συμβολή

 

 
 

῾Η διδασκαλία

 

τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ

 

περὶ θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου

 

 

 

 

Φροντιστηριακὴ ἐργασία εἰς τὸ μάθημα τῆς δογματικῆς

τοῦ μαθητοῦ Δ. Μ. τῆς Δ΄ τάξεως τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λυκείου Πατρῶν

 

 

 

 

 

ΠΑΤΡΑΙ 1989

 

 

 

 

 

 

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

 

 

1. Ζοῦμε σὲ μία κρίσιμη ἐποχή. Κάθε τομέας τῆς ἀνθρωπίνης δραστηριό­τητος διέρχεται μίαν περίοδο κρίσεως. ῾Η κρίσι αὐτὴ εἶναι γενικὴ καὶ ἁπλώνεται σὲ ὅλη τὴν οἰκουμένη, ἐκδηλώνεται δὲ ὡς κρίσι πολιτική, κοινωνική, οἰκονομική, ὡς κρίσι ποὺ πλήττει ὅλους τοὺς πατροπαραδότους θεσμούς· τὴν οἰκογένεια, τὸν γάμο, τὸ κράτος, τὴν ἐκκλησία, τὴν θρησκευτικὴ πίστι, τὴν ἐπιστήμη... ῾Η κρίσι αὐτὴ εἶναι τόσο μεγάλη, ποὺ ξεπερνᾷ τὴν ἀνθρωπίνη κοινωνία καὶ κτυπᾷ καὶ τὴν φύσι, ὅπου ἐκδηλώνεται ὡς οἰκολογικὴ κρίσι.

2. Εἶναι ὅμως ἐποχὴ κρίσεως ἡ σημερινὴ ἐποχὴ καὶ γιὰ ἕναν ἄλλον λόγο ἀκό­μη· εἶναι μία ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποίαν κρίνονται ὅλες οἱ γενεὲς τοῦ παρελθόντος, ὅλοι οἱ προηγούμενοι πολιτισμοί, κρίνονται οἱ κάθε λογῆς ἰδεολογίες καὶ τὰ ὅποια «συστήματα», «κατεστημένα» καὶ «καθεστῶτα», εἴτε αὐτὰ εἶναι ἤθη καὶ ἔθιμα ἑνὸς λαοῦ εἴτε εἶναι φιλοσοφικὰ ῥεύματα ἢ κοινωνικὰ ἢ θρησκευτικὰ καὶ λοιπά. ῞Ολες ὅμως αὐτὲς οἱ ἐκδηλώσεις κρίσεως δὲν ἀποτελοῦν παρὰ ἐξωτερικεύσεις τῆς βαθιᾶς ἐσωτερικῆς κρίσεως τοῦ ἀνθρώπου.

