συμβολή

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΗΣ

πρωτοψάλτης, μουσικοδιδάσκαλος, συγγραφεύς

(1911 - 2012)

τοῦ Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου

δρος μουσικολόγου - τυπικολόγου,

πτυχ. κοινωνικῆς θεολογίας

( This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it )

Τὴν Κυριακὴ 12 αὐγούστου 2012 στὴν Θεσσαλονίκη ἐγκατέλειψε τὰ ἐπίγεια καὶ πρόσκαιρα, πλήρης ἡμερῶν, σὲ ἡλικία 101 ἐτῶν, ὁ Ἀθανάσιος Καραμάνης, μία διεθνῶς ἀναγνωρισμένη πολυτάλαντη καὶ πολυσύνθετη προσωπικότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας μουσικῆς παραδόσεως· καλλίφω­νος πρωτοψάλτης καὶ συνάμα ἐπιδέξιος ἐκτελεστὴς τοῦ δημοτικοῦ τραγου­διοῦ (ἰδίως τοῦ τοπικοῦ τῆς ἑλληνικώτατης Μακεδονίας μας), γνώστης ἐπίσης καὶ τῆς ἀνατολικῆς μουσικῆς, ἐγκρατέστατος θεωρητικὸς καὶ μουσι­κοδιδάσκαλος, συγγραφεὺς καὶ ἐκδότης μουσικῶν βιβλίων, μελοποιὸς καὶ διασκευαστής, χοράρχης καὶ παραγωγὸς μουσικῶν φωνοταινιῶν καὶ δίσκων. ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία ἐψάλη τὴν δευτέρα 13 αὐγούστου στὸν ναὸ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Θεσσαλονίκης, στὸν ὁποῖο ἐπὶ δεκαετίες ἔψαλε ἀπὸ τὸ δεξιὸ ἀναλόγιο ὑμνῶντας τὸν Κύριο καὶ τοὺς ἁγίους του.

῾Η προσωπικότητά του, τὸ τάλαντό του, τὸ τεράστιο διδακτικό, συγ­γραφικό, ψαλτικὸ καὶ ἐκδοτικὸ ἔργο του σφράγισαν τὴν ψαλτικὴ τέχνη τοῦ 20οῦ αἰῶνος ὄχι μόνον στὴν ῾Ελλάδα ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλες ὁμόδοξες ἐκκλη­σίες τοῦ ἐξωτερικοῦ, καθὼς ἀπετέλεσαν (καὶ ἀποτελοῦν μέχρι σήμερα) σημεῖο ἀναφορᾶς καὶ πηγὴ ἐμπνεύσεως πολλῶν γενεῶν ἱεροψαλτῶν, ῾Ελλή­νων, ὁμογενῶν καὶ ξένων. ὁ ᾿Αθανάσιος Καραμάνης ὑπῆρξε ἕνα μουσικὸ φαινόμενο, τὸ ὁποῖο οἱ ἡμέτεροι μουσικοὶ δὲν τὸ ἔχουν ἀκόμη διερευνήσει καὶ ἑρμηνεύσει ἐπαρκῶς, καὶ ἐναπόκειται στοὺς ψάλτες, ἱστορικούς, μουσι­κολόγους καὶ μουσικοφίλους τῶν ἑπομένων χρόνων νὰ ἀσχοληθοῦν συστη­ματικὰ μὲ τὸ ἔργο του καὶ νὰ ἀποτιμήσουν τὴν συνολικὴ προσφορά του. ἐδῶ δίδεται μία ἄκρως συνοπτικὴ περιγραφὴ τῆς ζωῆς καὶ τοῦ ἔργου του ὡς ἐλάχιστος φόρος τιμῆς στὴν μνήμη του καὶ στὴν διακονία ποὺ προσέ­φερε στὴν ᾿Εκκλησία καὶ τὴν ἱερὰ μουσική της.

