Θέματα πίστεως (δογματικά, συμβολικὰ κ.λπ.) Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ – Περιεχόμενον αὐτοῦ
Ο «ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ»
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ
Γ΄. Περιεχόμενον τοῦ ῾Αγιορειτικοῦ Τόμου
1. ῾Ο καθηγητὴς Παναγιώτης Χρήστου ἀναφέρει ὅτι ὁ Τόμος, κατὰ μαρτυρίαν τοῦ ἰδίου τοῦ Γρηγορίου Παλαμᾶ, διαιρεῖται εἰς ἑπτὰ κεφάλαια. Ἤδη ὅμως εἰς τὴν εἰσαγωγὴν τῆς παρούσης μελέτης ἐλέχθη ὅτι αἱ βιβλιοδετικαὶ ἐργασίαι τῆς ἀρχαιότητος ἦσαν διάφοροι τῶν ἐν τοῖς ἡμετέροις χρόνοις καὶ τὰ συνήθη βιβλία τῆς τότε ἐποχῆς ἦσαν μικρότερα τῶν σημερινῶν βιβλίων· ὅθεν ὅλος ὁ ῾Αγιορειτικὸς Τόμος ἰσοδυναμεῖ μὲ ἓν κεφάλαιον συγχρόνου βιβλίου, τὰ δὲ ὑπὸ τοῦ Γρηγορίου ὀνομαζόμενα κεφάλαια ἀντιστοιχοῦν πρὸς τὰς ἡμετέρας παραγράφους. ῾Επομένως, ἀκριβολογοῦντες καὶ ὁμιλοῦντες μὲ τὴν σύγχρονον ὁρολογίαν δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν ὅτι ὁ ῾Αγιορειτικὸς Τόμος (κατὰ τὴν ὑπὸ τοῦ Παναγιώτου Χρήστου διαίρεσιν καὶ ἀρίθμησιν, τὴν ὁποίαν ἀκολουθῶ ἐνταῦθα) ἀποτελεῖται ἀπὸ ὀκτὼ παραγράφους, ἐξ ὧν ἡ μὲν πρώτη ἐπέχει θέσιν προλόγου, αἱ δὲ λοιπαὶ ἀποτελοῦν τὸ κυρίως σῶμα τοῦ κειμένου (τὰ 7 «κεφάλαια» = 7 θέσεις, 7 διακηρύξεις θεολογικοῦ περιεχομένου). (βλέπε καὶ Παναγιώτου Χρήστου, Εἰσαγωγαὶ εἰς «Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ἅπαντα τὰ ἔργα 3», σειρὰ ῞Ελληνες Πατέρες τῆς ᾿Εκκλησίας [Ε.Π.Ε.], σελίδες 483-484.)
2. Εἰς τὴν εἰσαγωγὴν τοῦ ῾Αγιορειτικοῦ Τόμου γίνεται εἷς παραλληλισμός. Κατὰ τοὺς χρόνους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τὸ περὶ ἁγίας Τριάδος δόγμα ἦτο μυστήριον κεκρυμμένον, γνωστὸν σκιωδῶς μόνον εἰς τοὺς προφήτας καὶ τοὺς μαθητάς των. ᾿Αλλὰ τὸ μυστήριον τοῦτο καὶ ὅλα τὰ σημερινὰ δόγματα τῆς ἐκκλησίας ἀπεκαλύφθησαν καὶ ἔγιναν πιστευτὰ ὑπὸ πάντων εἰς τοὺς χρόνους τῆς Νέας Διαθήκης. ῾Ομοίως καὶ τὰ ἀγαθὰ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος τώρα μὲν εἶναι ἄγνωστα εἰς τοὺς πολλούς, θὰ ἀποκαλυφθοῦν δὲ τῷ καιρῷ ἐκείνῳ εἰς ὅλους τοὺς