συμβολή

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΙΒΛΟΥ

7

᾿Αδυναμίες καὶ λάθη τῆς μεταφράσεως Βάμβα

Διονυσίου Ἀνατολικιώτου

δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,

πτυχιούχου κοινωνικῆς θεολογίας

symbole@mail.com

Μὲ τὸ παρὸν ἄρθρο θὰ κλείσουμε τὴν συνοπτικὴ ἐξέτασι τῆς μετα­φράσεως Βάμβα, ὄχι βέβαια διότι ἔχει ὁλοκληρωθῆ ἡ διερεύνησί της, ἀλλὰ προκειμένου σὲ ἑπόμενα ἄρθρα νὰ ἀναφερθοῦμε καὶ σὲ ἄλλες με­ταφράσεις. Θὰ ἐξετάσουμε λοιπὸν ἕνα ἀκόμη ἐδάφιο τῆς Παλαιᾶς Δια­θήκης καὶ κατόπιν λίγα ἐδάφια τῆς Καινῆς.

Στὸ χωρίο Γένεσις 4:8 γράφει τὸ κείμενο τῶν Ο΄ (= ῾Εβδομήκοντα): «καὶ εἶπε Κάϊν πρὸς ῎Αβελ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ· διέλθωμεν εἰς τὸ πεδίον. καὶ ἐγένετο ἐν τῷ εἶναι αὐτοὺς ἐν τῷ πεδίῳ, ἀνέστη Κάϊν ἐπὶ ῎Αβελ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀπέκτεινεν αὐτόν».

Τὸ ἴδιο χωρίο στὸ ἑβραϊκὸ (μασοριτικὸ) ἔχει ὡς ἑξῆς· «Καὶ εἶπε ὁ Κάιν πρὸς τὸν Ἄβελ τὸν ἀδερφό του. Καὶ συνέβη ὅταν βρίσκονταν στὴν πεδιάδα, ὅτι ὁ Κάιν σηκώθηκε ἐναντίον τοῦ Ἄβελ...» κλπ. Βλέπουμε ὅτι στὸ μασοριτικὸ ἐνῷ ὑπάρχει ἡ λέξι «εἶπε», παραλείπεται ἡ φράσι ποὺ εἶπε ὁ Κάιν πρὸς τὸν Ἄβελ. Δεῖγμα φθορᾶς καὶ ἀλλοιώσεως τοῦ ἑβραϊκοῦ κειμένου.

Πῶς ἀποδίδει τὸ ἴδιο χωρίο ἡ ἀγγλικὴ ἰακωβιανὴ μετάφρασι (King James Version); «And Cain talked with Abel his brother: and it came to pass, when they were in the field, that Cain rose up against Abel his brother, and slew him». Δηλαδὴ «Καὶ ὁ Κάιν μιλοῦσε μὲ τὸν Ἄβελ τὸν ἀδερφό του· καὶ ἦρθαν νὰ περάσουν, ὅταν ἦσαν στὴν πεδιάδα, ὅτι ὁ Κάιν σηκώθηκε ἐναντίον τοῦ Ἄβελ...» κλπ. ᾿Εδῶ βλέπουμε ὅτι ἡ φράσι «εἶπε ὁ Κάιν πρὸς τὸν Ἄβελ» ἔγινε «ὁ Κάιν μιλοῦσε μὲ τὸν Ἄβελ», ὥστε νὰ μὴ φαίνεται ὅτι λείπει μία φράσι.

Πῶς τώρα ἔχει τὸ ἴδιο χωρίο ἡ μετάφασι Βάμβα; «Καὶ εἶπεν ὁ Κάϊν πρὸς Ἄβελ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ· Ἂς ὑπάγωμεν εἰς τὴν πεδιάδα· καὶ ἐνῷ ἦσαν ἐν τῇ πεδιάδι, σηκωθεὶς ὁ Κάϊν...» κλπ. Βλέπουμε δηλαδὴ ἐδῶ ὅτι ἔχει (μὲ μικρότερα γράμματα) τὴν φράσι ποὺ ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ μασο­ριτικὸ κείμενο καὶ ἀπὸ τὶς μεταφράσεις ποὺ στηρίχτηκαν πάνω σ᾿ αὐτό, ἀλλὰ ὑπάρχει μόνο στὸ ἑλληνικὸ κείμενο τῶν Ο΄! ῾Επομένως ἐδῶ δὲν μεταφράζει οὔτε ἐκ τοῦ ἑβραϊκοῦ οὔτε ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ, ἀλλὰ χρησι­μοποιεῖ κατ᾿ ἐπιλογὴν τοὺς Ο΄!