Συνοπτικὰ βιογραφικά

Ὁ Ἀθανάσιος Καραμάνης γεννήθηκε τὸ 1911 στὸ χωριὸ Κρηνίδα ἢ Βιτάστα Σερρῶν καὶ ἦταν τὸ τελευταῖο παιδὶ (ἕβδομο) πολύτεκνης οἰκογε­νείας. σὲ ἡλικία μόλις 5 ἐτῶν ἔμεινε ὀρφανὸς ἀπὸ πατέρα. στὸ χωριό του ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ δημοτικοῦ σχολείου ἄρχισε νὰ μαθαίνῃ καὶ ἐκκλησια­στικὴ μουσική, ὁπότε φάνηκε ἡ καλλιφωνία του. ἀπὸ 16 ἐτῶν ψάλλει ἐπισήμως σὲ διάφορους ναοὺς στὶς περιοχὲς Σερρῶν, Δράμας, Καβάλας, Βεροίας, Θεσσαλονίκης, Πύργου Ἠλείας, μέχρι ποὺ τελικὰ τὸ 1952 ἀνέλαβε πρωτοψάλτης καὶ χοράρχης τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ στὴν συμπρωτεύουσα, ἀπ’ ὅπου παραιτήθηκε τὸ 1983. εἶχε διάφορους δασκάλους στὴν ψαλτική, ἀλλὰ ἰδιαίτερα ἔμαθε τὸ «πατριαρ­χικὸ» ὕφος ἀπὸ Κωνσταντινουπολῖτες ψάλτες καὶ κυρίως ἀπὸ τὸν Κων­σταντῖνο Πρίγγο, τοῦ ὁποίου ὑπῆρξε συστηματικὸς ἀκροατής.

Μὲ τὴν σειρά του διετέλεσε καὶ ὁ ἴδιος διδάσκαλος τῆς ψαλτικῆς τέ­χνης καὶ ἵδρυσε στὴν Θεσσαλονίκη τὸ φροντιστήριο «Ἅγιος Δημήτριος» μαζὶ μὲ τοὺς Χρύσανθο Θεοδοσόπουλο, Ἀβραὰμ Εὐθυμιάδη, καὶ Χαρίλαο Ταλιαδῶρο. γιὰ δεκαετίες ὅλοι σχεδὸν οἱ ψάλτες τῆς Βορείου ῾Ελλάδος, ἀλλὰ καὶ πλεῖστοι ὅσοι ἀπὸ τὶς ἄλλες περιοχὲς τῆς χώρας, καθὼς καὶ πολ­λοὶ χειροτονημένοι ἢ ὑποψήφιοι κληρικοὶ περνοῦσαν ἀπὸ τὴν διδακτικὴ αἴθουσα καὶ τὸ ἀναλόγιο τοῦ ᾿Α. Καραμάνη. ἀκόμη καὶ ὅσοι μάθαιναν τὴν ψαλτικὴ σὲ ἄλλους δασκάλους (οἱ ὁποῖοι δάσκαλοί τους συχνὰ ἦσαν κι αὐτοὶ μαθητὲς τοῦ Καραμάνη) θεωροῦσαν ἀπαραίτητο μετὰ νὰ ἀκούσουν καὶ τὰ «ἀνώτερα» μαθήματα αὐτοῦ τοῦ τιτᾶνος τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας μουσικῆς· τὸ ἔνιωθαν κάτι σὰν ψαλτικὸ μεταπτυχιακὸ καὶ διδακτορικό. ἔτσι, μὲ τὴν αἴγλη του, τὸ κῦρός του, τὶς γνώσεις του καὶ τὴν διδακτική του μεθοδικότητα ὁ ᾿Α. Καραμάνης ἀπέκτησε στρατιὲς μαθητῶν καὶ μποροῦσε σὲ δύσκολους καιροὺς νὰ τροφοδοτῇ μὲ ἱεροψάλτες ὅλα τὰ ἀναλόγια τῆς Βορείου ῾Ελλάδος, ἀκόμη καὶ τῆς ᾿Ηπείρου, τῆς Θεσσαλίας, τῶν Νησιῶν, καὶ τῆς Πελοποννήσου. μαθητές του στόλισαν τὰ ἀναλόγια τῶν ναῶν ὄχι μόνον στὸν Πύργο, ὅπου ἄλλωστε ἔψαλε καὶ δίδαξε ἐπὶ πενταετία, ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλες πελοποννησιακὲς πόλεις, καὶ φυσικὰ στὴν Πάτρα, ὅπως ἐπὶ παραδείγματι ὁ Σπυρίδων Μαϊδανόγλου, ὁ τέως πρωτοψάλτης τοῦ νέου ναοῦ τοῦ ἁγίου ᾿Ανδρέου ᾿Αθανάσιος Παπαναγιώτου, καὶ πολλοὶ ἄλλοι.

