1. Βίβλος Κείμενον τῆς Βίβλου «Θεὸς ἐφανερώθη»

 

«Θεὸς ἐφανερώθη»

 

 

Ι

 

Εἰς Α΄ Τι 3,16 λέγεται περὶ τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Χριστοῦ ὅτι θεὸς ἐφανερώθη ἐν σαρκί. ῾Η Vulgata καὶ αἱ νεώτεραι κριτικαὶ ἐκδόσεις τοῦ πρωτοτύπου ἐπιλέγουν τὴν γραφὴν ὃς ἐφανερώθη ἐν σαρκί. Προτιμῶ­μεν τὴν γραφὴν θεὸς ἐφανερώθη, διὰ τοὺς ἑξῆς λόγους.

α) ᾿Εν τῇ ἀμέσῳ χειρογράφῳ παραδόσει κρινομένῃ καὶ κατὰ ποιό­τητα καὶ κατὰ ποσότητα ὑπερισχύει κατὰ πολὺ ἡ γραφὴ θεός. ῾Η ἄμε­σος χειρόγραφος παράδοσις παρατίθεται εἰς τὰς ἐκδόσεις Merk, Nestle, Aland.

β) ᾿Εν τῇ ἐμέσῳ ὡσαύτως. Τὴν ἔμμεσον χειρόγραφον παράδοσιν γνω­ρίζομεν ἐν μέρει μὲν ἐκ τῶν εἰρημένων ἐκδόσεων, περισσότερον δὲ ἐξ ἰδιαιτέρας ἐρεύνης. Βλέπε ᾿Ιωάννου Χρυσ., Εἰς τὴν Α΄ πρὸς Τιμόθεον, h.l., PG 62,555· Λόγος εἰς τὸν ἅγιον Φιλογόνιον, 4 PG 48,753. Θε­οδωρήτου, Εἰς τὴν Α΄ πρὸς Τιμόθεον, h.l., PG 82,809d. ᾿Ιωάννου Δαμασκ., Εἰς τὴν Α΄ πρὸς Τιμόθεον, h.l., PG 95,1008c. Οἰκουμενίου, Εἰς τὴν Α΄ πρὸς Τιμόθεον, h.l., PG 119,164ab· παρὰ τῷ Οἰκουμενίῳ καὶ ὁ Κύριλλος ᾿Αλεξανδρείας συμφωνῶν. Θεοφυλάκτου, Εἰς τὴν Α΄ πρὸς Τιμόθεον, h.l., PG 125,49d.

γ) ῾Η φράσις τοῦ ᾿Ιγνατίου θεοῦ ἀνθρωπίνως φανερουμένου (᾿Εφεσ. 19,3) καὶ τῆς ἐπιστολῆς τοῦ «Βαρνάβα» Ἴδε πάλιν ᾿Ιησοῦς, οὐχὶ υἱὸς ἀνθρώπου ἀλλὰ υἱὸς τοῦ Θεοῦ, τύπῳ δὲ ἐν σαρκὶ φανερωθείς (12,10) συνηγοροῦν ὑπὲρ τῆς γραφῆς θεός.

δ) Παλαιογραφικῶς τὸ θεὸς γράφεται πάντοτε ØC ἢ Øσ ἢ Øς· ἐὰν δι᾿ ἐλαχίστης φθορᾶς ἀφανισθῇ ἢ δι᾿ εὐλογωτάτης ἀβλεψίας παροραθῇ ἡ ἐντὸς τοῦ Ø στιγμή, ἔχομεν ἀμέσως OC, ἤτοι τὴν ἀντωνυμίαν ὅς. Καὶ τοῦτο ἅπαξ μόνον ἐὰν συμβῇ, δημιουργεῖται ἀκολούθως οἰκογένεια ὁλόκληρος χειρογράφων κληρονομοῦσα τὸ λάθος.

ε) ᾿Εὰν ἐρευνήσῃ τις εἰς μεγάλην ἔκτασιν τὸ πρὸ τοῦ χωρίου κείμενον, δὲν θὰ εὕρῃ ὄνομα, εἰς τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἡ ἀναφορικὴ ἀντωνυμία ὅς. Τοῦτο βεβαίως πειρῶνταί τινες νὰ ἐξηγήσουν ἐκλαμβάνοντες τὸ ἐδάφιον ὡς ἑξάστιχον στροφὴν ἀρχαιοτάτου λειτουργικοῦ ὕμνου, ἐν τῷ ὁποίῳ ἀνεφέρετο κατὰ τοὺς ὑπολογισμούς των εἰς προηγουμένην στροφὴν ὁ Χριστός, εἰς αὐτὸν δὲ ἀνεφέρετο ἐν συνεχείᾳ τὸ ἀναφορικὸν ὅς. ᾿Αλλὰ τὸ ἐπιχείρημα τοῦτο εἶναι λίαν ἐξεζητημένον καὶ αὐθαίρετον. ῾Η μέθοδος νὰ χαρακτηρίζεται οἱονδήποτε ἐδάφιον ὡς λειτουργικὸς ὕμνος καὶ οἱα­δήποτε ἔκφρασις ὡς λειτουργικὸς ὅρος, διὰ νὰ ἐξοικονομηθοῦν ἐκ τοῦ μη­δενὸς προϋποθέσεις πρὸς κατοχύρωσιν ποικίλων ἀτεκμηριώτων ἀπό­ψεων, εἶναι ἀδόκιμος.