ἀξίους. ῞Ομως, ὅπως κατὰ τὴν Παλαιὰν Διαθήκην οἱ προφῆται εἶχαν γνῶσιν τινὰ (ἀτελῆ καὶ ἐλλιπῆ ἔστω) περὶ τὸ μυστήριον τῆς ἁγίας Τριάδος, ἔτσι καὶ τώρα ὅσοι μυστικῶς ἔχουν ὑπὲρ νοῦν ἑνωθῆ μὲ τὸν Θεὸν γνωρίζουν καὶ τὰ ὑπὲρ νοῦν μελλοντικὰ ἀγαθὰ καὶ μυστήρια, ἔστω καὶ μετρίως, μαζὶ δὲ μὲ αὐτοὺς γνωρίζουν καὶ ὅσοι, ἂν καὶ δὲν ἔχουν πεῖραν προσωπικὴν τῶν μυστηρίων αὐτῶν, πάντως συμφωνοῦν μὲ τοὺς ἐν θεώσει ἁγίους. Κατόπιν προσάγονται τρεῖς πατερικαὶ μαρτυρίαι (ἓν χωρίον τοῦ μεγάλου Διονυσίου, ἓν τοῦ θείου Μαξίμου καὶ ἓν τοῦ μεγάλου Μακαρίου), διὰ τῶν ὁποίων δείκνυται ὅτι, συμφώνως μὲ τὴν διδασκαλίαν τῶν θεουμένων ἁγίων, ἡ θεοποιὸς χάρις τοῦ Θεοῦ εἶναι κατωτέρα μὲν τοῦ Θεοῦ, ἀλλ᾿ ἄκτιστος, ἀγέννητος, φῶς ἐνυπόστατον καὶ νοερόν, ὑπεράρρητος δόξα τῆς θείας φύσεως, ἀρραβὼν Πνεύματος ἁγίου.
3. Κατόπιν ἀκολουθεῖ σειρὰ ἓξ παραγράφων, ἐκ τῶν ὁποίων αἱ ἓξ πρῶται εἰσάγονται διὰ τῆς ἀναφορικῆς ἀντωνυμίας «ὅς τις» καὶ ἀπορρίπτουν τὰς βαρλααμιτικὰς διδασκαλίας. Εἰς τὴν πρώτην μετὰ τὴν εἰσαγωγὴν παράγραφον ἐπισημαίνονται τὰ ἑξῆς. Οἱοσδήποτε θεωρεῖ ὡς αἱρετικοὺς μασσαλιανοὺς καὶ διθεΐτας ἐκείνους ποὺ ὁμολογοῦν τὴν θεοποιὸν χάριν τοῦ Θεοῦ ἄκτιστον, ἀγέννητον καὶ ἐνυπόστατον ἀντιτίθεται εἰς τοὺς ἁγίους καὶ ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὴν σωτηρίαν. ᾿Αντιθέτως, ὅποιος πιστεύει καὶ πείθεται εἰς τὴν διδασκαλίαν τῶν ἁγίων, ἀκόμη καὶ ἂν δὲν γνωρίζῃ ἐκ πείρας τὰ μυστήρια αὐτά, πράττει ὀρθῶς καὶ ὀφείλει νὰ ζητῇ νὰ μανθάνῃ ἀπὸ τοὺς ἔχοντας αὐτὴν τὴν γνῶσιν.
4. Εἰς τὴν δευτέραν παράγραφον προσάγονται χωρία ἐκ τῶν συγγραμμάτων Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ καὶ τονίζεται ὅτι ἡ μετὰ τοῦ Θεοῦ ἕνωσις δὲν συνίσταται εἰς ἁπλῆν μίμησιν τοῦ Θεοῦ ὡς πρὸς τὴν ἀρετὴν καὶ τὴν γνῶσιν, διότι τότε ἡ θέωσις θὰ εἶναι κατὰ φυσικὴν δύναμιν· ἀλλ᾿ ἡ θέωσις τελεῖται ἐκ τῆς θεοποιοῦ χάριτος τοῦ Πνεύματος ἀπορρήτῳ τῷ τρόπῳ, ὑπὲρ φύσιν καὶ ἀρετὴν καὶ γνῶσιν. ῞Οποιος δὲ φρονεῖ τὰ ἀντίθετα, αὐτὸς ὁ ἴδιος ἔχει περιπέσει, χωρὶς νὰ τὸ ἀντιληφθῇ, εἰς τὴν αἵρεσιν τῶν μασσαλιανῶν.
