ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΙΒΛΟΥ
5
Προβλήματα τῆς μεταφράσεως Βάμβα
στὴν Παλαιὰ Διαθήκη
Διονυσίου Ἀνατολικιώτου
δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,
πτυχιούχου κοινωνικῆς θεολογίας
symbole@mail.com
Εἴδαμε σὲ προηγούμενες δημοσιεύσεις ὅτι ἡ μετάφρασι τοῦ 19ου αἰῶνος ἡ γνωστὴ μὲ τὸ ὄνομα τοῦ Νεοφύτου Βάμβα βασίζεται σὲ προβληματικὲς ἀρχές, διότι ὡς πρὸς τὴν Παλαιὰ Διαθήκη ἀντλεῖ ἀπὸ τὸ παραποιημένο καὶ νοθευμένο μασοριτικὸ ἑβραϊκὸ τοῦ 2ου-10ου αἰῶνος μ.Χ., καὶ μάλιστα ὄχι ἀπευθείας, ἀλλὰ ὕστερα ἀπὸ ἐνδιάμεση παρεμβολὴ ἄλλων 5 μεταφραστικῶν στρωμάτων - παραμορφωτικῶν φίλτρων, τὰ ὁποῖα συγκεκριμένα εἶναι τὰ ἑξῆς· α) ἡ λατινικὴ μετάφρασι τοῦ ᾿Ιουδαίου Βαρανίνα καὶ τοῦ χριστιανοῦ μαθητοῦ του ῾Ιερωνύμου (5ου αἰῶνος), β) ἡ γερμανικὴ μετάφρασι τοῦ Λουθήρου (1517), γ) ἡ γαλλικὴ μετάφρασι τοῦ ἔτους 1535, δ) ἡ ἰταλικὴ μετάφρασι τοῦ 1607, καὶ ε) ἡ ἀγγλικὴ μετάφρασι τοῦ 1611. ᾿Επιπλέον ἡ μετάφρασι Βάμβα ἔχει πολλὲς ἐλλείψεις ὡς πρὸς τὸ περιεχόμενο τῶν μεταφραζομένων κειμένων, καθὼς καὶ σοβαρὲς ἀλλοιώσεις τοῦ νοήματος αὐτῶν.
᾿Εντούτοις ἐπὶ 150 χρόνια στὴν ῾Ελλάδα ἔγινε μία ἄνευ προηγουμένου προπαγάνδα ὑπὲρ τῆς μεταφράσεως Βάμβα, ὥστε ἀκόμη καὶ σήμερα νὰ θεωρῆται ἀπὸ πολλοὺς (προτεστάντες κυρίως) ὡς μία ἀπὸ τὶς καλλίτερες καὶ ἀκριβέστερες μεταφράσεις τῆς Βίβλου παγκοσμίως! Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ κρίνεται σκόπιμο νὰ γίνῃ μία σύντομη ἀναφορὰ σὲ κάποιες ἀκόμη ἀπὸ τὶς πολλὲς ἀδυναμίες καὶ ἀστοχίες ποὺ ἔχει ἡ συγκεκριμένη ἔκδοσι.
Γιὰ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη ἡ μετάφρασι Βάμβα παρέχει ἕνα ἀφύσικο γλωσσικῶς καὶ ἀποκρουστικὸ κείμενο, διότι μεταφράζει ὅσα ῥήματα εἶναι σὲ μελλοντικὸ χρόνο μὲ τὴν περίφρασι «θέλει + ἀπαρέμφατο ῥήματος», ὁπότε ὑπάρχει πληθωριστικὴ χρῆσι τέτοιων περιφραστικῶν μελλόντων. Παράδειγμα ἔστω τὸ χωρίο ᾿Αριθμοὶ 34:4, τὸ ὁποῖο κατὰ τὸ κείμενο τῶν ῾Εβδομήκοντα εἶναι τὸ ἑξῆς· «Καὶ κυκλώσει ὑμᾶς τὰ ὅρια ἀπὸ λιβὸς πρὸς ἀνάβασιν ᾿Ακραβὶν καὶ παρελεύσεται Σεννά, καὶ ἔσται ἡ διέξοδος αὐτοῦ πρὸς λίβα Κάδης τοῦ Βαρνή, καὶ ἐξελεύσεται εἰς ἔπαυλιν ᾿Αρὰδ καὶ παρελεύσεται ᾿Ασεμωνά».