Μελοποιήσεις, διασκευές, ἐκδόσεις

Τὸ 1955 ὁ ᾿Α. Καραμάνης ξεκίνησε ἕνα φιλόδοξο ἔργο· νὰ ἐκδώσῃ μουσικὰ ὅλη σχεδὸν τὴν ἐν χρήσει ᾀσματικὴ ὑμνογραφία τῆς ἐκκλησίας ὄχι ἁπλῶς ἀντιγράφωντας τὰ μέλη ἀπὸ τὶς παλαιότερες καὶ καθιερωμένες κλασσικὲς ἐκδόσεις τοῦ 19ου αἰῶνος, ἀλλὰ ἀποτυπώνοντας μεθοδικῶς καὶ λεπτομερῶς μὲ τὴν καθ᾿ ἡμᾶς παρασημαντικὴ τὰ διάφορα ποικίλματα καὶ τὶς λεπτὲς μελῳδικὲς ἀναλύσεις ποὺ ἐκτελοῦσαν ἐκ παραδόσεως οἱ δά­σκαλοί του καὶ ὁ ἴδιος καὶ ἄλλοι ἔγκριτοι σύγχρονοι ἱεροψάλτες. παράλ­ληλα δὲν δίστασε ἀλλοῦ νὰ συντομεύσῃ κάποιες θέσεις, ἀλλοῦ νὰ πλατύνῃ τὸ μέλος καὶ ἀλλοῦ νὰ παραδώσῃ διαφορετικὲς μελῳδίες, πάντοτε μὲ βάσι τὴν ζῶσα παράδοσι ποὺ διδάχτηκε καὶ ὑπηρετοῦσε.

Ἔτσι μέσα σὲ 10 ἔτη περίπου καταρτίστηκαν δύο μουσικὲς σειρές. ἡ πρώτη ἔχει τίτλο «Νέα Μουσικὴ Συλλογὴ» μὲ 4 τόμους καὶ περιλαμβάνει· στὸν 1ο τόμο τοὺς ὕμνους Τριῳδίου καὶ Πεντηκοσταρίου (πλὴν Μεγάλης ῾Εβδομάδος), στὸν 2ο «ἅπαντα τὰ μαθήματα τῆς Μεγάλης ῾Εβδομάδος». καὶ στοὺς δύο τελευταίους τόμους τοὺς ὕμνους τῶν μηναίων τοῦ ἔτους. ἡ δεύτερη σειρὰ ἔχει τίτλο «Νέα Μουσικὴ Κυψέλη» καὶ περιλαμβάνει· στὸν 1ο τόμο «τὰ ἀπαραίτητα μαθήματα τοῦ ὄρθρου», στὸν 2ο τὰ μαθήματα τῆς λειτουργίας, καὶ στὸν 3ο τόμο τὰ μαθήματα τοῦ ἑσπερινοῦ.