3. Διέρχεται βαθιὰ ἐσωτερικὴ κρίσιν ὁ ἄνθρωπος σήμερα. Γιατί ἄραγε; Διότι νιώθει τὸ ἀνικανοποίητον, νιώθει τὸ μεγάλο κενὸ τῆς ψυχῆς του, ἕνα κενὸ ποὺ ἀντίθετα πρὸς τοὺς νόμους τῆς φυσικῆς ἐπιστήμης δὲν πιέζεται, δὲν καλύπτεται, δὲν συγ-καλύπτεται, ἀλλὰ εἶναι τὸ ἴδιο ποὺ πιέζει ἀσφυκτικὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ ζητεῖ νὰ πληρωθῇ ὄχι μὲ ὁτιδήποτε βρεθῇ πρόχειρο, ἀλλὰ νὰ γεμίσῃ μὲ τὸ ζητούμενο καὶ μοναδικὸ φῶς. ῾Ο σημερινὸς πολιτισμὸς μὲ τὰς ἀνέσεις του, τὰ ἐπιστημονικά του ἐπιτεύγματα, τὴν ἀναβάθμισι τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου καὶ γενικῶς μὲ τὴν ἀφείδωλη παροχὴ τῆς ὕλης –ὅπου βεβαίως παρέχεται καὶ αὐτή, διότι δὲν πρέπει νὰ ξεχνοῦμε καὶ τὰς χώρας τοῦ τρίτου κόσμου– δὲν ἱκανοποιεῖ τὸν ἄνθρω­πον· δὲν δίδει νόημα οὐσιαστικὸν εἰς τὴν ζωήν του. ῾Ως ἐκ τούτου ψάχνει ὁ ἄν­θρωπος γιὰ νὰ εὕρῃ τὸ νόημα τῆς ζωῆς του –ἢ κάποιο νόημα τέλος πάντων–, ἀλλὰ αὐτὴν τὴν φορὰ θέλει κάτι ποὺ νὰ τὸν ἱκανοποιῇ, νὰ τὸν γεμίζῃ. Διὰ τοῦτο ὁ ση­μερινὸς ἄνθρωπος κάμνει μία στροφὴ πρὸς τὰ μέσα, ἐρευνᾷ τὸν ἐσωτερικὸν ἑαυτόν του, τὸν «ἔσω ἄνθρωπον». Νά γιατί ἔχουν τόσην διάδοσι καὶ ἐξάπλωσι οἱ διδασκαλίες τῶν γκουρού, τὰ παρεμφερῆ «γνωστικὰ» συστήματα καὶ οἱ σχετικὲς ἀμπελοφιλοσοφίες ποὺ ὑπόσχονται αὐτογνωσία καὶ παρέχουν αὐτοάγνοια, πολλά­κις δὲ καὶ αὐτοκαταστροφή!

4. Ζητεῖ λοιπὸν ἀπεγνωσμένα ὁ ἄνθρωπος νὰ μάθῃ ποιός εἶναι, ποιός εἶναι ὁ προορισμός του καὶ πῶς ἐπιτυγχάνεται. Σ᾿ αὐτὸ τὸ ἐρώτημα –διότι πρόκειται γιὰ ἕνα ἐρώτημα, ἑνιαῖο στὴν τριπλὴ δομή του– ἔρχεται νὰ δώσῃ τὴν ξεκάθαρη ἀπάν­τησί της ἡ ὀρθοδοξία. Μὲ τὴν ἁπλότητα, σαφήνεια καὶ διαύγεια ποὺ τὴν χαρα­κτηρίζει ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητα διδάσκει ὅτι ὁ Θεὸς ἔπλασε τὸν ἄνθρωπο «κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσίν του», ἔδωσε δὲ στὸν ἄνθρωπο τὸ «κατ᾿ εἰκόνα», ὥστε αὐτὸς νὰ θελήσῃ ὁ ἴδιος νὰ φθάσῃ στὸ «καθ᾿ ὁμοίωσιν». ῾Η σημερινὴ κρίσι τοῦ ἀνθρώπου ἔγκειται στὴν σχέσι τοῦ «κατ᾿ εἰκόνα» μὲ τὸ «καθ᾿ ὁμοίωσιν». Πιὸ ἁπλὰ καὶ ἀναλυτικώτερα ἡ εἰκὼν ζητεῖ τὸ πρωτότυπόν της· ὁ ἄνθρωπος ὡς εἰκὼν τοῦ Θεοῦ ζητεῖ νὰ ὁμοιωθῇ μὲ τὸν Θεόν, ζητεῖ νὰ ἑνωθῇ μὲ τὸν δημιουργόν του. Αὐτὴ εἶναι ἡ φυσικὴ ἀνοδικὴ πορεία, τὴν ὁποίαν ὅταν ὁ ἄνθρωπος δὲν τὴν ἀκο­λουθῇ, βρίσκεται σὲ πλάνη, σὲ δυσαρμονία μὲ τὸν ἑαυτόν του, τὸν πλησίον καὶ τὴν φύσι, διέρχεται μίαν κρίσι.

