καὶ στὴν εὐρωπαϊκὴ μουσικὴ ὑπάρχουν ἀνάλογες διαπιστώσεις, οἱ ὁποῖες ἀποτελοῦν δεδομένα καὶ μουσικὰ κριτήρια γιὰ τὴν διάκρισι τῶν μελῳδιῶν σὲ ποιότητες, ἐνῷ, ἂν ἡ μουσικὴ δὲν ἐπηρεάζει τελικὰ τὴν συμπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου, τότε ὅλοι οἱ μουσικοθεραπευτὲς καὶ ψυχοθεραπευτὲς καὶ τόσοι ἄλλοι ἐπιστήμονες ποὺ μελετοῦν μὲ σύγχρονα πειραματικὰ μέσα τὶς ἐπιδράσεις ὄχι μόνον στὸν ἄνθρωπο ἀλλὰ καὶ πάνω στὰ ζῷα μέσῳ τῆς μουσικῆς καὶ τῶν ἤχων πρέπει νὰ εἶναι εἴτε παθολογικοὶ ψεῦτες καὶ μεγάλοι ἀπατεῶνες εἴτε παλαβοὶ γιὰ δέσιμο.
᾿Αλλὰ φυσικὰ τί ἀξία ἔχουν ὅλοι αὐτοὶ οἱ ἐλάχιστοι μπροστὰ στὴν ἁγιωτάτη γνώμη τοῦ «μεγάλου Frank Zappa», τοῦ βλασφήμου ὑβριστοῦ καὶ βωμολόχου, ὁ ὁποῖος ξαμόλησε αὐτὴν τὴν «ζαπατία» του σὰν ἕνα ἀπὸ τὰ ἱερὰ θέσφατά του, ποὺ πρέπει ὅλοι νὰ τὸ παραδέχωνται, νὰ τὸ καταπίνουν καὶ νὰ τὸ προσκυνοῦν, διότι μὲ τὸ «ἐπιχείρημά» του αὐτὸ θέλει νὰ δείξῃ ὅτι δῆθεν ἡ μουσικὴ δὲν ἐπηρεάζει οὔτε θετιικὰ οὔτε ἀρνητικά, ἀλλὰ εἶναι ἕνα ἀδιάφορο καὶ τελείως ἄχρηστο πρᾶγμα. καὶ τὸ εἶπε αὐτὸ αὐτὸς ποὺ ἀπὸ τὴν μουσικὴ ἔφαγε καλά, ντύθηκε πολυτελῶς, ἔγινε ἑκατομμυριοῦχος, κέρδισε ἐγκόσμια δόξα καὶ διασημότητα, ἐπηρέασε χιλιάδες ἀνθρώπους. ἀλλὰ ἐπειδὴ φυσικὰ ἡ μουσικὴ ποὺ ὑπηρέτησε εἶναι ἀκριβῶς ἐκεῖνο τὸ εἶδος τῆς μουσικῆς γιὰ τὸ ὁποῖο μόνον ἀρνητικὰ μπορεῖ νὰ μιλήσῃ κανείς, καὶ ἐπειδὴ ἂν παραδεχόταν ὅτι ἡ μουσική του ἐπηρεάζει τοὺς ἀνθρώπους, θὰ ἦταν σὰν νὰ ὡμολογοῦσε ὅτι εἶναι ἐγκληματίας καὶ ἠθικὸς αὐτουργὸς ἐγκλημάτων ἢ ἔστω ἀνηθίκων πράξεων, ξαμόλησε τὴν «ζαπατία» ποὺ ἀνέφερε ὁ Τρύφωνας.
«᾿Εκκλησιολόγος», φ. 239, 25/2/2012
᾿Αρχικὲς δημοσιεύσεις· «᾿Ορθόδοξες χριστιανικὲς συζητήσεις» 17/9/2011, καὶ «Διάλογοι Συμβολῆς» 18/9/2011