Στὰ ἔργα αὐτὰ βρίσκουμε τὶς μουσικὲς διασκευές του, τὴν καταγραφὴ τῶν μελῳδικῶν ἀναλύσεων, τὶς προσωπικές του ἐκτελέσεις, ἀλλὰ καὶ τὶς μελοποιήσεις του. ἐπὶ παραδείγματι ποιός δὲν ψάλλει τὸ «Φῶς ἱλαρὸν» τοῦ ᾿Ι. Σακελλαρίδη «διασκευασθὲν ἐπὶ τὸ βυζαντινώτερον ὑπὸ ᾿Αθ. Καραμάνη»; ἐπίσης πολλοὶ πρωτοψάλτες στὶς ἐμπορικές τους ἠχογραφή­σεις προτίμησαν νὰ ἐκτελέσουν διάφορα μέλη κατὰ τὴν διασκευὴ τοῦ Καραμάνη («Τῶν ἁγίων πατέρων ὁ χορός», «Δύναμις» τοῦ Γεωργίου Κρη­τός, τροπάριον τῆς Κασσιανῆς κ.λπ.). δικές του μελοποιήσεις ὑπάρ­χουν ἐπίσης πολλές· δοξολογίες, χερουβικά, λειτουργικά, κοινωνικά, ἰδιό­μελα νεωστὶ συντεθεισῶν ἀκολουθιῶν ἁγίων, καὶ ἄλλα. μὲ τὰ ἔργα του αὐτὰ ὁ ᾿Α. Καραμάνης ἔβαλε τὴν προσωπική του σφραγῖδα στὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ τοῦ 20οῦ αἰῶνος καὶ ἀνεδείχθη τόσο σπουδαία μορφὴ μουσικοδι­δασκάλου, ὥστε ἀκόμη καὶ Κωνσταν­τινουπολῖτες πρωτοψάλτες νὰ ψάλ­λουν ἀπὸ τὰ βιβλία του.

᾿Ηχογραφικὲς παραγωγές

Ὁ μακαριστὸς μουσικοδιδάσκαλος ἐξέδωσε περίπου 40 φωνοταινίες (κασέττες) ἐμπορίου καὶ 10 δίσκους μακρᾶς διαρκείας, ὅπου ψάλλει εἴτε ὁ ἴδιος πλαισιούμενος ἀπὸ μαθητές του εἴτε χορῳδία ὑπὸ τὴν διεύθυνσί του. παρουσιάζονται διάφορα μαθήματα, ὅπως ὕμνοι λειτουργίας, καταβασίες, ἀνοιξαντάρια, ὕμνοι μεγάλης ἑβδομάδος, ἀναστάσεως, χριστουγέννων, «Θεοτόκε παρθένε» ὀκτάηχον, πολύελεοι, ἀργὲς δοξολογίες, καλοφωνικὰ μαθήματα, κ.λπ.. ἐξέδωσε ἐπίσης καὶ μία φωνοταινία (κασέττα) μὲ δημοτικὰ τραγούδια τῆς Μακεδονίας.

᾿Εκτὸς ἀπὸ τὶς παραπάνω ἐμπορικὲς ἠχογραφήσεις ὁ δάσκαλος εἶχε πραγματοποιήσει καὶ πολλὲς ἰδιωτικὲς ἠχογραφήσεις (παλιότερα σὲ πομ­πίνες), τὶς ὁποῖες ἔδινε σὲ διάφορους μαθητές του, φίλους του ἢ συναδέλ­φους του. εἶναι φυσικὰ πασίγνωστο ὅτι ἐπιπλέον πολλοὶ μαθητές του καὶ ἄλλοι φιλόμουσοι τὸν ἠχογραφοῦσαν μὲ μαγνητόφωνο στὸν ναὸ τὴν ὥρα ἔψελνε ἢ ἀπὸ ῥαδιοφωνικὲς καὶ τηλεοπτικὲς ἀναμεταδόσεις. δὲν ὑπάρχει συστηματικὴ καταγραφὴ αὐτοῦ τοῦ ὑλικοῦ, παρὰ τὸ ὅτι τὰ τελευταῖα χρόνια τέτοιες ἠχογραφήσεις δημοσιεύονται εὐρύτερα κυρίως μέσῳ διαδι­κτύου.