5. ῾Η ὀρθόδοξος ἐκκλησία ἔρχεται σήμερα (καὶ συνεχῶς ἀνὰ τοὺς αἰῶνας) νὰ πῇ στὸν ἄνθρωπο ὅτι προορισμός του εἶναι ἡ θέωσις. Καὶ ὄχι ἁπλῶς ἀποκαλύπτει τὸν προορισμὸ τοῦ ἀνθρώπου ἀλλὰ καὶ ὑποδεικνύει τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐπι­τυγχάνεται. ῾Η διδασκαλία τῆς ἐκκλησίας μας περὶ θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου συγ­κεντρώνεται καὶ ἀναπτύσσεται στὴν διδασκαλία ἑνὸς μεγάλου πατρὸς τῆς ὀρθο­δοξίας, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.

6. ῾Η διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ δὲν εἶναι μία ἁπλὴ ἀντι­γραφὴ τῆς προγενεστέρας διδασκαλίας τῶν ἄλλων πατέρων· ἄλλωστε ὁ ψιττακι­σμὸς οὐδέποτε ἀνέδειξεν ἁγίους οὔτε ἔτυχε συμπαθείας ἀπὸ τὴν ἐκκλησίαν. ᾿Αληθὲς γνώρισμα τοῦ χριστιανοῦ εἶναι ἡ βίωσις, ὁ κατὰ Χριστὸν βίος, καὶ ὄχι ἁπλῶς ἡ θεωρητικὴ κατάρτισις. Διὰ τοῦτο καὶ «ἡ διδασκαλία τοῦ Παλαμᾶ ἀποτε­λεῖ διασάφησι, σύνοψι καὶ ἀνάπτυξι τῆς διδασκαλίας τῶν ἀρχαίων πατέρων... ῾Η θεολογία τοῦ Παλαμᾶ ἔχει συνισταμένη τὴν διδασκαλία γιὰ τὴν ἀνθρώπινη τελεί­ωσι, εἶναι ἡ θεολογία τῆς ἀποθεώσεως τοῦ ἀνθρώπου». (Παναγιώτου Χρήστου, «῾Ο κήρυξ τῆς χάριτος καὶ τοῦ φωτός», σελίδες 144-145.)

7. Βεβαίως δὲν τρέφω τὴν αὐταπάτη ὅτι θὰ μπορέσω μὲ αὐτὴν τὴν ἐργασίαν νὰ παρουσιάσω μὲ πληρότητα καὶ ἀναλυτικότητα τὴν περὶ θεώσεως τοῦ ἀνθρώ­που διδασκαλίαν τοῦ ἁγίου Γρηγορίου. Τοῦτο μέν, διότι δὲν πρόκειται νὰ κατα­νοήσω πλήρως τὴν ὑψηλὴ διδασκαλία τοῦ ἁγίου, ἐφ᾿ ὅσον διὰ νὰ κατανοήσῃ κα­νεὶς τὰ πνευματικά, πρέπει νὰ ἔχῃ ἀνάλογον πνευματικότητα· τοῦτο δέ, διότι τὸ ὅλον θέμα ἠρεύνησε καὶ διεξῆλθεν ἐπιτυχῶς ὁ καθηγητὴς τοῦ πανεπιστημίου Γε­ώργιος Μαντζαρίδης εἰς ἰδιαιτέραν του διατριβὴν ἔχουσαν τὸν τίτλον «῾Η περὶ θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου διδασκαλία Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ» (ἐν Θεσσαλονίκῃ, 1963). Εἶναι σαφές, νομίζω, ὅτι ἡ διατριβὴ αὐτὴ θὰ ἀποτελέσῃ καὶ τὸ βασικὸν βοήθημα κατὰ τὴν σύνταξιν τῆς παρούσης ἐργασίας.

 

 

 

Νεωτέρα σημείωσις.