5. Εἰς τὴν τρίτην παράγραφον παρατίθενται χωρία τοῦ μεγάλου ᾿Αθανασίου καὶ τοῦ Μακαρίου, ὅπου διδάσκεται ὅτι ὁ νοῦς ἔχει ἕδραν τὴν καρδίαν ἢ ἐγκέφαλον, ἐνῷ ἑρμηνεύεται καὶ ἓν σχετικὸν χωρίον τοῦ Γρηγορίου Νύσσης. ῞Οποιος ὀνομάζει μασσαλιανοὺς ἐκείνους ποὺ ἀκολουθοῦν αὐτὴν τὴν διδασκαλίαν ἐπιτίθεται ἐναντίον τῶν ἁγίων, οἱ ὁποῖοι τὴν ἐδίδαξαν.
6. Εἰς τὴν τετάρτην παράγραφον γίνεται λόγος περὶ τοῦ φωτὸς ποὺ εἶδαν οἱ μαθηταὶ τοῦ Κυρίου κατὰ τὴν ἐπὶ τοῦ ὄρους Θαβὼρ μεταμόρφωσιν αὐτοῦ. ῞Οποιος θεωρεῖ ὅτι τὸ φῶς τοῦτο ἦτο φαντασία καὶ σύμβολον σαφῶς ἀντιλέγει εἰς τὰς γνώμας τῶν ἁγίων, οἱ ὁποῖοι ἀποκαλοῦν τὸ θαβώριον φῶς ἄκτιστον, ἀίδιον, ἀναλλοίωτον, δόξαν Θεοῦ, ἀκτῖνα θεότητος καὶ τὰ λοιπά.
7. ῾Η πέμπτη παράγραφος τονίζει ὅτι ὄχι μόνον ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄκτιστος, ἀλλὰ ἐπίσης ἄκτιστοι εἶναι καὶ αἱ αἰώνιοι ἐνέργειαι αὐτοῦ, χωρὶς τοῦτο νὰ ἀντίκειται εἰς τὴν ὑπερφυᾶ ἁπλότητα τοῦ Θεοῦ· προσάγονται δὲ δύο σχετικαὶ μαρτυρίαι ἐκ τοῦ Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ.
8. Εἰς τὴν ἕκτην παράγραφον ἐπισημαίνεται ὅτι εἰς τὴν πνευματικὴν προκοπὴν τοῦ ἀνθρώπου τὴν συντελουμένην κατὰ τὸν παρόντα αἰῶνα συμμετέχει ὄχι μόνον ἡ ψυχὴ ἀλλὰ καὶ τὸ σῶμα, καὶ ὅποιος δὲν δέχεται αὐτὴν τὴν διδασκαλίαν οὐσιαστικῶς ἀρνεῖται τὴν μετὰ σώματος ζωὴν εἰς τὸν μέλλοντα αἰῶνα. Καὶ τὸ σῶμα ἁγιάζεται καὶ καθαίρεται καὶ μετέχει κατὰ τὸ δυνατὸν τῆς ἀπορρήτου θείας χάριτος, ὁπότε εἶναι δυνατὸν ὁ θεούμενος νὰ βλέπῃ τὰ ὑπὲρ νοῦν καὶ αἴσθησιν. Παρατίθενται ἐπίσης σχετικὰ χωρία τοῦ Διαδόχου (Φωτικῆς) καὶ τοῦ Γρηγορίου Ναζιανζηνοῦ.
9. ῾Η ἑβδόμη παράγραφος περιέχει τὴν διακήρυξιν τῶν ῾Αγιορειτῶν μοναχῶν ὅτι ὅλα τὰ προηγούμενα εἶναι ἁγιογραφικαὶ καὶ ἁγιοπατερικαὶ διδασκαλίαι καὶ ὅτι ὅσα διδάσκει γραπτῶς ὁ τιμιώτατος ἐν ἱερομονάχοις Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἶναι σύμφωνα μὲ τὴν ὀρθόδοξον πίστιν καὶ τὰ ἀποδέχονται πλήρως. ᾿Ακολουθοῦν αἱ εἴκοσι μία (21) ὑπογραφαί, περὶ τῶν ὁποίων εἶπα ἱκανὰ εἰς τὰ προηγούμενα.
Φροντιστηριακὴ ἐργασία εἰς τὸ μάθημα τῆς Συμβολικῆς
τοῦ φοιτητοῦ Δ. Μ. (ΑΜ 2410· ἑξάμηνον Ζ΄)
τοῦ τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς
τοῦ ᾿Εθνικοῦ καὶ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου ᾿Αθηνῶν
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1995