Τιμητικὲς διακρίσεις καὶ ἐκδηλώσεις

῾Ο ᾿Α. Καραμάνης τιμήθηκε κατὰ τὴν διάρκεια τῆς σταδιοδρομίας του κυρίως μὲ τὴν ἀγάπη τῶν μαθητῶν του, τὸν θαυμασμὸ τῶν συναδέλφων του καὶ τὴν ἀποδοχὴ τοῦ ἔργου του ἀπὸ τὸν ψαλτικὸ κόσμο. ἀλλὰ καὶ πολυάριθμοι ψαλτικοὶ καὶ μουσικοὶ σύλλογοι σὲ ῾Ελλάδα καὶ ἐξωτερικό, μητροπόλεις, δῆμοι, καὶ ἄλλοι φορεῖς τὸν τίμησαν μὲ μετάλλια, διπλώματα, τιμητικὲς συναυλίες καὶ ἄλλες ἐκδηλώσεις. στὶς 21 μαΐου 1977 ἔλαβε ἀπὸ τὴν ἱερὰ σύνοδο τὸν ἔπαινο τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος. τὸ 1979 τὸ ὑπουργεῖο πολιτισμοῦ τοῦ ἔδωσε τιμητικὴ ἰσόβια σύνταξι. ἀλλὰ καὶ τὸ οἰκουμενικὸ πατριαρχεῖο τὸ 1981 τοῦ ἀπένειμε τὸ «ὀφφίκιον» τοῦ ἄρχον­τος πρωτοψάλτου τῆς ἀρχιεπισκοπῆς Κωνσταντινουπόλεως. ἀπὸ τὶς πιὸ πρόσφατες τιμητικὲς ἐκδηλώσεις στὸ πρόσωπό του ἦταν στὴν Δράμα τὸ 2000 σὲ συναυλία τῆς χορῳδίας «Δομέστικοι τῆς Δράμας», καὶ στὶς 2 φεβρουαρίου 2008 στὴν Βέροια, ὅπου ὁ μητροπολίτης Βεροίας Παντελεή­μων τὸν τίμησε μὲ τὸ χρυσὸ μετάλλιο τοῦ ἀποστόλου Παύλου.

῾Ο ᾿Α. Καραμάνης καὶ ἡ Πάτρα

῾Η ἐπίδραση τοῦ ᾿Αθανασίου Καραμάνη στὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ τῶν Πατρῶν ὑπῆρξε ἔντονη καὶ καθοριστική, οἱ δὲ μελοποιήσεις του καὶ οἱ διασκευές του θεωροῦνται στὴν εὐρύτερη περιοχὴ –καὶ ὄχι μόνο– ἰσάξιες μὲ τὰ κλασσικὰ μαθήματα τοῦ 19ου αἰῶνος. δὲν θὰ ἦταν ὑπερβολὴ νὰ γράψω ὅτι σχεδὸν ὅλοι οἱ ψάλτες τῶν Πατρῶν ἔχουν τὰ βιβλία του, ψάλ­λουν ἀπὸ αὐτά, καὶ θεωροῦνται ἄμεσοι ἢ ἔμμεσοι μαθηταί του.