᾿Ασυνέπεια λοιπὸν ὡς πρὸς τὶς μεταφραστικὲς ἀρχές. Τελικὰ ποιό κείμενο ἀκολουθεῖ ἡ μετάφρασι Βάμβα; ῞Οποτε θέλουν, τὸ ἑβραϊκό, ὅποτε τοὺς βολεύει, τὸ ἀγγλικό, καὶ ὅπου τὰ βρίσκουν σκοῦρα, τοὺς Ο΄;

* * *

῾Ως πρὸς τὴν Καινὴ Διαθήκη τώρα ἡ μετάφρασι Βάμβα εἶναι παρὰ λίγο τὸ ἴδιο τὸ πρωτότυπο κείμενο. Οἱ λέξεις ποὺ μεταφράζονται εἶναι πολὺ λίγες, καὶ προφανῶς ὡς μετάφρασι δὲν ὑπῆρξε ποτὲ περισσότερο προσιτὴ ἀπὸ τὸ πρωτότυπο. Κυρίως μεταφράζονται ὅλα τὰ ῥήματα τοῦ μελλοντικοῦ χρόνου μὲ τὸν περιφραστικὸ τύπο «θέλει + ἀπαρέμφα­το ῥήματος», ὁπότε δημιουργήθηκε ἕνα κείμενο ἀποκρουστικό, ἀφοῦ σχεδὸν σὲ κάθε πρότασι ὑπάρχει καὶ ἕνα τέτοιο περιφραστικὸ ῥῆμα, «θέλει ἔλθει», «θέλει δώσει», «θέλει εἴπει», «θέλει εἶσθαι». Γενικῶς μπορεῖ νὰ χαρακτηριστῇ ὡς «ἡ μετάφρασι τοῦ θέλει εἶσθαι» (Στεργίου Σάκκου, «Περὶ τῆς μεταφράσεως τῆς Καινῆς Διαθήκης», σελ. 10-11).

Ἂς δοῦμε λίγα παραδείγματα σφαλμάτων στὴν μετάφρασι.

1. Τὸ χωρίο Ματθ. 12:36 λέει στὸ πρωτότυπο· «πᾶν ῥῆμα ἀργὸν ὃ ἐὰν λαλήσωσιν οἱ ἄνθρωποι». Μεταφράζει ὁ Βάμβας· «διὰ πάντα λόγον ἀργόν, τὸν ὁποῖον ἤθελον λαλήσει οἱ ἄνθρωποι». ῞Ομως «ῥῆμα ἀργὸν» δὲν σημαίνει ἀργολογία, ὅπως νομίζει ὁ Βάμβας. ῾Η σωστὴ μετάφρασι εἶναι «κάθε ἀστήρικτη κρίσι», «κάθε συκοφαντία», «κάθε ἐπιπόλαιη ἐπίκρισι».

2. Στὸ ἐδάφιο Μάρκου 16:12 ἀναφέρεται ὅτι ὁ ἀναστὰς ᾿Ιησοῦς φανερώθηκε «...δυσὶν ἐξ αὐτῶν... πορευομένοις εἰς ἀγρόν». Μεταφράζει ὁ Βάμβας· «...ἐφανερώθη... εἰς δύο ἐξ αὐτῶν, ἐνῷ ἐπορεύοντο εἰς τὸν ἀγρόν». Τὸ «πορεύομαι εἰς ἀγρὸν» δὲν σημαίνει τὸ ἴδιο πρᾶγμα μὲ τὸ «πορεύομαι εἰς τὸν ἀγρόν». Τέτοιου εἴδους λάθη εἶναι συχνὰ στὴν μετάφρασι Βάμβα, ὁ ὁποῖος δὲν φαίνεται νὰ καταλα­βαίνῃ αὐτὲς τὶς λεπτομέρειες. ῾Η φράσι «εἰς τὸν ἀγρὸν» ἔχει ὁριστικὸ ἄρθρο, σημαίνει κάποιο συγκεκριμένο χωράφι, κάποιο γνωστὸ σημεῖο. Τὸ πρωτότυπο κείμενο δὲν ἔχει ὁριστικὸ ἄρθρο καὶ σημαίνει ὅτι πήγαιναν «σὲ κάποιο χωριό».