Τὸ ἴδιο χωρίο κατὰ τὴν μετάφρασι Βάμβα· «Καὶ τὸ ὅριόν σας θέλει στρέφει ἀπὸ μεσημβρίας πρὸς τὴν ἀνάβασιν ᾿Ακραββίμ, καὶ θέλει διέρχεσθαι εἰς Σίν· καὶ θέλει προχωρεῖ ἀπὸ τοῦ μεσημβρινοῦ μέρους ἕως Κάδης-βαρνὴ καὶ θέλει ἐκβαίνει εἰς ᾿Ασὰρ-ἀδδάρ, καὶ θέλει διαβαίνει ἕως ᾿Ασμών». Πραγματικὰ ἡ μετάφρασι Βάμβα εἶναι «ἡ μετάφρασι τοῦ θέλει εἶσθαι» (Στεργίου Σάκκου, «Περὶ τῆς μεταφράσεως τῆς Καινῆς Διαθήκης», σελ. 11).
᾿Επιπλέον ἂν συγκρίνουμε τὴν Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τὸ κείμενο τῶν Ο΄ (= ῾Εβδομήκοντα) μὲ τὴν μετάφρασι Βάμβα, θὰ βροῦμε ἀπίστευτες ἀνακρίβειες καὶ παραλείψεις. ᾿Ιδοὺ μερικὰ δείγματα.
1. Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη τὸ βιβλίο τῆς Γενέσεως ἔχει ἕναν κατάλογο τῶν ἀπογόνων τοῦ γενάρχη Σήμ (Γεν 11: 10-14)· «Καὶ αὗται αἱ γενέσεις Σήμ. Καὶ ἦν Σὴμ υἱὸς ἑκατὸν ἐτῶν, ὅτε ἐγέννησε τὸν ᾿Αρφαξάδ... Καὶ ἔζησεν ᾿Αρφαξὰδ ἑκατὸν τριάκοντα πέντε ἔτη καὶ ἐγέννησε τὸν Καϊνᾶν... Καὶ ἔζησε Καϊνᾶν ἑκατὸν καὶ τριάκοντα ἔτη καὶ ἐγέννησε τὸν Σαλά... Καὶ ἔζησε Σαλὰ ἑκατὸν τριάκοντα ἔτη καὶ ἐγέννησε τὸν Ἔβερ» (κείμενον Ο΄).
᾿Αλλὰ ἡ μετάφρασι Βάμβα ἀκολουθῶντας τὸ μεταγενέστερο παραποιημένο καὶ ψαλιδισμένο ἑβραϊκὸ κείμενο παραλείπει τὸν ἀπόγονο Καϊνᾶν! (Γεν 11: 10-14) «Αὕτη εἶναι ἡ γενεαλογία τοῦ Σήμ. Ὁ Σὴμ ἦτο ἐτῶν ἑκατόν, ὅτε ἐγέννησε τὸν Ἀρφαξάδ... Καὶ ὁ Ἀρφαξὰδ ἔζησε τριάκοντα πέντε ἔτη καὶ ἐγέννησε τὸν Σαλά... Καὶ ὁ Σαλὰ ἔζησε τριάκοντα ἔτη καὶ ἐγέννησε τὸν Ἔβερ».
Καὶ ὅμως στοὺς χρόνους τῆς Καινῆς Διαθήκης ὁ ἀπόστολος Λουκᾶς μιλῶντας γιὰ τοὺς προγόνους τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ ἀναφέρει ὅτι ὁ Σαλὰ ἦταν γιὸς τοῦ Καϊνάν, καὶ ὁ Καϊνὰν γιὸς τοῦ ᾿Αρφαξάδ (Λκ 3: 35-36)· «...τοῦ Φάλεκ, τοῦ Ἔβερ, τοῦ Σαλᾶ, τοῦ Καϊνάν, τοῦ Ἀρφαξάδ, τοῦ Σήμ...» Καὶ ἐπιβεβαιώνει ἔτσι ὁ θεόπνευστος εὐαγγελιστὴς τὸ κείμενο τῶν Ο΄. ᾿Αλλὰ ὁ παράνομος Βάμβας καὶ οἱ συνεργάτες του «οὐκ ἠβουλήθησαν συνιέναι», παρ᾿ ὅτι μετέφρασαν καὶ τὴν Γένεσι καὶ τὸ εὐαγγέλιο τοῦ Λουκᾶ.
2. Στὸ ἐδάφιο τῆς Γενέσεως 37:35 λέει ὁ ᾿Ιακώβ (κείμενον Ο΄)· «Καταβήσομαι πρὸς τὸν υἱόν μου πενθῶν εἰς ᾅδου». Τὴν λέξι ᾅδης (ἑβραϊστὶ σαλε ἢ σεὸλ) ἔχει ἐπίσης καὶ τὸ ἑβραϊκὸ μασοριτικὸ κείμενο, τὸ ὁποῖο ἐδῶ συμφωνεῖ μὲ τοὺς Ο΄. Τί γράφει ὅμως ἡ μετάφρασι Βάμβα; «Ὅτι πενθῶν θέλω καταβῆ πρὸς τὸν υἱόν μου εἰς τὸν τάφον».