Τὴν παροῦσαν ἐργασίαν ἔγραψα κατ᾿ ἀπρίλιον τοῦ 1989 ὡς μαθητὴς τῆς τετάρ­της τάξεως τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λυκείου Πατρῶν. ᾿Αρχικῶς εἶχα γράψει καὶ δύο ἐπιπλέον κεφάλαια, τὰ ὁποῖα δὲν συμπεριέλαβα μέν, ὅτε παρέδωκα τὴν ἐργασίαν εἰς τὸν διδάσκοντα τότε τὸ μάθημα τῆς δογματικῆς πρωτοπρεσβύτερον Νικόλαον Σκια­δαρέσην, ἐκράτησα ὅμως τὰ κεφάλαια αὐτὰ εἰς τὰ χειρόγραφά μου, καὶ τώρα, κατὰ τὴν ἠλεκτρονικὴν στοιχειοθεσίαν τῆς ἐργασίας, τὰ προσθέτω εἰς τὴν εἰσαγωγὴν μὲ τοὺς ὑποτίτλους «῾Ησυχασμὸς καὶ ἡσυχαστικαὶ ἔριδες» καὶ «῾Η διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ γενικῶς».

῾Αγία Παρασκευὴ ᾿Αττικῆς, δεκέμβριος 1998

 

 

Τελικὴ μορφοποίησις καὶ δημοσίευσις διαδικτυακή· ὀκτώβριος 2018

 

 

 

 

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(κατ᾿ ἐπιλογήν)

 

1. Παναγιώτου Χρήστου, «῾Ο κήρυξ τῆς χάριτος καὶ τοῦ φωτός», ἔκδοσις 2α, Θεσσαλονίκη 1986.

2. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ἔργα, τόμος 1ος, σειρὰ «῞Ελληνες πατέρες τῆς ἐκκλησίας» (Ε.Π.Ε.), Θεσσαλονίκη 1981.

3. «Φωνὴ Κυρίου», ἀριθμὸς φύλλου 10 (1816), 6 μαρτίου 1988.

4. Γεωργίου Μαντζαρίδου, «῾Η περὶ θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου διδα­σκαλία Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ», Θεσσαλονίκη 1963.

5. ῾Αγίου ᾿Ιωάννου τοῦ ἐν Κρονστάνδῃ, «῾Η ἐν Χριστῷ ζωή μου», μετάφρασις Βασιλείου Μουστάκη, ἔκδοσις «᾿Αστέρος», ᾿Αθῆναι 1979.

6. ᾿Ανδρέου Θεοδώρου, Θέωσις, ἄρθρον ἐν «Θρησκευτικῇ καὶ ᾿Ηθικῇ ᾿Εγκυκλοπαιδείᾳ» (Θ.Η.Ε.), τόμος 6ος.

7. Νικολάου Π. Βασιλειάδη, «Χριστιανισμὸς καὶ ἀνθρωπισμός», ἔκδοσις «῾Ο Σωτήρ», ᾿Αθῆναι, μάρτιος 1978.

8. Εὐαγγέλου Π. Παπανούτσου, «Ψυχολογία» β΄ λυκείου, ἔκδοσις 10η, ᾿Οργανισμὸς ᾿Εκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίων (Ο.Ε.Δ.Β.), ᾿Αθῆναι 1985.

9. Μοναχοῦ Σεραφείμ, «Χαρίσματα καὶ χαρισματοῦχοι», τόμος 1ος, ἐκδόσεις ἱερᾶς μονῆς Παρακλήτου, ᾿Ωρωπὸς ᾿Αττικῆς 1988.

10. Βασιλείου Ν. Τατάκη, «῾Η βυζαντινὴ φιλοσοφία», ἔκδοσις «῾Εταιρείας σπουδῶν νεοελληνικοῦ πολιτισμοῦ καὶ γενικῆς παιδείας», ᾿Αθήνα 1977.

 

 

 

Φροντιστηριακὴ ἐργασία εἰς τὸ μάθημα τῆς δογματικῆς

τοῦ μαθητοῦ Δ. Μ. τῆς Δ΄ τάξεως τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λυκείου Πατρῶν,

Πάτραι, ἀπρίλιος 1989.

᾿Ηλεκτρονικὴ στοιχειοθεσία· ῾Αγία Παρασκευὴ ᾿Αττικῆς, δεκέμβριος 1998.

Μορφοποίησις καὶ δημοσίευσις διαδικτυακή· ᾿Αθῆναι, ὀκτώβριος 2018.