3. Στὴν διήγησι τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς τὸ ἱερὸ κείμενο ἀναφέρει ὅτι κάποιοι ἀπὸ τὸ πλῆθος χλεύαζαν τοὺς ἀποστόλους «ὅτι γλεύκους μεμεστωμένοι εἰσί» (Πράξεις 2:13). Μεταφράζει ὁ Βάμβας· «ὅτι εἶναι μεστοὶ ἀπὸ γλυκὺν οἶνον». Δὲν ἤξερε ὅτι «γλεῦκος» δὲν εἶναι τὸ γλυκὸ κρασὶ ἀλλὰ ὁ μοῦστος, ὁ χυμὸς τοῦ σταφυλιοῦ ποὺ ἀκόμη δὲν ἔχει ὑποστῆ τὴν ζύμωσι.

4. Στὸ χωρίο Πράξεις 7:42 λέει τὸ πρωτότυπο κείμενο· «ἔστρεψε δὲ ὁ Θεὸς καὶ παρέδωκεν αὐτοὺς λατρεύειν τῇ στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ». Μεταφράζει ὁ Βάμβας· «Ὅθεν ἐστράφη ὁ Θεὸς καὶ παρέδωκεν αὐτοὺς εἰς τὸ νὰ λατρεύσωσι τὴν στρατιὰν τοῦ οὐρανοῦ». Τὸ ἀρχαῖο κείμενο δὲν λέει ὅτι «ἐστράφη ὁ Θεός», αὐτὸ εἶναι ἀνοησία τῆς ἀγγλικῆς μετα­φράσεως (then God turned), τὴν ὁποία ὁ Βάμβας δέχεται ὡς θεόπνευ­στο κείμενο! Καὶ ἐπίσης τὸ ἀπαρέμφατο «λατρεύειν» εἶναι χρόνου ἐνε­στῶτος, ἐνῷ ὁ Βάμβας τὸ μεταφράζει μὲ ἀόριστο. Καὶ τέτοιου εἴδους λάθη κάνει συχνά.

Τὸ κείμενο λέει ὅτι ὁ Θεὸς ἔστρεψε καὶ παρέδωκεν αὐτούς, τοὺς ᾿Ισραηλῖτες στὴν ἔρημο. Τὰ ῥήματα συνδέονται μὲ παρατακτικὴ σύνδεσι, ἄρα ἔχουν τὸ ἴδιο ὑποκείμενο (Θεὸς) καὶ τὸ ἴδιο ἀντικείμενο (αὐτούς). Οὔτε τὰ ἑλληνικὰ δὲν ξέρει νὰ διαβάσῃ σωστά. Καὶ νὰ σκεφτῇ κανεὶς ὅτι ὁ Βάμβας ἔγραψε Γραμματικὴ καὶ Συντακτικὸ τῆς ἑλληνικῆς!

Τὸ κείμενο λοιπὸν λέει ὅτι ὁ Θεὸς τοὺς μετέτρεψε, δηλαδὴ τοὺς ἔκαμε νὰ ἀλλάξουν γνώμη, ἐπέτρεψε νὰ διαστραφῇ ἡ πίστι τους καὶ τὸ φρόνημά τους, καὶ τοὺς παρέδωσε ὡς τιμωρία στὸ νὰ λατρεύουν τὴν «στρατιὰ τοῦ οὐρανοῦ». Ὄχι ὅτι μετεστράφη ὁ ἴδιος ὁ Θεός!