Δηλαδὴ ὁ Τυπάλδος καὶ ὁ Βάμβας ἀντὶ γιὰ «ᾅδης» ἔχουν «τάφος», ἀντίθετα καὶ πρὸς τοὺς Ο΄ καὶ πρὸς τὸ μασοριτικό. Αὐτὸ συμβαίνει, διότι στὴν πραγματικότητα δὲν εἶναι μετάφρασι τοῦ «ἀρχέτυπου» ἑβραϊκοῦ κειμένου, ὅπως ψευδῶς λέγεται, ἀλλὰ τῆς ᾿Ιακωβιανῆς ἀγγλικῆς μεταφράσεως τοῦ 1611, ἡ ὁποία ἔχει αὐτὸ τὸ λάθος· «For I will go down into the grave unto my son mourning».
῾Η ἀλλοίωσι τοῦ νοήματος εἶναι τεράστια. Μὲ τὴν λέξι «ᾅδης» ὁ ᾿Ιακὼβ ἐκφράζει τὴν πίστι του στὴν μετὰ θάνατον ζωή, καὶ ὅτι οἱ ψυχὲς συνεχίζουν νὰ ὑπάρχουν στὸν ᾅδη. Μὲ τὴν λέξι «τάφος» τὸ νόημα γίνεται ὅτι ὁ ᾿Ιακὼβ ἀπελπισμένος θέλει νὰ πεθάνῃ καὶ τὸ νεκρὸ σῶμά του νὰ ταφῇ μαζὶ μὲ τὸ σῶμα τοῦ γιοῦ του· καμμία ἀναφορὰ στὴν μετὰ θάνατον ζωή. Γι᾿ αὐτὸ λέμε ὅτι ἡ ᾿Ιακωβιανὴ καὶ οἱ ἄλλες εὐρωπαϊκὲς μεταφράσεις παίζουν ῥόλο παραμορφωτικῶν φίλτρων καὶ ὅτι στὴν μετάφρασι Βάμβα ἀποτυπώνονται διαστρεβλωμένα νοήματα.
3. Τὸ ἴδιο μεταφραστικὸ πρόβλημα ποὺ εἴδαμε προηγουμένως συναντοῦμε καὶ σὲ ἄλλα 3 χωρία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τὰ ἑξῆς. α) Ψαλμὸς 140 (στὸν Βάμβα καὶ ἀλλοῦ ὁ ψαλμὸς ἀριθμεῖται ὡς 141), στίχος 7· «διεσκορπίσθη τὰ ὀστᾶ αὐτῶν παρὰ τὸν ᾅδην». β) ᾿Ιὼβ 7:9· «ἐὰν γὰρ ἄνθρωπος καταβῇ εἰς ᾅδην». γ) ᾿Ησαΐας 14,11· «κατέβη εἰς ᾅδου ἡ δόξα σου».
Καὶ στὶς 3 αὐτὲς περιπτώσεις τὸ ἑβραϊκὸ κείμενο ἔχει τὴν λέξι σεὸλ δηλαδὴ ᾅδης καὶ συμφωνεῖ μὲ τοὺς Ο΄. Πάλι ὅμως στὴν μετάφρασι Βάμβα ἀντὶ γιὰ τὴν λέξι ᾅδης ἔχουμε τάφος! διότι καὶ πάλι μεταφράζει ἀπὸ τὴν ἀγγλικὴ μετάφρασι τοῦ 1611 (King James Version), ἡ ὁποία ἔχει αὐτὸ τὸ λάθος (grave).
Τὰ παρόντα 3 χωρία καὶ τὸ προηγούμενο τῆς Γενέσεως εἶναι ὄχι μία οὔτε δύο, ἀλλὰ 4 ἀποδείξεις ὅτι στὴν πραγματικότητα ἡ μετάφρασι Βάμβα δὲν ἔγινε μὲ βάσι τὸ «ἀρχέτυπο» ἑβραϊκὸ κείμενο, ὅπως ψευδῶς λέγεται, ἀλλὰ μὲ βάσι τὴν πολὺ νεώτερη καὶ μὲ πολλὰ λάθη ἀγγλικὴ μετάφρασι. Πραγματικὰ ἡ λέξι ᾅδης ἔγινε ἡ ταφόπλακα τῆς μεταφράσεως Βάμβα!
Τὸ καλλίτερο ὅμως τὸ φύλαξα γιὰ τὸ τέλος:
4. Στὸ ἐδάφιο τῆς ᾿Εξόδου 23:19 γράφει τὸ κείμενο τῶν ῾Εβδομήκοντα· «Οὐχ ἑψήσεις ἄρνα ἐν γάλακτι μητρὸς αὐτοῦ». Λέει ἡ μετάφρασι Βάμβα· «Δὲν θέλεις ψήσει ἐρίφιον ἐν τῷ γάλακτι τῆς μητρὸς αὐτοῦ».