Πρέπει ἐδῶ νὰ ἀναφερθῇ ὅτι ὁ ἐκ Πατρῶν μακαριστὸς μοναχὸς Πανά­ρετος (Παναγιώτης Μακρυγιάννης, 1924-1993), περίφημος γιὰ τὴν καλλι­φωνία του καὶ τὴν ἑρμηνευτική του δεινότητα, εἶχε ἠχογραφήσει ἰδιω­τικῶς καὶ προχείρως σὲ φωνοταινίες (κασέττες) ὅλα τὰ βιβλία τοῦ Καρα­μάνη, παραλλαγὴ καὶ μέλος, καὶ ἔδινε δωρεὰν ἀντίγραφα τῶν ἠχογραφή­σεών του σὲ ὅποιον τὸ ἐπιθυμοῦσε. νομίζω ὅτι, ὅταν ἀργότερα ὁ μοναχὸς Πανάρε­τος ἐγκαταστάθηκε στὸ ῞Αγιον Ὄρος, συνετέλεσε μὲ τὶς ἠχογραφή­σεις καὶ τὴν ψαλτική του στὸ νὰ γίνουν τὰ βιβλία τοῦ Καραμάνη δεκτὰ καὶ ἐκεῖ καὶ νὰ «περάσουν» κάποια μαθήματά του στὸ ῥεπερτόριο τῶν ᾿Αθω­νιτῶν ψαλτῶν.

Τὸ 1991 ὁ ᾿Α. Καραμάνης βρέθηκε στὴν Πάτρα μαζὶ μὲ ὁμάδα Θεσσα­λονικέων ψαλτῶν μαθητῶν του, προσκεκλημένος ἀπὸ τὸν «Πα­τραϊκὸ ῞Ομι­λο βυζαντινῆς καὶ παραδοσιακῆς μουσικῆς». τὴν κυριακὴ 3/11/1991 σὲ ἡλικία 80 ἐτῶν ἔψαλε στὸν νέο ναὸ τοῦ ἁγίου ᾿Ανδρέου Πατρῶν. τὴν ἑπόμενη μέρα, δευτέρα 4/11/1991 καὶ ὥρα 8 τὸ βράδυ, ἔλαβε χώρα στὸ δημοτικὸ θέατρο Πατρῶν ἡ συναυλία τοῦ Πατραϊκοῦ ῾Ομίλου πρὸς τιμὴν τοῦ Καραμάνη, κατὰ τὴν ὁποία 1ον) ἐψάλησαν ὕμνοι ἀπὸ τὸν βυζαντινὸ χορὸ τοῦ Πατραϊκοῦ ῾Ομίλου, 2ον) ἡ χορῳδία τοῦ ᾿Α. Καραμάνη μὲ χοράρ­χη τὸν ἴδιο ἀπέδωσε ἐκλεκτὰ μαθήματα, 3ον) πάλι ὁ βυζαντινὸς χορὸς τοῦ Πατραϊκοῦ ῾Ομίλου ἐκτέλεσε παραδοσιακὰ δημοτικὰ τραγούδια. στὸν δια­δικτυακὸ τόπο τῆς Συμβολῆς (www.symbole.gr) ὑπάρχει ἠχογραφημένη ὁλόκληρη ἡ τιμητικὴ συναυλία τῆς 4/11/1991. ἐπίσης ὑπάρχουν μοναδικὲς ἠχογραφήσεις 1) ἀπὸ τὴν λειτουργία τῆς κυριακῆς 3/11/1991 στὸν ἅγιο ᾿Ανδρέα, 2) ἀπὸ μία συνεστίασι τὴν ἴδια ἡμέρα ὅπου ὁ Καραμάνης καὶ ἄλλοι Θεσσαλονικεῖς καὶ Πατρινοὶ ψάλτες τραγουδοῦν διάφορα δημοτικὰ καὶ ψαλτοτράγουδα, καὶ 3) ἀπὸ τὶς πρόβες ποὺ ἔκανε κρυφὰ ἡ χορῳδία Καραμάνη πρὶν ἀπὸ τὴν συναυλία. (ὅλα αὐτὰ στὴν παραπάνω ἱστοσελίδα, ἐπιλογὴ 8 «᾿Ηχογραφήσεις ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς», τμῆμα 5 «Θεσσαλο­νικεῖς καὶ Μακεδόνες ψάλτες», θέμα 14 μὲ παραπομπὲς καὶ στὶς ἄλλες συναφεῖς δημοσιεύσεις.)