5. Στὰ χωρία τῶν Πράξεων 27:10 καὶ 27:21 ὑπάρχει ἡ λέξι «ὕβρις», τὴν ὁποία καὶ τὶς δύο φορὲς ὁ Βάμβας μεταφράζει ὡς «κακοπάθεια». ᾿Επειδὴ καὶ στὰ δύο σημεῖα γίνεται λόγος γιὰ θαλάσσιο ταξίδι πλοίου, ἡ λέξι «ὕβρις» εἶναι ἐδῶ ναυτικὸς ὅρος καὶ σημαίνει ταραγμένη θάλασσα, νερὰ ποὺ γυρίζουν, τρικυμία, φουρτούνα. ῾Ο Βάμβας καταλα­βαίνει ἄλλ᾿ ἀντ᾿ ἄλλων· καλλίτερα νὰ ἄφηνε τὴν λέξι ἀμετάφραστη.

6. Στὸ ἐδάφιο Α΄ Θεσσαλονικεῖς 4:17 μιλῶντας ὁ ἀπόστολος Παῦλος γιὰ τὴν δευτέρα παρουσία τοῦ Κυρίου λέγει· «ἔπειτα ἡμεῖς οἱ ζῶντες οἱ περιλειπόμενοι ἅμα σὺν αὐτοῖς ἁρπαγησόμεθα ἐν νεφέλαις». Μεταφράζει ὁ Βάμβας· «Ἔπειτα ἡμεῖς οἱ ζῶντες ὅσοι ἀπομένομεν θέλομεν ἁρπαχθῆ μετ᾿ αὐτῶν ἐν νεφέλαις». Παραλείπει ὁ Βάμβας νὰ μεταφράσῃ τὴν λέξι «ἅμα» = συνάμα, ταυτόχρονα, συγχρόνως.

Αὐτὴ ἡ παράλειψι μιᾶς πολὺ μικρῆς λέξεως ἀποδείχθηκε ὅτι εἶχε τελικὰ πολὺ μεγάλη σημασία, διότι κάποιοι προτεστάντες συμπέραιναν ὡς ἑρμηνεία ὅτι ἡ δευτέρα παρουσία θὰ ἔχῃ δύο φάσεις· πρῶτα θὰ συναντοῦσαν τὸν Κύριο οἱ νεκροὶ ποὺ θὰ ἀνασταίνονταν καὶ ἔπειτα οἱ παραμένοντες ζωντανοὶ πιστοί. Διάβαζαν καὶ τόνιζαν τὸ «ἔπειτα» καὶ δὲν εἶχαν στὴν μετάφρασι τὸ «συνάμα», τὸ «ταυτοχρόνως». Γι᾿ αὐτὸ τέτοιου εἴδους μεταφράσεις ἐκτὸς ἀπὸ ἄστοχες εἶναι καὶ ἐπικίνδυνες, διότι εὐνοοῦν τὶς παρερμηνεῖες καὶ τὶς αἱρέσεις.

7. Στὴν Α΄ πρὸς Κορινθίους ἐπιστολὴ 15:6 ὁ Παῦλος γράφει γιὰ τὸν ἀναστάντα Κύριο ὅτι «ὤφθη ἐπάνω πεντακοσίοις ἀδελφοῖς». Μετα­φράζει ὁ Βάμβας· «ἐφάνη εἰς πεντακοσίους καὶ ἐπέκεινα ἀδελφούς». Τὸ «καὶ ἐπέκεινα» (= καὶ παραπάνω) εἶναι συμπλήρωμα τοῦ Βάμβα ποὺ παρερμηνεύει τὸ πρωτότυπο. ῾Η σωστὴ μετάφρασι εἶναι ἁπλῶς ὅτι «ἐμφανίστηκε σὲ 500 ἀδελφούς».

8. ᾿Ενδιαφέρον παρουσιάζει τὸ ἐδάφιο Β΄ πρὸς Κορινθίους 3:17-18. Σ᾿ αὐτὸ ὁ ἀπόστολος ἀναφέρεται τρεῖς φορὲς στὸ ῞Αγιον Πνεῦμα· «ὁ δὲ Κύριος τὸ Πνεῦμά ἐστιν· οὗ δὲ τὸ Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία. [...] μεταμορφούμεθα ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν, καθάπερ ἀπὸ Κυρίου Πνεύματος». Μετάφρασι Βάμβα· «Ὁ δὲ Κύριος εἶναι τὸ Πνεῦμα· καὶ ὅπου εἶναι τὸ Πνεῦμα τοῦ Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία. [...] μεταμορφούμεθα ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν, καθὼς ἀπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ Κυρίου».