Δὲν θὰ σταθῶ στὸ ὅτι τὸ ἀρνὶ γίνεται κατὰ τὴν «μετάφρασι» ἐρίφιο (μέσῳ τοῦ παραποιημένου μασοριτικοῦ), οὔτε στὸ ὅτι τὸ ἀρχαῖο ἑλληνικὸ «ἑψήσεις» (θὰ μαγειρέψῃς) δὲν εἶναι τὸ ἴδιο μὲ τὸ καθαρευουσιάνικο νεοελληνικὸ «θέλεις ψήσει» (θὰ ψήσῃς στὴν φωτιὰ ἢ στὴν σούβλα). Θὰ ἐπιμείνω μόνο στὸ ὅτι τὸ «ἐν γάλακτι» τῶν Ο΄ δὲν σημαίνει τὸ ἴδιο πρᾶγμα μὲ τὸ «ἐν τῷ γάλακτι» τοῦ Βάμβα. Τόσο μικρὴ κι ἀπειροελάχιστη κι ἀνεπαίσθητη εἶναι ἡ ἀλλαγή, καὶ ὅμως δίνει τελείως διαφορετικὸ νόημα.
Τὸ «ἐν γάλακτι μητρὸς αὐτοῦ», χωρὶς ἄρθρο, σημαίνει «ἐνῷ ἀκόμη θηλάζει μόνο γαλατάκι ἀπ᾿ τὴν μητέρα του», «ἐνόσῳ τρέφεται ἀποκλειστικῶς μὲ μητρικὸ γάλα», «προτοῦ κἂν ἀρχίσῃ νὰ λαμβάνῃ καὶ στερεὰ τροφή». Δηλαδὴ τὸ «ἐν γάλακτι» ἐδῶ ἔχει τὴν ἴδια σημασία ὅπως καὶ στὶς φράσεις τῶν ἑξῆς θύραθεν συγγραφέων·
i) Εὐριπίδου (5ος αἰ. π.Χ.), ῾Ηρακλῆς μαινόμενος, 1266· «ἔτι ἐν γάλακτί τε ὄντι» = καὶ ἐνῷ ἀκόμη ἤμουν βρέφος ποὺ μόλις ποὺ θήλαζα, μωρὸ ἀνήμπορο «στὴν κούνια»·
ii) ᾿Αρτεμιδώρου τοῦ Δαλδιανοῦ (2ος αἰ. μ.Χ.), ᾿Ονειροκριτικὰ Α΄ 16· «ἀσθενεῖς γάρ εἰσιν οἱ ἐν γάλακτι παῖδες» = ἀνήμπορα καὶ ἀρρωστιάρικα, εὐαίσθητα στὶς ἀρρώστιες, εἶναι τὰ παιδιὰ ποὺ μόνον θηλάζουν, ποὺ ἀκόμη τρέφονται ἀποκλειστικῶς μὲ γάλα.
᾿Ενῷ ἂν ἔχουμε ἐν τῷ γάλακτι (μὲ ἄρθρο), τότε ἡ ἔννοια ἀλλάζει καὶ τὸ ἐδάφιο Εξ 23:19 μπορεῖ νὰ κατανοηθῇ ὡς «Δὲν θὰ μαγειρεύσῃς ἀμνὸν μετὰ τοῦ γάλακτος τῆς μητρός του» (᾿Ι. Γιαννακόπουλος) ἢ «Δὲν θὰ βράσῃς ἀρνὶ μέσα εἰς τὸ γάλα τῆς μητρός του» (᾿Ι. Κολιτσάρας). ᾿Ενῷ παραθέτουν τὸ σωστὸ κείμενο «ἐν γάλακτι» παρασύρονται ἄθελά τους ἀπὸ τὸν Βάμβα καὶ μεταφράζουν σὰν νὰ ἦταν «ἐν τῷ γάλακτι».
Ἂν σὲ μία μικρὴ φράσι 7 μόλις λέξεων ὑπάρχουν ἀμέσως ἀμέσως 3 μεταφραστικὰ λάθη, φανταστῆτε τί γίνεται σὲ ὁλόκληρη τὴν Βίβλο! Δυστυχῶς ἡ μετάφρασι Βάμβα ἀποδεικνύεται ἐλλιπής, ἀνεπαρκής, ἀνακριβής, ἀναξιόπιστη, διαστρεβλωτικὴ καὶ φθοροποιὸς τῶν βιβλικῶν νοημάτων.
«᾿Εκκλησιολόγος», φ. 519, 1/7/2017