῾Ο ᾿Α. Καραμάνης στὸ διαδίκτυο

Τὰ τελευταῖα 5-6 χρόνια μὲ τὴν ἀνάπτυξι τοῦ διαδικτύου ἔχουν δημιουργηθῆ καὶ ἱστοσελίδες μὲ περιεχόμενο σχετικὸ μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσική. δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἀπουσιάζουν κάποιες ἀναφορὲς στὸ ἔργο καὶ τὴν προσφορὰ τοῦ ᾿Α. Καραμάνη, καθὼς καὶ δείγματα ἠχογραφήσεών του. ἐὰν ψάξῃ κανεὶς μὲ μία μηχανὴ ἀναζητήσεως γιὰ δημοσιεύσεις μὲ τὸ ὄνομα τοῦ μακαριστοῦ πρωτοψάλτου, εἶναι βέβαιο ὅτι θὰ βρῇ ἀρκετές. ἐνδεικτικῶς ἀναφέρω τὴν ἱστοσελίδα τῆς μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, στὴν ὁποία δημοσιεύεται ψηφιακὸ ἀρχεῖο μὲ ἠχογραφήσεις ψαλτῶν, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἀρκετὲς τοῦ Καραμάνη. ἐπίσης ἀξιόλογο ἀφιέρωμα στὸν μα­καριστὸ δάσκαλο ἔχει καὶ ἡ ἱστοσελίδα τοῦ μουσικοῦ γυμνασίου Θεσσα­λονίκης, καθὼς καὶ ἄλλοι διαδικτυακοὶ τόποι.

Στὴν προαναφερθεῖσα ἱστοσελίδα τῆς Συμβολῆς (ὅπου παραπάνω, στὰ θέματα 13 καὶ 15) ὑπάρχει ἕνα μικρὸ ἀλλὰ σημαντικὸ ἀφιέρωμα γιὰ τὸν Καραμάνη ποὺ κατὰ καιροὺς ἐμπλουτίζεται. περιλαμβάνονται ἠχογραφή­σεις τοῦ μακαριστοῦ πρωτοψάλτου κυρίως ἀπὸ πομπίνες, τῶν ἐτῶν 1958, 1966 καὶ 1970, ποὺ ἔγιναν ἐν ὥρᾳ ἀκολουθίας στὸν ναὸ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Θεσσαλο­νίκης, μὲ ὕμνους τῆς λειτουργίας καὶ ἄλλων ἑορτῶν, ἠχογραφήσεις νεώτερες περὶ τὸ 1981, καθὼς καὶ ἠχογραφήσεις δύο τουρκικῶν τραγουδιῶν.

Οἱ ἠχογραφήσεις τοῦ Καραμάνη ποὺ ἔχουν δημοσιευθῆ μέχρι τώρα στὴν ἱστοσελίδα τῆς Συμβολῆς εἶναι μέρος μόνο τοῦ ἠχητικοῦ ὑλικοῦ ποὺ ὑπάρχει. ὀφείλω μάλιστα νὰ πῶ ὅτι τὸ μεγαλείτερο ποσοστὸ αὐτῶν τῶν ἠχογραφήσεων (δημοσιευμένων καὶ ἀδημοσίευτων) ἀνήκει στοὺς ἀγαπη­τοὺς πρωτοψάλτες τῶν Πατρῶν Χαράλαμπο Θεοτοκᾶτο καὶ Παναγιώτη Παπασταύρου, οἱ ὁποῖοι εὐγενῶς παραχώρησαν δωρεὰν τὸ ἐν λόγῳ ὑλικό. ἔτσι στὸ ἑπόμενο διάστημα, Θεοῦ θέλοντος, θὰ δημοσιευθοῦν καὶ ἄλλες σπάνιες ἠχογραφήσεις τοῦ ἐκλιπόντος ἀνδρός.

᾿Αθανασίου Καραμάνη, πρωτοψάλτου καὶ μουσικοδιδασκάλου, αἰωνία ἡ μνήμη!

(«᾿Εκκλησιολόγος» Πατρῶν, 18/8/2012)