Δύο εἶναι τὰ μεταφραστικὰ λάθη ἐδῶ. Τὸ 1ο εἶναι ὅτι ἀφήνει τὴν φράσι «ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν» ἀμετάφραστη· τὸ σωστὸ εἶναι «μεταμορ­φωνόμαστε ἀπὸ τὴν δόξα σὲ δόξα».

Τὸ 2ο λάθος εἶναι καὶ σημαντικώτερο, διότι ἔχει καὶ δογματικὲς προεκτάσεις. ᾿Ενῷ ὁ Παῦλος γράφει «ἀπὸ Κυρίου Πνεύματος» ὁ Βάμ­βας ἀντιστρέφει τὴν σειρὰ τῶν λέξεων καὶ μεταφράζει «ἀπὸ τοῦ Πνεύ­ματος τοῦ Κυρίου»· προσθέτει καὶ ἄρθρα ποὺ δὲν ὑπάρχουν στὸ πρω­τότυπο καὶ ἡ διαστρέβλωσι τοῦ νοήματος εἶναι ὡλοκληρώμενη. ῾Ο θεῖος ἀπόστολος λέει· «Κύριος Πνεῦμα» ἢ «Κύριον Πνεῦμα» ὅπως ἀκριβῶς γράφει συχνὰ καὶ «Κύριος ᾿Ιησοῦς».

῾Ο Βάμβας ἄλλαξε τὴν σειρὰ τῶν λέξεων, διότι ἔτσι βρίσκονται καὶ στὴν ἀγγλικανικὴ ἰακωβιανὴ μετάφρασι τοῦ 1616, ἡ ὁποία γιὰ τὸν Βάμ­βα καὶ τοὺς συνεργάτες του εἶναι τὸ «θεῖον ἀρχέτυπον». Καὶ σὲ ἄλλα σημεῖα ἀλλάζει ὁ Βάμβας τὴν σειρὰ κάποιων λέξεων, ἢ ἂν εἶναι οὐσια­στικά, ἀλλάζει τὸ γένος τους, π.χ. τὰ θηλυκὰ τὰ κάνει ἀρσενικὰ ἢ οὐδέτερα, ἢ ἂν εἶναι ῥήματα, ἀλλάζει τὸν χρόνο τους, π.χ. τὸν ἐνεστῶτα τὸν κάνει ἀόριστο, καὶ ἄλλα τέτοια.

᾿Επειδὴ στὸ ἐξεταζόμενο χωρίο οἱ λέξεις εἶναι σὲ γενική, ἡ σειρά τους ἔχει μεγάλη σημασία καὶ ἐπηρεάζει τὸ νόημα. ῾Η φράσι «ἀπὸ Κυρίου Πνεύματος» σημαίνει «ἀπὸ τὸν Κύριον τὸ Πνεῦμα», δηλαδὴ μᾶς παρουσιάζει ὁ ἀπόστολος τὸ ἅγιον Πνεῦμα ὡς ἀληθινὸ Θεὸ ὁμότι­μο, ἰσότιμο καὶ ὁμοούσιο μὲ τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱό.

* * *

Μέχρι τώρα ἐπιμείναμε ἰδιαιτέρως στὴν σύγκρισι τῆς μεταφράσεως Βάμβα μὲ τὸ ἑβραϊκὸ (μασοριτικὸ) κείμενο καὶ μὲ τὴν ἰακωβιανὴ ἀγγλι­κανικὴ μετάφρασι τοῦ 1616. ᾿Επίσης συγκρίναμε τὶς μεταφράσεις αὐ­τὲς καὶ μὲ τὰ χειρόγραφα τῆς Νεκρᾶς Θαλάσσης, στὰ ὁποῖα βρέθηκαν ἀποσπάσματα τοῦ ἀρχικοῦ ἑβραϊκοῦ κειμένου τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, περίπου 1000 χρόνια ἀρχαιότερα ἀπὸ τὸ μασοριτικὸ ἑβραϊκό, ποὺ ἔχου­με σήμερα.