 

(Στεργίου Σάκκου, «῾Ο Πατήρ μου μείζων μού ἐστιν», Α΄, κριτικὴ κειμένου καὶ ἑρ­μη­νεία, Θεσαλονίκη 1968)

 

 

ΙΙ

 

Οἱ ῾Εβραῖοι τῆς ᾿Αλεξανδρείας στὴν ἀρχή, στὰ προχριστιανικά τους δηλαδὴ χειρόγραφα τῶν ῾Εβδομήκοντα, γιὰ λόγους οἰκονομίας χώρου καὶ χρόνου ἔγραφαν τὶς πιὸ πολύχρηστες λέξεις συντομογραφικῶς, ὅπως τώρα γράφουμε Κων/νος Κων/λις Θεσ/κη. καὶ ἀσφαλῶς εἶναι φυ­σι­κὸ ὅτι οἱ πιὸ πολύχρηστες λέξεις στὴ Βίβλο εἶναι τὰ ὀνόματα θεὸς Κύριος πνεῦμα ᾿Ισραὴλ ᾿Ιερουσαλὴμ καὶ λίγα ἄλλα. ἔγραφαν λοιπὸν ΚΣ ΘΣ ΠΝΑ ΟΥΝΟΣ ΙΗΛ ΙΛΗΜ ἀντὶ ΚΥΡΙΟΣ ΘΕΟΣ ΠΝΕΥΜΑ ΟΥΡΑΝΟΣ ΙΣΡΑΗΛ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ κ.λπ..

Αὐτὰ τὰ 20 περίπου βραχυγραφημένα ὀνόματα στοὺς Ο΄ εἶναι τὰ λεγόμενα «ἱερὰ ὀνόματα» (nomina sacra)· εἶναι τὰ θς Κς Ις Χς πνα πνικὸς πηρ μηρ ἄνος ἀνινος οὐνὸς Δαδ ᾿Ιηλ ᾿Ιλὴμ στρὸς στρικὸς σηρ σρία, ποὺ διαβάζονται θεὸς Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὸς πνεῦ­μα πνευματικὸς πατὴρ μήτηρ ἄνθρωπος ἀνθρώπινος οὐ­ρανὸς Δαυῒδ ᾿Ισραὴλ ᾿Ιερουσαλὴμ σταυρὸς σταυρικὸς σωτὴρ σω­τη­­ρία. στὴν Καινὴ Διαθήκη μόνο μία παρανάγνωσι προέκυψε ἐξ αἰ­τίας αὐτῆς τῆς βραχυγραφήσεως καὶ μόνο σ᾿ ἐλάχιστα ἀλεξανδρινὰ πα­πυ­ρικῆς καταγωγῆς χειρόγραφα, στὸ Α΄ Τι 3,16 ØΣ ΕΦΑΝΕΡΩΘΗ ΕΝ ΣΑΡΚΙ, πού, ἀντὶ νὰ μεταγραφῇ θεὸς ἐφανερώθη ἐν σαρκί, με­τα­γρά­φηκε ὃς ἐφανερώθη ἐν σαρκί, ἐπειδὴ σὲ πάπυρο πρῶτα φθά­ρη­κε ἡ τελεία ποὺ ἦταν μέσα στὸ πρῶτο γράμμα Ø, παρ᾿ ὅλο ποὺ ἡ προ­κύ­ψασα ἀναφορικὴ ἀντωνυμία ὃς δὲν ἀναφέρεται σὲ κανένα ὄνομα ποὺ νὰ προηγῆται μέσα στὸ κείμενο. καὶ υἱοθέτησαν στὶς μέρες μας αὐ­τὴ τὴν ξεκάρφωτη παρανάγνωσι μεγάλοι δῆθεν κριτικοὶ ἐκδότες καὶ ἑρμηνευταὶ τῶν προτεσταντῶν καὶ πολλοὶ δικοί μας βιβλικοὶ κα­θη­γη­ταὶ πανεπιστημίου ποὺ μαθήτευσαν στοὺς προτεστάντες ἐκείνους. ἐπειδὴ ἀπὸ παλαιογραφία κι ἀρχαῖα χειρόγραφα τῆς Βίβλου δὲν ξέρουν οὔτε γρῦ...

 

(Κωνσταντίνου Σιαμάκη, «῎Ασκοπα κεφαλαῖα, δασεῖες καὶ περισπωμένες», Συμβολή, τεῦχος 16, ᾿Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2006)