συμβολή

Mιὰ µεγάλη κατηγορία τῆς Ψαλτικῆς Tέχνης, ποὺ µελικὰ ἀνήκει στὸ Παπαδικὸ γένος, ἀποτελοῦν τὰ λεγόµενα «µαθήµατα» ἢ «ἀναγραµµατι­σµοί», δηλαδή πλατειὲς καὶ περίτεχνες συνθέσεις πάνω σὲ κείµενο ψαλ­τικὸ ἢ στιχηραρικὸ ἢ εἱρµολογικό, ποὺ συµπληρώνονται ἀπαραιτήτως µὲ ὁµόηχα, δηλαδὴ στὸν ἴδιο ἦχο, «κρατήµατα».

Tὰ «κρατήµατα» εἶναι συνθέσεις πάνω σὲ ἄσηµες καθιερωµένες συλλαβές, συνήθως Aνανε, Tοοτο, Tιτιτι, Tεριρεµ, κλπ., ποὺ σκοπὸ ἔχουν νὰ «κρατήσουν», δηλαδὴ νὰ ἐπιβραδύνουν τὴν χρονικὴ διάρκεια τῶν ψαλλοµένων, καὶ µαζὶ νὰ ξεκουράσουν τὸν ἀκροατή, ἀφοῦ τὸν ἀπο­δεσµεύουν ἀπὸ τὴν προσοχή του σὲ συγκεκριµένα νοήµατα· στὰ κρατή­µατα δὲν ὑπάρχει κανένα νόηµα.

«᾿Aναγραµµατισµὸς» λέγεται µιὰ τέτοια σύνθεση, ἕνα «µάθηµα», ὅταν γίνεται «ἀνακατάστρωση τῶν γραµµάτων» του, τοῦ ποιητικοῦ δη­λαδὴ κειµένου. Kατὰ τοὺς ἀναγραµµατισµούς, µὲ τὶς ἐπαναλήψεις συλ­λαβῶν καὶ λέξεων καὶ φράσεων ὁλοκλήρων, προκύπτουν ἄλλα νοήµατα, ἢ τονίζονται καὶ δραµατοποιοῦνται κάποια ἄλλα.

Στὴν κατηγορία αὐτὴ ἀνήκουν καὶ οἱ συνθέσεις τῶν «Oἴκων» τῶν κοντακίων. «Kοντάκιο» λέγεται τὸ περίφηµο βυζαντινὸ πολύστροφο ποίηµα, ποὺ εὐδοκίµησε ἀπ᾿ τὸν ῾Ρωµανὸ τὸν µελῳδὸ καὶ µετὰ (Ϛ΄ αἰώ­νας), καὶ ἀπαρτίζεται ἀπὸ «προοίµιο» ἢ «κοντάκιο», τοὺς «οἴκους», συνήθως πάνω ἀπὸ δώδεκα, καὶ τὸ «ἐφύµνιον». ῾O µουσικὸς κώδικας ποὺ περιέχει τὰ κοντάκια λέγεται «Kοντακάριο» ἢ καὶ «Oἰκηµατάριο».

Γρηγορίου Θ. Στάθη, «᾿Αλφαβητάρι βυζαντινῆς τελετουργίας καὶ ψαλτικῶν ὅρων», ᾿Aθήνα, ᾿Iούλιος 1998.  Δηµοσιεύτηκε στὸ περιοδικὸ «᾿Eφηµέριος», ἔτος μθ΄, τεύχη 10 καὶ 11 (᾿Οκτώβριος καὶ Nοέµβριος τοῦ 2000).