Εἴδαμε ὅτι τὸ μασοριτικὸ εἶναι σοβαρὰ ἀλλοιωμένο καὶ νοθευμένο, ὅτι ἡ μετάφρασι Βάμβα στὴν πραγματικότητα ἀκολουθεῖ τὴν ἀγγλικὴ μετάφρασι καὶ ὄχι τὸ ἑβραϊκό, εἴδαμε σοβαρὰ λάθη καὶ ἀσυνέπειες ποὺ ὑπάρχουν σὲ αὐτὰ τὰ κείμενα, διαπιστώσαμε ἀκόμη καὶ σημεῖα ὅπου τὸ μασοριτικὸ εἶναι σωστό, ἀλλὰ τὸ ἀγγλικὸ ἔχει λάθος καὶ ἡ μετά­φρασι Βάμβα ἀκολουθεῖ τὰ λάθη τῶν ἀγγλικανῶν, καὶ φάνηκε σὲ πολ­λὲς περιπτώσεις ὅτι τὸ κείμενο τῶν Ο΄ εἶναι ἀκριβέστερο, ὀρθότερο καὶ συνεπέστερο καὶ ἐπέχει πλέον σήμερα θέσι πρωτοτύπου, κάτι ποὺ ἀνα­γνωρίζεται (ἔστω καὶ ἔμμεσα) καὶ ἀπὸ τὴν σημερινὴ ἐπιστήμη. Τώρα εἴδαμε ὅτι ἀκόμη καὶ στὴν μετάφρασι Βάμβα σὲ κάποια σημεῖα προ­τίμησαν τὸ κείμενο τῶν Ο΄, διότι κατάλαβαν ὅτι ἦταν πιὸ σωστό!

Καὶ θὰ διερωτηθῇ ἴσως ὁ καλὸς ἀναγνώστης, γιατί ἐπιμένουμε τόσο πολὺ σὲ τέτοια ζητήματα, ποὺ οὔτε εὔκολα εἶναι οὔτε πάντοτε θελκτικὰ γιὰ τὸν μέσο ἀναγνώστη. ῾Ο λόγος εἶναι ὅτι ἀπὸ τὸ 1831 περίπου, ποὺ ἄρχισε νὰ ἐκδίδεται σὲ τεύχη ἡ μετάφρασι Βάμβα, καὶ γιὰ ὅλο σχεδὸν τὸν 19ο αἰῶνα, οἱ προτεστάντες μισιονάριοι, ποὺ ἁλώνιζαν ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ὅλο τὸν ἑλληνόφωνο ὀρθόδοξο χῶρο ἀπὸ τὰ ῾Επτάνησα μέχρι τὴν Σμύρνη καὶ τὸν Πόντο καὶ ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολι μέχρι τὴν Κύπρο καὶ τὴν Κρήτη, ἦσαν ἐφωδιασμένοι μὲ ἔντυπες ἐκδόσεις τῶν Ο΄, ποὺ εἶ­χαν γίνει ἀπὸ προβληματικὰ χειρόγραφα μὲ πολλὰ λάθη, καὶ παρουσία­ζαν τὰ λάθη τῶν χειρογράφων καὶ τῶν ἐκδοτῶν ὡς σφάλματα τῆς μετα­φράσεως τῶν Ο΄, ὥστε νὰ ὑποστηρίζουν τὴν μετάφρασι Βάμβα ὡς δῆθεν ὀρθότερη, ἀφοῦ βασίζεται τάχα στὸ «αὐθεντικὸ» ἑβραϊκό! (π. Γ. Με­ταλληνοῦ, «Τὸ ζήτημα τῆς μεταφράσεως τῆς ῾Αγ. Γραφῆς», β΄ ἔκδοσις, ᾿Αθῆναι 2004, σελ. 105).

῞Οσο γιὰ τὴν Καινὴ Διαθήκη τὸ βασικὸ πρόβλημα εἶναι ὅτι στὴν μετάφρασι Βάμβα πολλὲς λέξεις της ποὺ ἀφήνονται ἀμετάφραστες ἔχουν ἄλλο νόημα στὴν νεοελληνική, καὶ κανονικὰ ἀπαιτεῖται ἡ μετά­φρασί τους. ᾿Ενῷ τὶς λίγες ἐκεῖνες φορὲς ποὺ ἀποφασίζει νὰ «μετα­φράσῃ», καλλίτερα νὰ μὴν τὸ ἔκανε!

«᾿Εκκλησιολόγος», φ. 526, 19/8/2017