συμβολή

7. Γιὰ τὸ μάθημα

«Τὸν στρατιώτην τὸν λαμπρόν»

Διονυσίου Ἀνατολικιώτου

δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,

μουσικολόγου - τυπικολόγου

symbole@mail.com

7. Τῇ κϚ΄ Ὀκτωβρίου, τοῦ ἁγίου Δημητρίου, μέλος Μανουὴλ Χρυσάφου, ἦχος δ΄, Μαθηματάριον (ἔτους 1851), σ. 54.

Τὸν στρατιώτην τὸν λαμπρὸν τοῦ πάντων βασιλέως,

τὸν ἀθλητὴν τὸν θαυμαστόν, τὸ κλέος των μαρτύρων,

τὸ ἄνθος τὸ τερπνότατον καὶ κατηγλαϊσμένον,

τὸ ῥόδον τὸ μυρίπνοον, τὴν βρύσιν τῶν θαυμάτων,

τὴν καλλονὴν τῶν ἀθλητῶν πάντων καὶ κορωνίδα,

τὴν δόξαν καὶ τὸ καύχημα χριστιανῶν ἁπάντων,

Δημήτριον τὸν ἔνδοξον ὑμνήσωμεν συμφώνως

καὶ μακαρίσωμεν αὐτὸν ὡς πρεσβευτὴν τοῦ Λόγου·

πρεσβεύει γὰρ ὑπὲρ ἡμῶν ἀπαύστως τῷ δεσπότῃ

καὶ βασιλεῖ τῶν οὐρανῶν δοῦναι πταισμάτων λύσιν

καὶ φωτισμὸν καὶ ἱλασμὸν ψυχῶν τε καὶ σωμάτων.

Τὸ μάθημα αὐτὸ δὲν εἶναι κάποιος λειτουργικὸς ὕμνος, ἀλλὰ δεκαπεντασύλλαβοι στίχοι «εἰς τὸν ἅγιον Δημήτριον, ποιηθέντες παρὰ κὺρ Μανουὴλ τοῦ Χρυσάφου» (πρβλ. καὶ Γρ. Θ. Στάθη, «Δεκαπεντα­σύλλαβος ὑμνογραφία», σ. 236-237, ὅπου καὶ ἡ ἀπὸ χειρογράφου παραλλαγὴ «τὸν στρατιώτην τὸν καλόν»).

[εἰσαγωγὴ μετὰ ἠχήματος] Τοοο νοοχοο νοοχοο —

[κείμενο] Τὸν στρατιώτην [...] πταισμάτων λύσιν —

[κράτημα] τιιτιιτιιτιι... τιιιι τερεερε ριρε ρουτετε

τεριριρεμ τεμτε ρινριρε ριριριριρεμ

τεμτερρινρι ρερι ρεριριριρεμ τετε ριριρινρι

ρεμτετε ρεε ρινριρερι ρερερεριρε ρεεριρε

ριιριρε (3 φορὲς) ρερουου τεριρεμ...

τεετε ριριρινριρεμ τεριρι ριριρεεμ τερεε

ριριρεερρε ριιρρε ριριρερι ρινριρεμ —

[κατακλεὶς] καὶ φωτισμόν...

῾Η πρώτη συλλαβὴ τοῦ μαθήματος εἶναι μελικῶς πεπλατυσμένη ὡς εἰσαγωγὴ στὸν αγια, ὅπου ἀναπτύσσεται σύντομο ἤχημα μὲ δύο συλλα­βὲς νο καὶ χο. ῾Η μελικὴ πλάτυνσι τῆς ἀρχικῆς συλλαβῆς καὶ τὸ συνε­χόμενο ἤχημα ἀποτελοῦν μαζὶ τὴν ἑνότητα τῆς εἰσαγωγῆς, ἡ ὁποία ἔχει συνολικὴ ἔκτασι 5 γραμμῶν, εἶναι ἐνσωματωμένη στὸ μάθημα ὡς ἀνα­πόσπαστο τμῆμά του, καὶ περιέχει χαρακτηριστικὲς θέσεις τοῦ ἤχου. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ εἰσαγωγὲς προωρίζονταν, γιὰ νὰ ψάλλωνται σὲ μονοφωνία ἀπὸ τὸν δομέστικο ἢ πρωτοψάλτη τοῦ χοροῦ (Γρηγορίου Γ. ᾿Αναστασίου «Τὰ κρατήματα στὴν ψαλτικὴ τέχνη», διδακτορικὴ διατρι­βή, ᾿Αθήνα 2005, σ. 126).

Τὸ ἐκτενὲς κράτημα τοῦ μαθήματος (27 γραμμῶν) παρεμβάλλεται κατὰ τὸ καθιερωμένο σχῆμα πρὶν ἀπὸ τὴν κατακλεῖδα· ἔχει δύο θέματα, τιτι (8 γραμμὲς) καὶ τεριρεμ (19 γραμμές), εἶναι συνημμένο μὲ τὸ ὑπό­λοιπο μάθημα καὶ δὲν μπορεῖ νὰ διαχωρισθῇ ἀπὸ αὐτό, ὑπάρχει ὅμως ἡ δυνατότητα, ἂν χρειαστῇ γιὰ λόγους συντομίας, νὰ παραλειφθῇ τὸ πρῶ­το μέρος του (τιτι) καὶ νὰ ψαλῇ μόνον ὁ τερερισμός. Τὸ κράτημα ἀκο­λουθεῖ τὸν ἦχο τοῦ μαθήματος (αγια), καταλήγει ὅμως στὴν κάτω ἀντιφωνία τοῦ ἤχου (κάτω δι), ἀπὸ ὅπου συνεχίζεται ὁμαλὰ τὸ μέλος τῆς κατακλεῖδος. Γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ τὸ συγκεκριμένο κράτημα οὔτε νὰ παραλειφθῇ ἐντελῶς, ἀφοῦ εἶναι δομικὸ στοιχεῖο τῆς ἐξελίξεως τοῦ μέλους, οὔτε νὰ αὐτονομηθῇ ἀπὸ τὸ μελῳδικό του πλαίσιο.

Σημείωσις. ῾Η βιβλιογραφία ποὺ χρησιμοποιήθηκε γιὰ τὰ ἀνωτέρω στοιχεῖα ἀνα­φέρεται ἀναλυτικῶς στὶς ἐκτενέστερες ἐργασίες μου γιὰ τὰ μαθήματα 3 («Περίζω­σαι»), 9 («᾿Αγαλλιάσθω ὁ Δαυίδ») καὶ 50 («᾿Εν φωναῖς ἀλαλάξωμεν»).

Δημοσίευσι 11/11/2017 (στὴν ἱστοσελίδα τῆς Συμβολῆς)